तस्बिर पनि कस्ता कस्ता

पीर पीडा पिउने, मृत जीवन जिउने

केशब काफले

नारी तथा पुरुष दुवै यस सृष्टि रुपी नाटय मञ्चका नायक नायिका हुन । यिनी दुवै नायक नायिकाको आपसी तालमेल यति गहिरो हुन्छ कि यिनलाई अलग गर्न सम्भव हु“दैन । नारी पुरुष दुवैको पूर्ण सहभागिता बीना श्रृष्टिको यो नाट्य मञ्चन असम्भव छ । तर आज सृष्टिका यिनी दुई नायक नायिकालाई कानुन रुपी तलबारले चिरेर दुई फ्याक पारि“दै छ  । लेखको उद्देश्य महिला हक अधिकारको विरोध गर्नु कदापि होईन,बरु यथार्थ प्रष्ट्याउनु हो । समाजमा कुनै एक पक्ष्ँले अनपेक्ष्ँित र अनावश्यक शक्ति प्राप्त गरेर शक्तिशाली हुन्छ भने उ निश्चित रुपमा निरंकुश हुन्छ । निरंकुशको अर्थ हो छाडा हुनु । शक्ति सम्पन्न वर्गले कमजोर वर्गको शोषण गर्छ । शक्तिशाली वर्गले नैतिक अनैतिक भन्ने विषयलाई महत्व दि“दैन तर यहा“ विषय नारी पुरुषको हो । लिड्डका आधारमा भेदभाव गर्न पाईदैन भन्ने कानुन भएको देशमा लिड्डकै आधारमा पुरुष विरोधी कानुन मौजुद  छ । कानुनी व्याख्यामै विरोधाभाष देखिन्छ,यो कस्तो व्याख्या हो ? एकतर्फ लैड्डिक भेदभाव गर्न पाईदैन रे फेरि लिड्डकै आधारमा एक पक्ष्ँलाई छुट दिइएको छ । महिला वर्गलाई दिइएको यस कानुनी आरक्ष्ँणले पुरुषवर्गको पूर्ण आयु जिउने अधिकार पनि खोसेको छ । यहा“ त विडम्बना कस्तो छ भने व्यक्ति हत्यालाई पनि महिला हिंसाको रुपमा व्याख्या गरेर पुरुषलाई दोषि ठहर गरिन्छ । तर कुनै नारीले आफनो प्रेमीस“ंग मिलेर आफनै पतिको हत्या गर्दा पनि त्यसलाई पुरुष हिंसाको दृष्टिले हेरि“दैन । यस्तो भेदभाव किन? नारीले हत्या गरे व्यक्ति हत्या हुने ? पुरुषले नारीको हत्या गरे महिला हिंसा ? कानुनी व्याख्या पुरुष विरुद्ध ? सामाजिक व्याख्या पुरुष विरुद्ध आखिरी पुरुष विचरा कहा“ जाने ? महिलाद्वारा पुरुष हिंसा हुनै सक्दैन पत्निद्वारा पति पीडित हुनै सक्दैन भन्ने मानसिकताले गर्दा आज पुरुष समाज निकै पीडित बन्न पुगेको छ ।
केही सामाजिक मान्यता र नारी तथा पुरुष बीचको घोर न्यायिक विभेदताका कारणले गर्दा आज पुरुषहरु आफना पिर पीडा लुकाएर बस्न बाध्य बनेका छन । देशको कानुनी व्यवस्थाले महिलाहरुलाई शक्तिशाली बनाएको छ भने पुरुष वर्गलाई लाचार  पारेको छ । आज पुरुष बिवस बनेको छ । अगाडि कुवा पछाडि खाल्टो जता जा“दा पनि मृत्यु । आज पुरुष मुसा विरालोको सिकार बनेझै महिलाको सिकार बन्ने गरेको छ । यसको उदाहरण हो एक  दुई वर्ष पहिलाको कुरा होला नेपालको एउटा अदालतले विषम अवस्थामा नाता प्रमाणित गर्ने वैज्ञानिक पद्धति डिएनएको प्रमाणिकतालाई पुरुषको पक्षमा मान्य गरेन । अन्ततः पुरुष निर्दोष हु“दा हु“दै पनि दण्ड सजाको भागेदा हुन पुग्यो । एक जना महिलाले मेरो काखमा खेल्दै गरेको बालक अमुक पुरुषको हो भन्दै गुजारा भत्ता क्षतिपुर्ति आदिको माग सहित अदालत पुगिन तर पुरुषले बच्चा मेरो  हुनै सक्दैन भन्दै प्रतिवाद ग¥यो । पुरुषको भनाई थियो कि मेरो उनी महिलास“ंग केही समय सामान्य प्रेम सम्बन्ध रहे पनि उनीस“ंग यौन सम्पर्क कहिले पनि नभएको हु“दा बच्चा मेरो हुनै सक्दैन भन्दै प्रतिवाद गरे । प्रमाणिकता जा“चका लागि अदालतले आ“फै डिएनए परीक्ष्ँणको आदेश ग¥यो । परीक्ष्ँणमा बच्चा उनी पुरुषको नभएको प्रमाणित भयो । तर फेरि पनि फैसला उनी पुरुष विरुद्धमा आयो । अदालतले वैज्ञानिक प्रमाणिकतालाई भन्दा पनि महिलाको मौखिक बयानलाई बलियो मानेर फैसला सुनायो । यस्तो मा छ बा“की कही पुरुषले न्याय पाउने ठाउ“ ? केही  सामाजिक लोभ लाप र महिला पुरुष बीचको मुद्दामा पुरुषको जित ह“ुदैन पुरुषले न्याय पाई“दैन भन्ने मानसिकता र अवस्थाले गर्दा आज अनेक पुरुषहरु पिर पीडा पिउने मृत जीवन जिउने गरेका छन ।
घर भित्र होस अथवा घर बाहिरको कार्य स्थल होस ,कार्यालय होस या सार्वजनिक स्थल होस । पुरुषमाथि महिलाद्वारा जति थिचो मिचो गरे पनि पुरुषले न्याय पाउने सम्भावना एकदमै क्षिण हुन्छ । मानौ पुरुष ह्दय सुन्य निर्जिव वस्तु हो । पुरुष विरोधी तर महिला पोषित कानुन र केही सामाजिक मान्यता तथा लोभलालचले गर्दा आज कैैयन पुरुषहरु भित्रभित्रै महिलाको अन्याय सहेर हुडन र पिर पीडा पिउ“दै ओठमा कृतिम मुस्कान छर्दै जिवित अवस्थामै मृत प्राय जीवन जिउने गरेका छन । उल्लेखित अवस्थाका पुरुषहरुको कमी छैन यस समाजभित्र तर नारीद्वारा पुरुषपीडित बनेका धेरै जसो घटना त प्रकाशमै आउ“दैन । किनकि पुरुष समाजमा एउटा पुरानो सामाजिक मान्यता भनौ या मानसिकता के छ भने स्वास्नीले जारेको  र जुवामा हारेको कसैस“ंग नभन्नु अरे । अन्यथा आफनै जग हं“साई हुन्छ अरे । पुरुषको यस मानसिकताको भरपुर लाभ नारीले पाउने गरेका छन । तर यो सामाजिक मान्यता हो । यसलाई तोडन पनि सकिन्छ । तर पुरुषले कानुन रुपी बलियो बन्धनलाई कसरी तोडन सक्छ र ? बराबरको अपराध गरेबापत लिड्डका आधारमा गरिएको कानुनी भेदभाव र केही सामाजिक लोभलाजले गर्दा आज पीडित पुरुषहरु चुप चाप मनको व्यथा मनमै थन्काएर ओठमा कृतिम मुस्कानका साथ पीडा युक्त जीवन जिउने गरेका छन । व्यवस्थापिका,कार्यपालिका,न्यायपालिका कुनै अंगले पनि पुरुषको यस अवस्थालाई जान्ने बुझने कोशिस गर्दैनन । अझै पनि महिलावादी संगठनहरुले तथा केही लेखक लेखिकाहरुले पुरुष विरुद्ध अझै काडा कानुन बनाउनु पर्छ भन्ने माग गरिरहेका हुन्छन । यस देशको कानुनी व्यवस्था नै गलत छ नारी पुरुषका विषयमा । जस्तै कि लिड्डका आधारमा भेदभाव गर्न नपाईने व्यवस्था छ भने फेरि लिड्डकै आधारमा नारी पुरुषको बीचमा यो कानुनी भेदभाव किन ? प्रश्न छ समाजका विद्वानहरुस“ंग ? के पुरुषको पूरा आयु जिउने अधिकार छैन र ? पीडित पुरुषका ओठमा खेल्दै गरेका कृतिम मुस्कानका पछाडि लुकेको पीडास“ंग घरकै सदस्यहरु पनि परिचित हु“दैनन । यस अवस्थाले केही पीडित परेका पुरुषहरुको आयु पनि क्ष्ँिण हुने गरेको छ यो एउटा सर्वेक्षणले देखाएको तथ्य हो ।
पुरुषको त ह्दय खोलेर पीडा पोख्ने ठाउ“ पनि ह“ुदैन । किनकि आज भोलि संयुक्त परिवारको परिवेश रहेन विवाह पश्चात श्रीमतीलाई सुख कटाउनका लागि बाबुआमा,दाजुभाई,घर परिवार त्याग गरेका पुरुषहरुको दुख विसाउने थलो बा“की रह“दैन । सामान्य घरायसी झगडालाई पनि नारी हिंसाको रुप दिएर पुरुषलाई थन्को लगाउन सकिन्छ त्यसकरण पुरुषको बोल्ने अवस्था बा“की रहेन । पुरुष जति पीडित ह“ुदा पनि डिभोर्सको बारेमा सोच्न पनि सक्दैन । किनकि पुरुषले चाहेर त डिभोर्स नै पाउ“दैन ।कथमकाल पायो भने पनि त्यो भोको नांगो हुने निश्चित छ । प्रथम त पूरुषले डिभोर्स खोज्ने बाटोमा कानुन रुपी यति धेरै का“डा रोपिएको हुन्छ कि तिनी का“डाको का“ट छा“ट गर्दागर्दै पुरुष रगाताम्य हुनपुग्छ । जबकी केही मार्ग नारीका लागि अति सुगम बनाएको छ कानुनले । यदि सम्पत्तिको स्वामीत्व नारीको रहेछ भने डिभोर्सको अवस्थामा पुरुषकंगाल हुने निश्चित छ । पुरुषको पक्ष्ँमा वैज्ञानिक प्रमाण पनि साक्ष्ँमानेको छैन कानुनले भने अर्को तर्फ महिलाको मौखिक बयानलाई नै प्रमाणिक आधार मान्ने गरेको छ कानुनले  ।
कानुनको यस भेदभावले सृष्टिका यी दुई मुख्य नायक नायिकालाई अलग पार्ने काम गरेको छ । सामाजिक रुपमा पुरुष सरह हक अधिकार महिलाहरुले पाउनै पर्छ यसमा कुनै दुई मत छैन । तर महिला भएकै कारण कानुनमा पनि उनीहरुलाई भारी डिस्काउण्ट दिनु भनेको सरासर पुरुष हिंसा हो । पुरुष हिंसाका कानुनी छुट हो यो लिड्डका आधारमा गरिएको भेदभाव हो । कानुनले नै लिड्डका आधारमा भेदभाव गर्छ भने सामाजिक रुपमा भेदभाव नहुने कुरै भएन । तसर्थ यस भेदभावलाई समाप्त गर्नुपर्छ । पितृसत्ता समाप्त गर्ने निहु“मा मातृ सत्तँ लादेर समाजमा नया“ विकृति जन्माउनु निश्चय पनि गलत हो ।

मोटरसाईकलले यस्तो पनि बोक्ने

बाहादुर रागो

सरकार भन्ने आखिर कुन चराको नाम हो ?

केशब काफ्ले

रुपन्देहीको भलबारी स्थित आयल निगमको सप्लाई डिपोको नजिकैबाट व्यवस्थित रुपमा वर्षौदेखि ठूलो परिमाणमा तेल चोरी गर्ने एउटा संगठित गिरोहको हालैमात्र रुपदेन्देही प्रहरीले पर्दाफास गरेको छ । तर त्यस तेल चोरी काण्डका मुख्य नाईकेहरु भने अजै पक्राउ पर्न सकेका छैनन् । केही भरियाहरुलाई र केही आयल निगमका कर्मचारीहरुलाई मात्रै पक्राउ गर्न सफल भएको छ प्रहरी प्रशासन । तेल चोरीमा  रुपन्देही क्षेत्रका   केही तथा कथित अति विशिष्ट इज्जतदार ठानिएका सफेदकोषहरुको संलग्नता रहेको रहस्य खुल्न आएको छ । उनीहरु विरुद्ध प्रहरी प्रशासनले वारेण्ट जारी गरेको छ । तर उनीहरु प्रहरी प्रशासनदेखि धेरै टाढा छन् । तर शासन कर्ताहरुका निकै नजिक रहेका छन । यद्यपि रुपन्देहीका प्रहरी प्रमुख विक्रम थापाले उनीहरु विरुद्ध कडा कर्वाही गरी छाडने प्रतिबद्धता प्रकट गर्नु भएको छ । उहा“प्रति जनता कृतज्ञ छन ,आस्वस्थ छन । उहा“प्रति जनतामा कुनै शंका छैन् । तर चोरका नाइके भनिएका  व्यक्तिहरु यति धेरै शक्तिशाली छन कि उनीहरुलाई पक्राउ गरेर    कानुनी कार्वाही गर्नु भनेको प्रहरी प्रशासनलाई उत्तिकै गाह्रो हुने छ , जति की पृथ्वीबाट हातले चन्द्रमा छुनु । उनीहरु राजनीतिक शक्ति केन्द्रका  यति नजिक छन मानौ जस्तै श्रीमान श्रीमती  । त्यसकारण यस तेल चोरी काण्डलाई प्रहरी प्रशासनले मात्रै कार्वाहीको दायरामा ल्याउन सक्दैन । यसमा व्यापक जनसहभागिता चाहिन्छ । विद्यार्थी वर्गको ठूलो सहयोग चाहिन्छ । यस चोरी काण्डलाई राजनीतिक स्तरबाटै ढिसमिस गर्ने पूरापूरा प्रयास हुने छ । जसमा प्रहरीको प्रयास व्यर्थ जाने छ । भरियाहरु र केही कर्मचारीहरुलाई मात्रै पक्राउ गर्नु भनेको एउटा विशाल वोटवृक्षबाट दुई चारवटा साना हा“गा काटेर झार्नु जस्तै हो । यस प्रकरणमा अख्तियारको पनि चासो रहेको हु“दा र रुपन्देहीका प्रहरी प्रमुखको पनि प्रतिवद्धता रहेको हु“दा केही आशा गर्ने ठाउ“ बा“की छ । तर कथमकाल चोरका नाईकेहरु पक्राउ परे भने पनि उनीहरुलाइ राजनीतिक स्तरबाटै मुक्तिकालागि सुरक्षित मार्ग दिईने छ । फेरि यो तेल चोरी जारी नै रहने छ । यस प्रकरणको चेन हु“दै लामो छ । यसको चेन प्रहरीले मात्रै काटन पक्कै पनि सक्दैन । यसका लागि राजनीतिक पार्टीहरु ईमान्दार हुनु जरुरी छ । राजनीतिक पार्टीहरु जनता प्रति उत्तरदायी हुुनपर्दछ । यदि राजनीतिक दबाब हुदैन भने नेपाल प्रहरीले चाहे जस्तो अपराध होस चाहे जस्तो अपराधी होस सजिलै नियन्त्रण गरेर कार्वाही गर्न सक्छ । नेपाल प्रहरीको नजरबाट कोही अपराधी बच्नै सक्दैन । अपराध अनुसन्धानका विषयमा नेपाल प्रहरी विश्वमा दुई नम्बरमा र एसियामा एक नम्बरमा पर्दछ । यो तथ्य सन १९९८ ताक दिल्लीमा भएको एउटा विश्व आन्तरिक सुरक्षा संगठनको सम्मेलनमा खुलस्त भएको थियो । तर नेपाल प्रहरीलाई राजनीतिक दबाबमा काम गर्नु पर्छ । अन्यथा कस्तै अपराधी पनि बा“की रह“दैनन नेपाल प्रहरीको फन्दाबाट । तर त्यस चोरी प्रकरणमा पनि अन्ततः प्रहरी विवश र लाचार सिद्ध हुने छ । अपराधी मुक्त हुने छन तेल चोरी जारी रहने छ । यो तेल  चोरी साधारण चोरी होइन । सिधासिधा  राष्ट्र चोरी हो,नेपाल चोरी हो । यसलाइ तेलचोरीको रुपमा लिनु भनेको महा मूर्खता हो । आयल निगम मात्रै सिध्याउने चोरी होइन यो । यो त पूरै राष्ट्र सिध्याउने चोरी हो । यस चोरीको तस्बीर अत्यन्त भयावह छ । यसको परिणाम घातक छ । यहा“ नेर रोचक तथा डरलाग्दो कुरा त के छ भने उल्टै चोरहरुले नेै आफनो शक्ति प्रदर्शन गर्दै प्रहरी प्रशासनलाई नै ब्ल्याकमेल गर्दैछन । यो कस्तो अराजकता हो ? महाभारत काव्य ग्रन्थको एक स्थानमा भिष्म पितामहले उपदेश ंिददै भनेका छन कि देश भित्र अराजकता फैलिनु भनेको अन्ततः राष्ट्रको मृत्यु हुनु हो । अराजकताले राष्ट्रको मृत्यु निम्त्याउं“छ । यसमा कुनै सन्देह छैन भनेर युधिष्टीरले भनेका छन । यस कुरालाई महान नीतिज्ञ चाणक्यले अनुमोदन गरेका छन । त्यसकारण राज्य सञ्चालकले अराजकतालाई शिर उठाउन दिनु हु“दैन । तर रुपन्देहीको तेल चोरीको प्रकरण पछि चोरका नाईकेहरुले अराजकताको पराकाष्ट नाघेर जसरी आफ्नो शक्ति प्रदर्शन गर्दै तेल ढुवानी बन्द गरेर जनतालाई दुख दिएर जुन अराजकताको पद्रर्शन गरे त्यसले नेपाल सरकारलाई सिधा सिधा गम्भीर चुनौती दिएको छ । आखिरी कहा“ छ खै सरकार ? कहा“ छ खै नेपाल सरकार यो नेपाल सरकार हो कि व्यापार सरकार हो ? आखिरी सरकार कुन चराको नाम हो ? चिन्न चाहन्छन जनताले । न देखिन्छ न अनुभूति हुन्छ ? के नेपालमा जन्म लिनु नै केही अपराध अभिषाप नेै हो त ? यस तेल चोरी प्रकरणका मुख्य नाईकेहरु अजैसम्म पनि पक्राउ नपर्नाले कानुन भनेको गरिब असाहय , अशक्तहरुलाई मात्रै होइछ भन्ने कुरा थप प्रष्ट भएको छ । शक्तिशाली व्यक्ति र शक्ति केन्द्रका निकट रहेका व्यक्तिहरुलाई जस्तै अपराध गरे पनि कानुृनले छुन पनि सक्दैन । कानुन उनीहरुका लागि रबरको गुडिया जस्तै हो भन्ने कुरा प्रष्ट भएको छ । हेक्का रहोस आयल निगम घाटामा जानु निगम डुब्नुमा एक मात्र कारण तेल चोरी मात्रै हो । अन्य कुनै कारण हुनै सक्दैन । किनकि यस चोरीबाट आयल निगमलाई प्रतिदिन एकदमै थोरै भनेको पनि २६ लाखको घाटा हुन्छ । प्रति महिना ७ करोड ८० लाखको घाटा हुन्छ । प्रतिवर्ष ९४ करोडको घाटा हुन्छ । यो सबै रकम चोरहरुले खान्छन । अनि आयल निगम डुब्छ ।
यो आकडा एकदम तल्लो तहको हो । अधिकतममा यो आकडा तीन गुण बढी पनि हुन सक्छ । त्यस हिसाबले प्रतिवर्ष ३ अर्ब जतिको तेल चोरी चुहावट हुन्छ । यसरी आयल निगम विक्ला कि एकदिन नेपाल नै नबिक्ला र ? एउटा ट्यांकर चालकका मासिक आम्दानी हवाईजहाजको पाईलटको मासिक आम्दानी भन्दा धेरै हुन्छ । यसमा शंका छैन । ट्यांकर चालकको नै यत्रो आम्दानी हुन्छ भने चोरका मुल नाईकेहरुको आम्दानी कति होला ? यस पंक्तिकारले केही समय तेलको क्षेत्रमा काम गरेको अनुभवको आधारमा यो आंकडा प्रस्तुत गरेको हो । हेक्का रहोस जुन जुन पेट्रोल पम्पका मालिकहरुस“ंग तेल ढुवानी गर्न आफना निजी ट्यांकर हु“दैनन् त्यस्ता पेट्रोल पम्पका मालिकहरुलाई १२ हजार लिटर पेट्रोल बेचेर सिध्याउ“दा सिधा सिधा १ लाख ४ हजार रुपया“को शुद्ध घाटा हुन्छ । त्यसकारण उनीहरु पनि सचेत रहन जरुरी हुन्छ ।हेक्का रहोस यहा“ पनि आ“कडा निम्न हो । हजार लिटर भन्दा माथिको चोरी आयल निगमका कर्मचारी चालक र ट्यांकर मालिकको मिलीभगत बिना हुने सक्दैन । जब कि एउटै ट्यांकरबाट ५ हजार लिटर सम्मको चोरी गर्ने गर्दछन । यद्यपि कहिले काही ट्यांकर मालिक  र चालकको मिली भगतमा बन्दुक भन्ने प्रविधि प्रयोग गरेर आयल निगमका कर्मचारीलाई पनि धोका दिन सक्छन । तर स्टक मिलाउ“दा चोरी लुकाउन मिल्दैन । त्यसकारण मिली भगत गर्न जरुरी हुन्छ । ५हजार लिटर पेट्रोलको बजार मूल्य अहिले ६५ लाख बराबर हुन्छ । जबकि ५ हजार लिटर बराबरको चोरी एउटै ट्यांकरबाट मात्रै हुने गर्दछ । यदि  आयल निगममा प्रतिदिन ५० ट्यांकर तेल अनलोड हुन्छ भने , एकदिन आयल निगम मात्रै विक्ला र ? नेपाल बा“की रहला र ? चोरी गर्ने अनेक तरिका छन जो यहा“ लेखी साध्य ह“ुदैन । तोप,बन्दुक,पट्टा कसी अनेक अनेक  । चालक र सहचालकले मात्रै हजार लिटरसम्म चोरी गर्न सक्छन । जो कि सिधै पम्म मालिकलाई घाटा हो । तेल चोरीको पैसाबाट ७५ प्रतिशत चालकको, २५ प्रतिशत सहचालकको हुने गर्दछ । पाइप लाईनको सिल तोडन र जोडन चालक र सहचालक दुवै दक्ष्ँ हुन्छन । पेट्रोल पम्पका सबै मालिकहरुसंग आफ्ना ट्यांकर हुन्छन  भने उनीहरुलाई मासिक लाखौ नाफा हुन्छ । यदि आयल निगममा तेल चोरी हु“दैन भने आयल निगमलाई वार्षिक २ अर्ब जति नाफा हुन्छ यसमा कुनै सन्देह छैन । यस्तो अवस्थामा पनि विद्यार्थी संगठनहरुले ठूलो अन्दोलन गर्न सकेका छैनन् । जनताले सरकार माथि ठूलो दबाब सृजना गर्न सकेका छैनन् । कहिले कहिले राम्रो उद्देश्य प्राप्तिका लागि नराम्रो बाटो  अख्तियार पनि गर्नु पर्छ । एउटा कुखुरा मर्दा पनि सहिद घोषणा गर्नु पर्छ भन्दै माग गर्ने, चक्का जाम गर्ने विद्यार्थी संगठनहरु र नेताहरुको आव्हानमा सडक तताउने जनता आखिरी चुप किन छन । जन दबाब जरुरी छ । विद्यार्थी तात्न जरुरी छ । हेक्का रहोस यो चोरी जनघात मात्रै होईन सिधा सिधा राष्ट्र घात हो । यस पंक्तिकारले बारम्बार निजीकरणको पक्षमा कलम चलाउ“दै आएको छ । अब यस तेल चोरीको घटना पछि आयल निगमलाई तत्काल रुपमा निजी क्षेत्रलाई सुम्पिनु जरुरी देखिएको छ । अन्यथा यस्ता चोरहरुले एक दिन सम्पूर्ण नेपाललाई नै बेचेर खाने छन ।

हिन्दु धर्मका अनुयायी सचेत हुन जरुरी छ

 

 

 

 

 

केशब काफले

विश्वभरी प्रचलित धर्महरुका आ—आफ्नै विशेषताहरु हुन्छन र जसले जुन धर्मको पालना गरेको हुन्छ त्यसले त्यसै धर्मलाई श्रेष्ठ धर्मको मान्यता दिएको हुन्छ । उचित पनि हो । आफुले पालना गर्ने गरेको धर्मप्रति पूर्ण आस्तिक र समर्पित हुनै पर्छ । र आफ्नो धर्म प्रति शंका रहित हुनु पर्छ । विश्वमा प्रचलित अनेक धर्महरुका आ—आफनै विशेषता हुने गर्दछन । फेरि पनि जति विशेषता हिन्दु धर्ममा पाईन्छ त्यति विशेषता अन्य कुनै धर्ममा पाईदैन । यस पंक्तिकारको सबै धर्मप्रति समदृष्टि समभाव रहेको छ । लेखको उद्देश्य कुनै अन्य धर्मप्रति दुराभाव राख्नु वा अन्य  धर्मवालम्बीहरुलाई ठेस पु¥याउनु पटक्कै होईन । जस्तो कि आजकल केही बुद्धिजीवी ठानिएका अतिवादी लेखक समीक्ष्ँकहरुले हिन्दु धर्मप्रति निकै आक्रामक रुपमा प्रस्तुत ह“ुदै अर्थलाई अनर्थ तर्फ तान्दै अबद्र भाषाको प्रयोग गर्दै लेख्ने गरेका छन । तर हिन्दु धर्मले त्यस्तो दुरा भाव कुुुुुनै धर्मप्रंति राख्दैन । कसैप्रति कटुता सिकाउ“दैन । वैरभाव राख्दैन । हिन्दु धर्मका अनेक विशेषताहरु छन । तर आज केही विरोधीहरुले
हिन्दु धर्मका तिनै विशेषताहरुलाई हिन्दु धर्मको कमजोरीको रुपमा अपव्याख्या गर्ने गरेका छन । हुन त यो पंक्तिकार आफै पनि धर्मप्रति अनभिज्ञ छ धर्मको  मर्म यसपंक्तिकारले पनि बुझको छैन । तर यस पंक्तिकारको विचारमा त्यस्ता हिन्दु धर्मको विरोधी लेखक समीक्ष्ँकहरुले हिन्दु धर्मका मर्मलाई यसै पंक्तिकारले जति पनि नबुभिकिन केही नाम र दामका लागि मात्रै कलम चलाउने गर्दा रहेछन् । त्यस्ता  विशेषज्ञ, लेखक, समीक्ष्ँकहरुले यस समाजलाई संगठित गर्नु भन्दा पनि विखण्डित गर्नुमा आफनो उर्जा खर्च गर्ने गरेका छन । हिन्दु धर्म नै एउटा यस्तो महान धर्म हो जसले पशु पक्षिको पनि पूजा गर्दछ । हिन्दु धर्म नै त्यो धर्म हो जसले सबै प्रति कृतज्ञता प्रकट गर्दछ । हिन्दु धर्मले सम्पूर्ण प्रकृतिको सम्मान गर्दछ । हिन्दु धर्मले सम्पूर्ण प्रकृति प्रद्धत्त सृष्टिको पूजा गर्ने गरेको छ । जस्तै आमाको पूजा,बाबुको पूजा,सुर्यको पूजा,चन्द्रको पूजा,पृथ्वीको पूजा,समुन्द्रको पूजा,अग्नी पूजा,प्रकाश पूजा,पानी पूजा,नाग,कुकुर,कौवा,गाई,गोरु यहा“ सम्मकि हृदय शुन्य पथ्थरको पनि पूजा गर्ने गरेको छ, हिन्दु धर्मले ।
 यसरी गर्ने गरेका सबै पूजाका पछाडि उद्देश्यको पूष्टि गर्न सकिन्छ । तर लेखका त्यस्ता सबै खाले पूजाको सिद्ध गर्न सकिदैन । लेख अनावश्यक रुपमा लामो हु“दै जान्छ । केही धर्म ज्ञाताहरुले यस प्रकारको पूजालाई अन्धविश्वास पनि भन्ने गरेका छन । तर यस पंक्तिकारको विचारमा यो हिन्दु धर्मका महानता हो । उपकारको बदला हो ।यस्ता पूजाद्वारा कृतज्ञता प्रकट गर्ने गरेको छ हिन्दु धर्मले । उपकार गर्ने प्रति कृतज्ञता प्रकट गर्नु न अन्धविश्वास हो,न अतिवाद हो । न अफिमको लत हो । यो हिन्दु धर्मको विशेषता हो । यस्तो विशेषता अन्य कुनै धर्ममा पाईदैन । मनुष्य शरीरका दाताका रुपमा आमा बाबुको पूजा गरिन्छ भने के गलत हुन्छ र ? हिन्द धर्मले आमा बाबुको ईश्वर जत्तिकै पूजा गर्नु पर्छ भनेको छ भने त्यसमा केही गलत छैन । हामीले ईश्वरलाई देखेका छैनौ तर हाम्रँे यस शरीरको निर्माणमा बाबु आमाको भूमिका छ यो कुरा सहजै बुझन सक्छौं । फेरि शरीर दाता प्रति कृतज्ञता प्रकट गर्नु के गलत हो त ? गाई गोरुको पूजा गर्नु पनि उनीहरु प्रति कृतज्ञता प्रकट गर्नु नै हो । गाई नभए गोरु कहा“बाट आउ“ंछ ? गोरु नभए पृथ्वी जोतेर खेती कसरी हुन्छ ? गाईले गोबर मात्रै हैन कि पौष्टिकताले भरपूर्ण दुध पनि दिन्छ । त्यही दुधले हामी र हाम्रँ सन्तान रुष्ट पुष्ट निरोगी हुन्छौं  ।गाई गोरुको मल मुत्रले उत्तम प्रकारको खादको उत्पादन हुन्छ । त्यसका खादको खेतीमा प्रयोग गरेर भर पुर अन्न उब्जाईन्छ । यो मानव समाज प्रति उनीहरुको उपकार हो । तर यस उपकार प्रति कृतज्ञता प्रकट गर्ने हिन्दु धर्म मात्रै हो । पृथ्वी अन्नदाता हुन । उनको पूजा गरेर कृतज्ञता प्रकट गर्नु पक्कै पनि गलत होईन । हावा र पानी विना जीवन सम्भव हुदैन । सो वायु पूजा,पानी पूजा,पनि उनीहरु प्रति कृतज्ञता प्रकट गर्नु नै हो । उपकारी प्रति कृतज्ञ  हुनु नै पर्छ भन्ने यस पंक्तिकारको धारणा हो । कुनै एउटा चिकित्सकले हाम्रो शरीरमा लागेको रोगको उपचार गरेर रोग निको पार्छ,बदलामा लाखौ रुपया“ लिन्छ ,फेरि पनि हामी जीवन भरी त्यस चिकित्सकको उपकार भुल्दैनौं । फेरि यस प्रकृतिले त हामीहरुलाई अनेकौं उपहार निशुल्क प्रदान गर्ने गरेको छ । यो उपकार त हो नि प्रकृतिको हामी माथि । फेरि उपकारी प्रति कृतज्ञता प्रकट गर्नु कसरी गलत सिद्ध हुन्छ र ? हिन्दु धर्मवालम्बीहरुले अपनाउने गरेका पूजा पाठका पद्धतिहरुका पछाडि वैज्ञानिक तथ्यहरु लुकेका छन,जसलाई तर्कद्धारा सिद्ध गर्न सकिन्छ । के चन्द्र सुर्य विना पृथ्वीका जीवन सम्भव छ त ? के हावा पानी बिना जीवन सम्भव छ त ? के प्रकाश विना जीवन सम्भव छ त ? यस्ता प्रकृति प्रद्धत साधनहरुले हामीहरु माथि उपकार त गरिरहेका छन नि । र उपकारको पैंचो तिर्न जानेको छ हिन्दु धर्मले उनको पूजा गरेर । पिपलको वृक्ष पूजा गर्नुमा धार्मिक आस्था त छ“दै छ वैज्ञानिक तथ्यको पनि पृष्टि गर्न सकिन्छ । गाई पूजाको पनि धार्मिक वा वैज्ञानिक दुवै तथ्यको पुष्टि गर्न सकिन्छ । हिन्दु धर्म अन्तरगत गरिने प्रत्येक अनुष्ठानको वैज्ञानिक औचित्य सिद्ध गर्न सकिन्छ ।  जो विशेषता र महानता हिन्दु धर्ममा पाईन्छ , अन्य कुनै धर्ममा पाईदैन । तर आज केही स्वार्थी तत्वहरुले यस धर्मस“ग खेलवाड गरिरहेका छन । केही लेखक ठानिएका व्यक्तिहरुले बारम्बार हिन्दु धर्मप्रति कटाक्ष गर्दै लेख लेख्ने गरेका छन । हिन्दु धर्म प्रति केही स्वार्थी तत्व सक्रिय रुपमा लागि परेको आभाश ह“ुदै छ । नेपालको गरिबी अशिक्षा तथा यहा“का सिधासाधा जनतालाइ ऐन केन प्रकरण अपनाएर धर्म परिवर्तन गर्न उक्साउने पनि गरेको पाईन्छ । गरिबलाई धन दिउ“ला । रोगीलाई उपचार दिउ“ला । बेरोजगारलाई रोजगार दिउ“ला
भन्ने आशा देखाउ“दै धर्म परिवर्तन गर्न विवश गरि“दै छ नेपालमा । नेपालको विसम स्थितिको लाभ उठाउ“दै विश्वका केही धनी राष्ट्रहरुले नेपाललाई धर्म परिवर्तनको थलोको रुपमा प्रयोग गर्दै छन र यस कार्यमा नेपालका केही स्वार्थी तत्वहरुको ठूलो भूमिका रहेको देखिन्छ । त्यस्ता स्वार्थी तत्वहरुले यसै विषयलाई धन कमाउने माध्यम बनाई रहेका छन । आफना बाबु आमाको मृत्यु हु“दा उनको शवलाई दाईने हातको मुक्का देखाउने जस्ता नेताहरुले त्यस्ता स्वार्थी तत्वहरुलाई नैतिक समर्थन दिएको आभाष हुन्छ । समय अनुसार हिन्दु धर्ममा अथवा हिन्दुवादी परम्परामा समय अनुसार परिवर्तन र परिमार्जनको आवश्यकता त हुन सक्छ । तर सम्पूणर््ा परम्परालाई खतरामा पार्न सकिदैन । हाम्रो धार्मिक परम्परालाई समाप्त गर्ने उद्देश्यले सञ्चालन हुने गरेका क्रियाकलाप प्रति सजग हुन जरुरी देखिन्छ । धर्म निरपेक्षताले देश विकासको केही ग्यारेण्टी दिदैन । धर्म सापेक्षताले देश विकासमा अवरोध गर्दैन । उदाहरणका लागि विकसित ईश्लामीक राष्ट्रहरु हेर्दा पुग्छ । भाषण गर्दा धर्म निरपेक्ष्ँताको वकालत गर्ने आमा बाबुको मृत देहलाई अजै खोजिस भन्दै मुक्का देखाउने , तर हिन्दु राष्ट्रका पक्षधरले आयोजना गरेको महायज्ञमा चन्दन लेप र प्रसादका लागि भनौ अथवा भोटका लागि भनौ लाम लागेर प्रतिक्ष्ाँ गर्ने नेताहरुसं“ग सतर्क रहन  पनि जरुरी देखिन्छ । केही व्द्विानहरुले हिन्दुहरुका आरध्य देवहरु शिव शंकर,रामकृष्ण,सितापार्वती ,राधा आदिको पूजालाई शक्तिको पूजा ,सामन्तवादको पूजा भन्ने गरेका छन । यस्ता पूजालाई आलोचना पनि गर्ने गरेका छन । त्यस्ता विद्वानहरुलाई चुनौती दिन चाहन्छ यस पंक्तिकारले कि शक्तिको पूजा कहिले कुन युगमा कस्ले पो गर्दैन र ? या गरेको छैन र ? शक्तिको पूजा हिजो  पनि हुने गर्दथ्यो,आज पनि भएकै छ र भोलि पनि हुने नै छ यसमा कुनै सन्देह छैन । शक्ति केन्द्र धाउने,शक्तिको  चाकरी गर्ने,फेरि शक्तिहरुद्धारा आफना जायज नाजाय कार्यहरु सिद्ध गर्ने गराउने प्रवृत्ति हिजो पनि थियो आज पनि छ । भोलि पनि रहने छ । जम्मा शक्ति केन्द्र सम्म पूग्ने समथ्र्य आफूस“ंग हुनु प¥यो । हिजोका शक्ति केन्द्र शिवशंकर रामकृष्ण,राधा सिता पार्वती थिए भने,आजका शक्ति केन्द्र बाबुराम प्रचण्ड,राम चन्द्र,केपी ओली ,माधव नेपाल,शुशील कोईराला यिनी आजका शक्ति केन्द्र हुन । हिजो उनीहरुको पूजा हुन्थ्यो आज यिनीहरुको पूजा हुने गरेको छ । हिजो उनीहरुको अघिपछि लाम लाग्ने गर्दथ्यो आज यिनीहरुको अघिपछि लाम लाग्ने गरेको छ । जनता हिजो उनीहरुका अघि पछि घुम्थे जनता आज यिनीहरुका अघिपछि घुम्ने गरेका छन । हिजोका शक्ति केन्द्र उनीहरु थिए ,आजका शक्तिकेन्द्र यिनीहरु हुन । शक्ति केन्द्रलाई खुसी नपारी किन कुने काम सिद्ध हुन सक्दैन ? हिजोका सामन्ती यदी उनीहरु हुन भने आजका सामन्ती यिनीहरु होईनन र ? परिवर्तन केही छैन । भ्रम मात्रै हो । मुर्ति परिवर्तन भएका छन । पूजित र पूजा पद्धतिमा परिवर्तन भएता पनि परिवृत्ति उही हो । फेरि हिन्दु धर्मको आलोचना गरिरहनु को के अर्थ हो त ?

kamal kafle

 हल्का फोटो खिचम भनेर

माता तिर्थ औंशी र ढोगी परम्परा

दिपक रोका

एक भनाई अनुसार एउटा गोचारकले अरनी खाने क्रममा प्रत्येक दिन खानाको एक टुक्रा पोखरीमा खस्ने गथ्र्यो । त्यो प्रकृया लामो समय सम्म चले पछि उसले गहिरिएर पोखरीमा हेर्यो । अचम्मको कुरा त्यस पोखरीमा उसले उसको स्वर्गवास भइसकेकी मातालाई देख्यो । आमालाई देखेपछि उसले उनलाई घर जान आग्रह गर्यो तथापि उनले आँफू मरिसकेकोले घर जान नसक्ने बताइन् । उनको कुरा सुनेर छोराले विलाप गर्न थालेपछि उनले उसलाई प्रत्येक वर्ष सोही अर्थात बैशाख कृष्ण औँशीका दिन त्यहा“ आई उसलाई भेट्ने बाचा गरिन् । सोही अनुसार उ र उ जस्तै अरु मानिसहरु पनि पोखरीमा आफ्नो आमालाई भेट्न आउने गरेको कुरा बताइन्छ । यसरी आमाको मुख हेर्ने दिनको परम्परा बसेको सो भनाईमा उल्लेख छ ।
बैसाख कृष्ण औंशी जसलाई माता तिर्थ औंशी’ वा आमाको मुख हेर्ने’ दिनका रुपमा चिनिन्छ । ठाडो भाषामा रुपमा मुख हेर्नै भन्नाले कसैको मुख हेर्ने भन्ने हुन्छ । तथापि बैशाख कृष्ण औंशीका दिने मुख हेर्ने भन्नाले केवल आमाको बहिर्जगत् मा देखिने शारीरिक मुख हेर्ने नभएर आपूmलाई जन्माउने व्यक्ति; जन्मदाता; आमाको सम्मानका रुपमा लिइन्छ । नेपालको परम्परा नै आँफू भन्दा ठुलावडाको सम्मान गर्ने छ । त्यसकै एक उदाहरण आमाको मुख हेर्ने दिन पनि हो । ठुलावडा मध्य सबैभन्दा सम्मानीत जन्मदाता बा र आमा नै हुन् । भाद्र कृष्ण औँशीमा बालाई दिइने सम्मान पनि ठुलावडाको सम्मानको एक रुप हो । मृत्यू भइसकेका आमाहरुका लागि सन्ततिले सिदा दान गरी सम्झने गरिन्छ ।
नेपाल बहुभाषिक, बहुसांस्कृतिक, बहुलधर्म भएको देश हो । सबैका आफ्ना आफ्नै परम्परा रीतिरिवाजहरु छन् । तथापि आमाको मुख हेर्ने परम्परामा सबैको मतैक्यता पाइन्छ । जुनसुकै धर्म, भाषा, वर्ग, संस्कृतिका मानिसहरुले यस दिनलाई पवित्र दिनका रुपमा मनाउदै आएका छन् । यस दिन नेपालीहरुले आफ्ना आमालाई मान सम्मान दिने गर्छन् । आमालाई मीठो खुवाउने, राम्रो लत्ताकपडा, स्वर्ण आदि उपहार दिने पनि गरिन्छ । जुनसुकै तबरले पनि आफ्ना आमालाई खुसी पार्न सन्ततिहरु लागि पर्छन् । टाढा भएका सन्ततिहरु समेत आमालाई भेट्न उहा“ भएको ठाउ“मा जम्मा भएका हुन्छन् । यो एक भेटघाटको सुवर्ण अबसर समेत बनेको छ । त्यसैले साचो अर्थमा यसको धेरै महत्व छ ।
तर सम्मान साच्चै नै मुटुबाट नभएर मस्तिस्कबाट हुन थालेको छ आजभोलि । संस्कृति धान्ने ढोङमा रहेको आजको आधुनिक मानिस संस्कृतिलाई बिकृत पार्दै गएको छ । आफ्नी आमालाई मनोवैज्ञानिक रुपमा खुसी पार्न कदापि नसक्ने यो आधुनिक मानिस देखावटी रुपमा एक दिन भए पनि आमा वा बाको मुख हेर्ने दिन बिभिन्न उपहारहरु लिएर उनीहरुलाई बाह्य रुपमा खुसी पार्न स्वाङ् पारिरहेको हुन्छ । आजको मानिस अलि मत्सरी स्वाभावको छ । आमाको मुख हेर्ने जस्तो कुरा पनि प्रतिपर्धाका रुपमा लिने गर्छ । अरुले पारेको स्वाङ् ठ्याक्कै वा सो भन्दा बढी नपारी चित्तै बुझाउदैन । आमाको मुख हेर्नै कुरामा पनि उ कोही भन्दा कम हुन चाहदैन । आमाको सच्चा इच्छा हैनकि आफ्नो आडम्बरको परिर्पुिर्तका लागि आजको मानिस बढी चिन्तित छ । आमाको मुख हेर्न जा“दा आमाको सच्चा मनोकांक्षा भन्दा अरुले कस्तो खालको स्वाङ पारेको छ भन्ने कुरामा बढी केन्द्रित हुन्छन् । आजभोलि त उपहार पनि लाखौं पर्ने दिए जस्तो गर्न थालिएको छ । आमाको सम्मान भन्दा उपहारको प्रतिस्पर्धा जस्तो लाग्न थालेको छ यो दिन ।
आजको मानिसमा मानवीय संवेदना तथा अध्यात्मिक चिन्तनको लगभग खडेरी नै लागेको छ । ठुलाबडा मानिसको सम्मान गर्नुपर्छ भनेजस्ता कुराहरुलाई उसले तिलान्जली दिइसकेको छ वा औपचारिकतामा सीमित पारेको छ । मानिस भौतिक कुराको खोजिमा भौतारिइरहेको छ । मानिस मेशिन भएको छ । मानिसको मुटु भन्दा दिमागले धेरै काम गर्न थालेको जस्तो भान हुन्छ । मुल्य वा फाइदा नआउने चिजमा उसले हातै हाल्न हिचकिचाहट गर्छ । न्यून प्रतिशत मात्र मानिस होलान् जसले कतिपय अवस्थामा चाहेर पनि आफ्ना जन्मदातालाई बर्षभर स्याहर सुसार गर्न सकेको हुँदैनन् । तर अधिकमा यो लागु ह“दैन । जुन सुकै अवस्थामा पनि बा, आमाको सम्मान गर्नु परम धर्म सम्झी सबैले उनीहरुको सम्मान गर्नुपर्नेमा त्यसो भएको पाइदैन ।
अझ अचम्मको ढोगी परम्परा त मरेका आमाहरुलाई दिइने श्राद, तर्पण पो लाग्छ । जीउ“दो रह“दा चामलको गेडोको स्वाद चाख्न नपाएका कतिपय आमाहरुको नाममा मरेपछि विभिन्न तिर्थहरु धाएर आमाको मुख हेर्नै नाममा प्राकृतिक भ्रमणमा लिप्त रहन्छ आजको मानिस । मरिसकेका आमालाई कागवेनी, काठमांडौ नजिकैको मातातिर्थ आदि आदिमा पुगेर श्राद्ध, तर्पण दिई सम्झना गर्नु पाखण्ड सिवाय केही हैन । जिउ“दा रहदा अवहेलना गर्नेहरुले समेत मृत्यू पश्चात आमालाई सम्झने नाममा प्लेन चार्टर वा गाडीहरु रिजर्भ गरेर स्वदेश तथा विदेशका धार्मिक स्थल भ्रमणमा निस्कने गर्छन् । मरेपछि विभिन्न तिर्थहरु धाएर आमाको श्राद्ध गर्ने तथा मुख हेर्ने नाममा मृत्यू पश्चात नाटक मञ्चन गर्नेहरुको मनोविज्ञान आडम्बरले भरिएको हुन्छ । तर्पण दिन गएको मानिस अलिक खल्लो अनुभव गरेको वास्तभ्द हुनुपर्ने मा त्यसो भएको धेरैको हकमा पाइदैन । नाममात्रका श्राद्धमा गएकाहरुलाई त्यस्तो भावना आउने त कुरै भएन । उनीहरु फोटो खिच्न अनि फेसबुकमा अपलोड गर्नमा व्यस्त हुन्छन् । श्राद्ध त एउटा भ्रमणको निहु“ मात्र बन्न पुग्छ । उद्देश्य भने भ्रमणका रुपमा सीमित रहन्छ ।
ठुलाबडाको सम्मान सत्कार केबल एक दिन गरेर उनीहरु खुसी हुदैनन् । एक दिन झकिझकाउ तबरले सत्कार गर्नुभन्दा २६४ दिन नै सन्तुलनमा सामान्य व्यवहार मात्र गरेमा राम्रो हुने थियो । सत्कार कुनै अमुक दिन मा तिथिमा मात्र भन्दा सदा नै गरिहनु पर्छ । अप्ठ्यारोस“ग जीवन गुजारिरहेका लाखौ आमाहरुलाई औशी पर्खाएर गरिने सत्कारको के अर्थ ? अझै जीउदै हु“दा एक आखर पनि सोधपुछ नगर्ने सन्ततिले मृत्यू पश्चात धुमधाम साथ बा आमाको मुख हेर्ने देखावटी कर्म अझै हास्यास्पद र गाईजात्रे प्रहसन जस्तो लाग्छ । सामान्यतः बच्चालाई बाबुआमाले राम्रै हेरविचार गर्छन् तर बिरोधाभाष त के छ भने कतिपय तीनै छोराछोरीले आँफूलाई हुर्काउने बाआमालाई हेरविचार गर्नुको साटो घृणा गर्छन् । दैनिक हेरबिचारको साटो औँशी कुर्छन् । मानवीय हिसाबले समेत माया ममता गर्नुपर्ने अवस्थामा पुगेका आफ्ना जन्मदातालाई सामान्य स्याहर सुसार समेत नगरिनु दुर्भाग्यपूर्ण कुरा हो । जीवनमा धेरै संङघर्ष गरी आरामस“ग जीवन बिताउने यो उमेरमा अरुको त परै जाओस आफ्नैबाट समेत दैनिक सहयोग नमिल्नु दुःखद कुरा हो । जीवन क्षणीक छ । आवधिक छ । मृत्यू निश्चित छ । जन्मेपछि शुरु भएको जीवन मृत्यूमा टुङ्गिने पक्का छ । यो एक इन्टर्भल जस्तै हो । यो छोटो समयलाई सकभर कसैको कुभलो वा आत्मा ग्लानी गर्ने काममा प्रयोग नगरौ । त्यसमा पनि भुलेर समेत जन्मदाताको आत्मा रुवाउने काम गर्दै नगरौ । सके समाजलाई नै खुसी पारौं नसके कमसेकम बाआमालाई सदा खुसी राखौं ।
जोकसैलाई पनि सम्मान गर्नु, सद्भाव राख्नु असाध्यै राम्रो कुरा हो । कहिल्यै नसम्झनु भन्दा एक दिन भए पनि सम्झनु राम्रै पक्ष हो । जन्मदाता  बा र आमा कसैलाई पनि आदर गर्नुपर्छ । जन्मदातालाई विभिन्न अबसरमा सम्झनु नराम्रो हैन । तर एक दिन माया सात दिन घृणा भनेजस्तो हुनु भएन । उहा“हरुले जन्म नदिएको, नहुर्काएको भए आज हामी कोही पनि यो अवस्थामा पृथ्वीमा हुने थिएनौं । नौटंकी पाराले भन्दा व्यवहारिक र दिर्घकालीन तवरले आमाहरुको सम्मान हुनु जरुरी छ । आमाको मुख हेर्ने कामलाई दुइ दिनको खहरे जस्तो नभइ अविरल बग्ने इन्द्रवती जस्तो तुल्याउनुपर्छ । छि छि र दुरदुर गर्ने कोही पनि सन्ततिलाई कहिल्यै भलो हुदैन । भौतिक रुपमा राम्रै देखिएला तर मानसिक सुख कदापि मिल्दैन । आमाले त बदला लिन सक्दैनन् तथापि आँफूलाई नै हिनताबोध हुन जान्छ । अझ आफ्नो पनि बुढेसकाल आगमन हुन थालेकाले त आफ्नो समेत आफ्नै आमाको जस्तै गति होला भनि मानसिक रुपमा विक्षिप्त बन्न पुग्छन् । भौतिक सुख सयलको अनुभव आ“फू तगडा छँदामात्र अनुभव हुन सक्छ । जब आ“फै शिथिल हु“दै गइन्छ तब मानिसले पारिवारिक माया ममता खोज्न थाल्छ । सबै एकदिन बुढो, असक्त हुनै पर्छ । यो प्राकृतिक नियम हो । बाआमालाई देखावटी औशी, पुर्नेको सत्कारको साटो सधै भरिनै सकारात्मक व्यवहार गरौं । आडम्बरको रुपमा नभइ आत्मादेखि नै माया गर्न सिकौं । माता तिर्थ औशीलाई ढोंगी परम्परामा परिणत नगरौं ।

हिम्मतवाली

अब द्वन्द्वको सत्य यसरी खोजिनु पर्छ

केशब काफले

त जबकी एमाओवादी,माओवादीका नेताहरु अपराधिलाई दण्डित गर्ने पाईदैन भन्दै कुर्लिरहेका छन,किटानी जाहेरीमा परेका सरकार तथा मानव अधिकारकर्मीद्धारा अपराधि ठहर गरिएका व्यक्तिहरु हाम्रा कार्यकर्ता हुन उनीहरुलाई दण्डित गर्न पाईदैन भन्दै गर्जिरहेका छन् । उनीहरुलाई दण्डित गरेदेखि हामीहरुले फेरिबाट देशलाई गृहयुद्धमा झा“ेकिदिन्छौं भन्दै चेतावनी दिईरहेका छन् । तब जब कि सत्य निरुपण तथा मेलमिलाप आयोग गठन सम्बन्धि विधेयक देशका ४ पार्टी नेपाली कांग्रेस, नेकपा एमाले एमाओवादी तथा माओवादीको पासोमा परेर आम माफीको अवधारणा सहित अघि बढेको छ । त्यस अवस्थामा अब यो अध्याय समाप्त प्राय बनेको छ । अब द्वन्द्वका पीडितहरु चाहे युद्धरत पक्षका हुन,चाहे राज्य सत्ता पक्षका हुन अथवा निर्दोश सर्वसाधारण होउन जो कसैले पनि समुचित र न्यायोचित न्याय पाउ“ंदैनन् भन्ने निश्चित भएको छ । तर प्रश्न यो हो कि उल्लेखित अवस्थामा अब यो सत्य निरुपण तथा मेलमिलाप आयोगद्धारा के को खोजी गरिंदै छ ? कस्तो सत्य खोजिने प्रयास गरिदै छ ? के र केका लागि सत्य खोजीदै छ ? अर्थात पीडितहरुलाई न्याय दिन नसक्ने कमजोर लाचार सत्यको खोजी गरेर समय र सरकारी सम्पत्तिको नाश किन गरिंदै छ ? यो विषय प्रष्ट पारिनु पर्छ द्वन्द्व पीडित तथा उनका आफन्त  समक्ष्ँ जुनजुन पार्टीका जुनजुन नेताहरुले जेजे भन्दै गरेपनि यस आयोगको मुख्य उद्देश्य आम माफी नै हो । जस्तो कि नेपाली कांग्रेसका उपसभापति रामचन्द्र पौडेलले पनि पटक पटक भन्ने गरेका छन, अब झिनो आशा के बा“ंकी रहेको छ भनि यो सत्यको खोजी गर्ने टोलिले निश्पक्ष्ँ रहेर घटनाको पृथकी करण गर्न सक्नु पर्छ । द्वन्द्वका बेलामा  घटेका घटनाहरुको ठीकठीक पहिचान गरेर घटनाको पृथकी करण गर्ने मार्गद्धारा सत्य तथ्य खोजीनुपर्छ । अर्थात घटना कुन कारणले कुन उद्देश्यले किन घटायो  ? त्यस सत्यको खोजी गरिनु पर्छ । घटना घटनु घटाउनुको पृष्ठ भुमी के थियो ? राजनीतिक कारण थियो कि ? व्यक्तिगत रञ्जिसीलाई कही राजनीतिकको रुप त दिईएको थिएन ? भन्नी जस्ता घटनाको पृथकी करण यस आयोगले गर्न सक्ुनपर्छ । घटनामा तत्कालिन संघर्षरत गुट माओवादीको संलग्नता थियो या थिएन ? यस्ता विषय कोट्टाएर छुट्टाउन सक्नुपर्छ । द्वन्द्वका बेलामा घटेका कुनै पनि घटना कोट्टाउन पाईदैन भन्ने माओवादीको धारणाले यस आयोगको उद्देश्य प्रति नै शंका उब्जाएको छ । तर माओवादीले बुझन पर्ने कुरा के हो भने द्वन्द्वकालमा
द्वन्द्वको आड लिएर व्यक्तिगत रिसीबि साधेका अनेकौं घटना भएका छन् । यदि द्वन्द्वकालका कुनै पनि घटना नकोट्याउने जस्तो की माओवादीको धारणा आउने गरेको छ । त्यस अवस्थामा फेरि कुन सत्यको  खोजी गर्न बा“की रहन्छ त ? यो सत्य कुरा हो कि घटना यदी माओवादीको तथाकथित जनयुद्धको जगमा टेकेर घटाइएको रहेछ भने घटना जति नै गम्भीर जति नै कुर्र जति नै मानवता विरोधी भए पनि पीडितले न्याय पाउने छैनन् । कि त्यस घटनालाई राजनीतिले प्रेरित मानिने छ । यस बन्दै गरेको आयोग प्रति शंका गर्नुपर्ने पर्याप्त ठा“उ बा“की छन् । पीडित पक्ष अधिकारकर्मी सरोकार वालाको चिन्ता पनि उचित छ । किन कि यो आयोग आफैमा सर्वशक्तिमान हुने छैन । यस आयोगमाथि माहान्यायाधि वक्ताको तलबार लट्काइएको छ । आयोगले सत्य तथ्य खोजिगरेर अपराधिको ठीकठीक पहिचान गरेर पनि उसमाथी मुद्दा चलाएर दण्डित गर्ने अधिकार आयोगलाई हुने छैन । मुद्दा चलाउने नचलाउने अधिकार महान्यायाधिवक्ताको कोटको गोजिमा हुने छ । त्यस कारण आयोग अधुरो लाचार कमजोर देखिन्छ । यसले के शंका उब्जाउ“छ भने आयोगले अनेको प्रयास पश्चात सत्य तथ्य खोजिगरेर अपराधि ठहर गरिएका व्यक्तिपनि छुट्न सक्छन् । यस दृष्टिले हेर्दा आयोग आफैमा निकै कमजोर छ । सत्य हिन छ । तर समय बां“की छ यस तर्फ ध्यान दिन जरुरी छ । आयोग सर्वशक्तिमान हुनपर्छ   । आयोगद्धारा सिफारीस गरिएका व्यक्तिमाथी अनिवार्य कार्वाही गरिनुपर्छ । आयोग निश्पक्ष्ँ हुन्छ भने शक्ति सम्पन्न पनि हुनुपर्छ । हेक्का रहोस याो आयोग कुनै साधारण दुर्घट्नाको सत्य खोज्न गठन गरिएको होईन । दशवर्ष भिषण गृहयुद्धको दोरान घटेका घटनाहरुको सत्य खोज्ने आयोग हो । यो आयोगले पृथकीकरण गरेर सिफारीस गरिएका व्यक्तिले माहान्यायाधिवक्ताको कार्यालयबाट उन्मुक्ति पाउ“दा आयोगको विश्वस नियता माथि प्रश्न उठन सक्छ । त्यस कारण पनि आयोगलाई आफैमा शक्तिशालीबनाएर मात्रै निरुपण तर्फ लाग्नु पर्ने देखिन्छ । आयोगले सिफारीस गरेपछि फेरि यो वा त्यो कारण देखाएर अभियुक्तले उन्मुक्तिपाउने गरी आयोग गठन गर्न व्यर्थ हुने छ  । हुन त यस आयोगलाई घटनाको पृथकी करण गर्न नै ठूलो चुनौती हुने छ । किन कि द्वन्द्वका बखतमा अपराधिक गतिविधिमा संलग्न रहेका अनेकौं व्यक्ति आज माओवादीका कार्यकर्ता बनेका छन । एकातिर आम माफिको अर्थ द्वन्द्वकालमा घटेका सबै घटनामा माफी दिने होईन पनि भनिदै छ । फेरि द्वन्द्वकालका कुनै पनि घटना कोट्याउन पाईदैन पनि भनिदै छ । यस्तो दुईमुखको बोलि अगाडि आईरहं“दा आयोगले घटनाको पृथकीकरण कसरी गर्न सक्छ र ? अपराध गरेर माओवादीको छाता मुनी आएका अपराधीहरुलाई पनि माओवादीहरुले यिनी हाम्रा कार्याकर्ता हुन भन्दै उनको पुरजोर ओकालत गर्ने छन् । द्वन्द्वका बेला माओवादीको डरत्रासले खाएर माओवादी कार्यकर्ता बनेर हत्या अपरहण फिरौती असुली बलात्कार जस्ता गम्भीर घटना प्रशस्त मात्रामा घटेकै हुन् । तर आज तिनै व्यक्ति माओवादीका कार्यकर्ता बनेका छन  भनि त्यस्ता माथि आयोगले दण्डको सिफारीस गर्न सक्छ त ? प्रश्न बा“की नै छ । नियोजित रुपमा भूमीका बनाएर गम्भीर अपराध गर्ने फेरि माओवादीको छातामुनि ओतिनेगरेका घटनामा खोजिदलले कुन प्रकार अनुशन्धान गर्छ त्यसमाथि निर्भर हुने गर्छ सत्य खोजिदलको भुमीका । यस कार्यमा माओवादीको सहयोग नितान्त आवश्यक रहने छ । पक्ष्ँ र विपक्षमा परेर पीडीत परेकालाई कस्तो न्याय दिने अनि जो निश्पक्ष्ँ थिए न माओवादी समर्थक न राज्य सत्ताका पक्ष्ँपाती थिए त्यस्ता निर्दोष नागरिक जो कि दुइपक्षको चेपुवामा परेर कोही मोरे कोही विस्थापित भए कोही बेपत्ता भए त्यस्ता निर्दोश व्यक्ति तिनीहरुलाई कस्तो न्याय दिने भन्नेबारे सत्य खोजिदलमाथी निकै ठूलो जिम्मेवारी हुने छ । त्यस्ता निर्दोष व्यक्ति पीडित हुनुमा कस्को  भूमीका रहयो माओवादी राज्य सत्ता वा अन्य कोही अपराधिक व्यक्ति त्यस्ता सत्य तथ्य पनि खोतलिनु पर्छ । माओवादी यसबारे कत्तिको लचिलो बन्छ त्यसमा पनि निर्भर हुने छ अपराध गरे पश्चात देशको प्रचलित कानुनबाट जोगिन माओवादी कार्यकता बनेका व्यक्तिहरुको पहिचान गरेर खोजि दलले त्यस्ता अपराधी विरुद्ध मुद्दा चलाउने सिफारीस गर्न सक्छ त ? सत्य निरुपणले ? आफना त्यस्ता अपराधिक मनोवृृत्ति कार्यकर्ता माथि कार्वाही गर्न मन्जुर गर्ला त माओवादीले ? यदी उल्लेखित विषयहरुमा सत्य निरुपण तथा मेलमिलाप आयोगको भुमीका ससक्त हुदै न र माओवादीहरुको सहयोग रहं“दैन भने त्यो आयोगमा प्राण फुक्नु भन्दा मिल्काइदिनु उचित हुने छ । यस सत्य निरुपणलाई जन्माएर पालपोस गरेर सरकारी ढुकुटी सिद्धाउने आवश्यकता हुने छैन । किन कि उनि घटना जो की माओवादीहरुले घटाएका थिए,तिनी घटना जतिनै कुर्र अमानवीय गम्भीर भए पनि क्ष्म्य हुने भए पछि अरु सत्य किन र कस्का लागि खोज्नु ? सत्यको खोजि गर्ने त्यसपछि पीडित र पीडक दुवैलाईस“गै राख्ने फेरि पीडित माथी राजनीतिक सामाजिक दबाब पार्ने साम, दाम, दण्ड भेद अपनाउं“दै पीडकलाई माफीदिन बाध्यात्मक स्थिती उत्पन्न गर्ने हो भने त्यस्तो सत्य खोज्नुको कुनै अर्थ रहने छैन । हेक्का रहोस की हात मिलाइदिन सकिन्छ तर दिल मिलाई दिन सकिंदैन । हात मिल्दैमा दिल मिल्दैनन् द्वन्द्वका घाउ यति गहिरा छन कि रामचन्द्र पौडेलजस्ता प्रधानमन्त्रीका आकांक्षि तथा प्रचण्ड जस्ता राष्ट्रपतिका आकांक्षिहरुले अनुभूती गर्न सक्दैनन् । पीडितको व्यथा बुझन पिडितकै आ“खाले हेर्न पर्दथ्यो । तर दुर्भाग्यले त्यस्तो हुन सकेन । राजनीतिक दृष्टिले हेरेर पीडीतको पीडा बुझि“दैन । पीडितको पीडा बुझन पीडितको ठाउ“मा आफैलाई उभ्भाएर हेर्नु पर्छ । तर अब यो पर्छ भन्ने शब्द पर्दथ्यो भन्ने शब्दमा परिणत भै सकेको छ । एउटा अर्को पश्न के पनि उब्जेको छ भने अपराधीलाई दण्डित गरिए हामीहरुले फेरिबाट रगतको खोला बगाउ“ंछौ भन्ने पार्टीका नेताहरुले के अब अराधिहरुकै भरमा राजनीति गर्ने हुन त ? के यस्तै पाराको राजनीतिले देशमा शान्ति आउला त ? हो यदी माओवादी लचिलो भएर सहयोग गर्न तयार भए आयोगको भूमीका माथि शंका गरिरहनु अनुचित हुने छ । तर आयोग आफैमा  कमजोर तथा अपूर्ण हुदा शंका गर्ने ठाउ“ बा“की रहन्छ । हुन त के पर्ने छ भने आयोगद्धारा दोषि ठहर गरिएका व्यक्ति माथी फेरि माहान्यायाधिवक्ताको सिफारीसको आवश्यकता नरहोस । तब मात्रै आयोगको औचित्यसिद्ध हुने छ । एक तर्फबाट द्वन्द्वका मुद्दा सत्य निरुपण आयोगले मात्रै समाधान गर्नु पर्छ त्यसमा प्रचलित कानुनको दखल मान्य हु“दैन भन्ने अर्का तर्फ आयोगले गरेका काम कार्वाही माथि फेरि त्यही कानुनको अन्तर्गत माहान्यायाधिवक्ताको तलबार आयोगमाथि लटकाएर के गर्न खोजिएको हो यो स्पष्ट गर्न जरुरी देखिन्छ ।

मानवको विकास कार्य नै एक दिन पूर्ण विनाशको कारण बन्ने छ

मानवको विकास कार्य नै एक दिन पूर्ण विनाशको कारण बन्ने छ

केशब काफ्ले

आदी मानवदेखि पूर्ण मावनसम्मको यस महायात्रामा यस मनुष्य नाम गरेको प्राणीले आफ्नो जात र आफ्नो आवश्यकताको अकल्पनीय विकास गरेको छ । जुन विषय वस्तु मानवका लागि कल्पना गर्नसम्म पनि कठिन हुने गर्दथ्यो त्यसता विषय वस्तु आज मानव हात र मष्तिस्कका खेलौना बनेका छन् । प्रकृतिको देन भन्दा अगल हटेर नित्य नया“ खोज नया“ अनुसन्धान नया“ प्राप्ति फेरि पनि यो मानव अतृत्त छ । अझै तृत भएको देखिदैन यो मानव जात । मनुष्यको तृष्णा अब कहा“ पुगेर तृत हुने हो त्यसको कुनै ओर छोर देखिदैन ।यो मानव जातको प्राणी कहिले पनि प्रकृति प्रद्धत्त साधनबाट सन्तुष्ट हुन र रहन सकेन् । यदी सन्तुष्ट रहेको भए सम्भवत आज यो उचाई प्राप्त गर्ने पनि थिएन् होला यो मनुष्य जातले । यो मानव जातले विकाशको नय“ा नया“ उचाई प्रँप्त गर्दै जा“दा आफू सहित सम्पूर्ण सृष्टीलाई नै विनाशको मुहानमा पु¥याएको अनुभूती गर्न सकेको छैन् । पाषाण युगको जंगली मानवदेखि आधुनीका युगसम्मको महायात्रामा यस मानवले पैदल यात्रादेखि बयल गाडि मोटर वाहान रेलगाडि हवाईजहाज पानी जहाज हु“दै रकेट सम्मको यात्राले पनि अझै यो मानव सुखि र सन्तुष्ट हुन सकेको छैन । पृथ्वीको समुन्द्री महासागर  देखि अन्तरिक्ष तर्फ चन्द्र सुर्य मंगल शुक्र आदी नौ ग्रह सबेै आज यस मानवको मुठिमा कैद हुदा पनि यस मानवको लालच र इच्छाको अन्त देखिदैन । तर मानव जातिले आफुलाई सुखीर भौतिक सुखसाधन सम्पन्न गर्नका लागि गर्दै गरेको यही महाविकास नै अन्ततःमानव जात समेत यस पृथ्वीका सम्पूर्ण प्राणी जगतलाई नै नष्ट गर्ने छ । यस विषयमा थोरै पनि शंका गर्न पर्दैन । यस महा बुद्धिमा नै मनुष्यले गरेको यो महाविकास पूर्ण रुपमा विनाश मुखि छन भन्दा अनर्थ हुदैन । मावनको यस विकासको गतिले प्रकृतिलाई नै चुनौती दिएको छ । यहा“ सम्म की प्रकृति प्रद्धत्त सुष्टीलाई नै गम्भीर चुनौती दिएको छ । यो गम्भीर चिन्ताको विषय हो । मानवद्धारा गर्दै गरेको यस माहाविकासका विनासहरु अब देखिन थालेका छन । प्रकृतिले बेला बखत आफ्नो रौद्र रुप देखाउन थालेको छ । मानवको यस विकासले भुमण्डलको प्रयावरणीय वातावराण्लाई गम्भीर रुपमा आहात पारेको छ । फल स्वरुप खडेरीको मौसममा बाढि आउं“छ अटल हिमालय हिउ पहिरोको रुपमा पतन ह“ुदैछ  । जसले पटक पटक जनधनको क्षति गरेको छ । असमयमै अति वृष्टी, अनावृष्टी, असिना वृष्टि, अम्ल वृष्टी, भिषण आधि, तुफान, सुनामी, अत्याधीक उच्च तापाक्रम, अत्याधिक निम्न तापाक्रम, भु स्खलन यस्ता प्राकृतिक विपतामा मानवले गर्दै गरेको यस माहाविकासको मुख्य भूमीका रहेको कुरा विज्ञहरुले बताउ“दै आएका छन् । तर यो प्रणी जगतको सर्व श्रेष्ठ प्रँणी मनुष्य भनि चेतन तयार देखिदैन । मानवलागि परेको छ नया“ खोजमा । लागि परेको छ प्रकृति भित्र घुस्न । लागि परेको छ प्राकृतिक सुख भित्र अप्राकृतिक सुखको खोजिमा । सुखकै खोजिमा वस्तीहरु शहर केन्द्रित हुदै गएका छन । तिव्र रुपमा शहरी करण बढि रहेको छ । हरियालीको विनाश, खेति योग्य भूमीको नाश, ठूला ठूला पक्की भवनहरुको निर्माण, पक्की सडकको विस्तार, पानी प्रदुषण, वायु प्रदुषण, वायुमण्डल २४ सै घण्टा धुलो, र धुवाले भरीभराउ, रात दिन एक नास भारी कोलहाल फलस्वरुप सवारी दुर्घटना बढदै गरेका, असाध्य रोगहरु अल्सर, क्यान्सर, एडस आदी आदी यस्तो पो छ मानवको विकास क्रम । मानवको यस विकासको गतिले यो सम्पूर्ण पृथ्वी आक्रान्त बनेको छ । फेरि पनि यो मानव अझै सन्तुष्टि छैन । विकास र खोजी कार्य जारी छ । जसको अन्त देखिदैन । आवश्यकता नै आविष्कारको जननी हो भन्ने तर्कका पूर्ण सत्यता छैन । किन कि मनुष्यमा आवश्यकता भन्दा हजार गुण बढी इच्छा प्रबल हुन्छ । र इच्छाको कुनै अन्त्य हुदैन । अन्त्य हीन ईच्छानै एक दिन विनाशको कारण बन्न जान्छ । मनुष्यको आवश्यकता यो मुनष्य आज आफै सृष्टी कर्ता बनेर सृष्टीलाई नै बारम्बार चुनौती दिइरहेको छ । मानवले गरेको यस विकासले प्राप्ति मात्रै गरेको छैन आफनै दिमागको तयारी पनि गरिरहेको छ । आफनो जात सहित सम्पूर्ण प्राणी जगतलाई नै विनाश तर्फ धकेली रहेको यस मानवजातलाई कसरी सर्वाधीक बुद्धिमानी प्राणी मान्नु र खै ? आज सम्पूर्ण प्रकृति मानवले गरेको विकास रुपीवाणले रगताम्य बनेको छ । फेरि पनि नया“ नया“ सुखको खोजी जारी छ । गुलेलीले सिकार गरेर पेट भर्ने युगमा पनि मावन सुखपूर्वक जिवीतै थियो तर आज कम्प्युटर र एटमी युग सम्म आईपूग्दा सम्म पनि मानव पूर्ण सुखि पूर्ण सन्तुष्ट हुन सकेको छैन । आखिरी कहिले कसरी कुन उपलब्धि पश्चात सन्तुष्ट हुन्छ र यो मानव ? ठूला ठूला विश्व विनाशक हतियार गोला, बारुत, बम, एटम बम, रकेट यो पूरा विश्व एउटा बारुतको थुप्रोमा बसेको छ । मात्र एउटा भिल्को गलत ठाउ“मा पर्न पर्छ , अनि यो सम्पूर्ण सृष्टी क्ष्ँण भरमा नष्ट हुन्छ । फेरि पनि गोलाबारुतको उत्पादन जारी छ । नया“ खोज जारी छ । एक तथ्यांक अनुसार एउटा अमेरिकास“ंग मात्रै यस सम्पूर्ण विश्वलाई बिस पटक सम्म नष्ट पार्न पुग्ने गोला बारुत र आणविक हतियारको भण्डार छ । त्यसै अनुपातमा अन्य २०,२५ देशहरुस“ग त्यस्तै हतियारहरुको भण्डार छन । यिनी सबै विनाशकै रुप त हुन नि ? हालैमा सगरमाथाको आधार सिविरमा हिंउ पहिरो जा“ंदा १६ जनाको मृत्यु भयो  । हिंउ पहिरोको कारणको पछाडि मानव विकासको हात देखिन्छ । विज्ञहरुका अनुसार बढदो तापाक्रम र हिमालय क्ष्ँेत्रमा बढ्दो मानव हलचल नै त्यस पहिरोको कारण थियो । यस्तो पो छ त मानवको महाविकास । मानवद्धारा दिनप्रतिदिन गर्दै गरेको यो विकास निरन्तर विनाशतर्फ उन्मुख छन । मानवले निरन्तर नया“ सुखको खोजी गर्दा प्राणी जगत नै खतरामा परेको छ । हालका ४।६वर्ष भित्र विकासका नाममा लाखौलाख ठूला ठूला बोट वृक्ष्ँहरुको नाश गरिएको छ । शहरी क्ष्ँेत्रको हरियाली प्राय समाप्त भएको छ । अब शाब्दिक ज्ञान र भाषणले मात्र हुदैन । आवश्यकता छ गहन चिन्तनको । कही अबेर भैसक्छ की ? सचेत हुन जरुरी छ ।

अन्त्त मानवताको मृत्यु भएको छ

 

 

 

 

 

केशब काफ्ले

अन्त्त मानवताको मृत्यु भएको छ । माओवादीद्धारा सञ्चालित तथाकथित जनयुद्ध, जनयुद्धमा बलिचढाईएका कलकलाउं“दा किसोर किसोरीहरुको पनि बास्तमा अब आएर मृत्यु भएको छ । न्यायको पर्खाइमा बसेका बुढा बाबुआमाहरुको पनि अब हार भएको छ । न्यायको पर्खाइमा बसेका टुहुराटुहुरीहरुको पनि न्यायीक हार भएको छ । त्यतीमात्र होईन स्व्म न्यायको पनि हार भएको छ  । किन कि देशका ३ वटै माउपार्टीहरुको मिलीभगतमा आम माफिको अवधारणा सहित गम्भीर घटनाका दोषिहरुलाई पनि माफि दिन मिल्ने खालको एउटा सत्य निरुपण तथा मेलमिलाप आयोग नामाकरण गरिएको विद्येयक संसदमा दर्ता गराईएको छ । यस मायनामा आफुलाई अब्बल नम्बर प्रजातन्त्रिक पार्टी मान्ने नेपाली कांग्रेस तथा आफूलाई सुधार मुखी प्रजातान्त्रिक पार्टी ठान्ने नेकपा एमाले पनि हार मान्नु पर्ने भएको छ । तर आफूहरुलाई अब्बल नम्बर क्रान्तिकारी ठान्ने माओवादीहरुको भने आंशिक रुपमा जित भएको छ । उनिहरुले जे चाहान्थे त्यही भएको छ । तर माओवादीहरुको यो जित गोडा मुते न्यानो जस्तै हुने छ । माओवादीको यस हठपूर्वक जित हज्जारौं पिडितहरुको आ“सुले भिजेको छ । माओवादीको यस हठ जितले उसलाई राजनितिक दृष्टिले दिर्घकालीन न्यानो दिन सक्दैन । राजनितिमा अपराधिहरुको महत्वपूर्ण भूमिका भए पनि त्यस्त दुई चार हजार अपराधिहरु कै भरमा राजनीति पूर्ण हुन सक्दैन । त्यसैकारणले गर्दा माओवादीहरुको यो जित गोडा मुते न्यानो जस्तै क्ष्ँणीक सिद्ध हुने छ ।आफुहरुलाई माओवादी भन्दा अब्बल ठानेका कांग्रेस  एमाले दुवैपार्टीले अन्तत माओवादी समक्ष आत्म समर्पण गरेका छन । समग्रमा यो लोकतन्त्र लोकतान्त्रिक पद्धति तथा देशमा प्रचलित न्याय व्यवस्थाको पनि हार भएको  मान्न सकिन्छ । भन्दा अनर्थ नहोला । तर माओवादीहरुको अहिले तत्कालका लागि आंशीक रुपमा जित देखिए पनि यस जितले माओवादीहरुलाई भविष्यमा राजनितिक रुपमा भारी घाटा हुने निश्चित छ । किन कि माओवादी पार्टी तथा त्यही पार्टीका नेताहरुको हठधर्मिकताका कारणले गर्दा नै हामीहरु न्याय पाउनबाट बञ्चित भएका छौं भन्ने सन्देश पिडित जनता तथा उनका आफन्तका बीचमा प्रवाहित भएको छ । जो कि माओवादीहरुका लागि शुभ कदापि हुने छै्रन । देशका जनता तथा द्धन्द्ध पिडीतहरुले माओवादीको यस कुकृतलाई दशकौ सम्म विर्सने छैनन् । द्धन्द्ध पिडितहरुको सम्झनामा नै माओवादीहरुका लागि दाहसस्कार को समाग्री हुने छ । यसमा कुनै शंका मान्नुपर्ने छैन । दश वर्ष सम्म देशमा द्धन्द्ध मच्चाएर जनता पिडित पार्नुमा, हज्जारौ बाबुआमा, बुढाबढीलाई साहारा हिन गर्नुमा, हज्जारौ बाबुआमाले आफना कलकलाउं“दा बालबालिका गुमाउनुमा, हज्जारौ बालबालीकाले आफना बाबुआमा गुमाउनुमा, हज्जारौलाई बेपत्ता पारिनुमा हज्जारौलाई विस्थापित गरीनुमा, अन्तत पिडित पक्षलाइ न्याय नदीनुमा कारक तत्व माओवादी नै हो भन्ने कुरा राम्रो स“ंग बुझेका जनताले माओवादीको भविष्य कता लैजालान अनुमान गर्न गाह्रो छैन । अहिले पिडित जनता न्यायबाट बञ्चित हुनुमा पनि कारक तत्व माओवादीका नेताहरु नै बनेका छन् । त्यस कारण माओवादीहरुले अहिले सत्य निरुपण आयोग ससदमा दर्ता गराएर भएका आंशिक जित गोडा मुते न्यानो हुने  छ । यो सत्य निरुपण तथा मेला मिलाप आयोग भनेको आफनो नामको अनुरुप मेलमिलाप गराउने बाटो हो । यसबाट पिडित पक्ष्ँले न्याय पाउ“दैनन् । यो पिडकलाई उन्मुक्ति दिने माध्यम हो । त्यस आयोगलाई अब कानुनी जामा पहिराउने कार्य सुरु भएको छ । यस सत्य निरुपणको मध्यमबाट पिडितले न्याय पाउ“दैनन् भन्ने सुनिश्चित छ । मेलमेमिलाप समाजको आवश्कयता भए पनि पिडित पर्ति न्याय भने हुन सक्दैन् । तर जबरजस्ती मेलमिलाप गराउ“दैमा द्धन्द्धका घाउ मेटिएर आपसी बैमनष्यता मेटीएर समाजमा शान्ति आउं“छ भन्न पनि सकिंदैन  । पिडिकले आत्म गलामी गर्दैमा पिडितले न्याय पाएको ठहरींदैन । यहा“ निर के पनि प्रंष्ट भएको छ भने यस विषयमा माओवादीहरु मात्रै दोषि छैनन् । देशमा आफुहरुलाई ठूला प्रजातान्त्रिकवादी ठानेका कांग्रेस एमाले पनि उत्तिकै दोषि छन । यसको दुष परिणाम अन्तत उनिहरुले पनि भोग्नु पर्ने छ । माओवादीहरुको सरकार बनेमा न्याय पाइदैन भनेर ढुक्क भएका जनताले झिनो आशाका साथमा विकल्पको रुपमा कांग्रेस एमालेलाई चुनेका थिए । तर जनताको भरोसामा तुषारपात भएको छ । यिनी दुवै पार्टीहरुसं“ग जनताले दिएको प्रयाप्त शक्ति हु“दा हु“दै पनि पिडित जनतालाई न्याय दिन सकेनन् । यो विषय पिडित जनतलाई भन्दा उनी दुवै पार्टीहरुलाई घातक सिद्ध हुने छ । अब देशका जनताले विकल्पको रुपमा कुनै अन्य पार्टीलाई रोजने छन् न्यायको आशमा । त्यस्ता पार्टीहरुमा कमल थापा,चित्रबहादुर केसीहरुका पार्टी पनि पर्न सक्छन् । त्यस अवस्थामा देशको रुप कस्तो होला अहिले नै अनुमान गर्न सक्नु पर्छ । यहा“ निर एउटा कुरा के प्रष्ट भएको छ भने नेपाली कांग्रेस तथा नेकपा  एमालेका नेता माओवादीहरुको प्रभावमा परेका छन् । आम माफीको धारणालाई अघी सारेर लागु नगर्दा आ“फुहरु पनि अफ्ठायारोमा पर्ने सम्भावनालाई मध्य नजर गरेर माओवादीको सामु भुकेका छन् जस्तो लाग्छ  ।  तर द्धन्द्धको सृजना यीनी पार्टीहरुले गरेका होईनन् । सुरक्षा फौजले पनि द्धन्द्ध निम्त्याएको होइन  । तर अवस्था अनुसार त्यतिबेला उनीहरुस“ग प्रतिकार गर्नुबाहेक अन्य विकल्प थिएन् । ‘आई लागेका माथी जाई लाग्नु ठूलो अपराध होईन’ । आत्म रक्षा गर्न पाउने अधिकार सबैस“ंग सुरक्ष्ँित हुन्छ । कारक तत्वसं“ग प्रतिकार गर्नु आम जनता, सरकार, सुरक्षा फौज सबैको दायित्व पनि बन्छ । त्यसकारण कारक तथा प्रतिकारकलाई एउटै तराजुमा जोख्न मिल्दैन । फेरी माओवादीको तथा कथित जनयुद्ध तत्कालीन सरकार र तत्कालीन व्यवस्थापप्रति मात्रै लक्षित थिएन् । आ“फुले सत्ता प्राप्त गर्ने माध्यमका रुपमा लडिएको युद्धलाई जनयुद्ध भनिएको हो । यदी सरकार र व्यवस्था प्रतिको लडा“इ भए देखि हज्जारौं निर्दोष किन मारिए  ? सरकारी फौज मात्रै मारिनु पर्नेमा निर्दोष किन मारीए ? आज आफनो स्वार्थ पुरा भए पछि पिडितलाई न्याय दिन्नँै भन्ने कस्तो बेसर्मि ? प्रचण्ड, बाबुराम ,मोहन वैद्य आदिहरुको निजी स्वार्थ पूर्तिकालागि बलीका बोका बनेका किशोर किशोरीका बाबुआमाले माओवादी शान्ति प्रक्रियामा आए पछि न्यायको आशा गरेका थिए । तर आज सात आठ वर्ष पछि सत्य निरुपण तथा मेलमिलाप आयोग नामको धुलो उनीरुको आ“खामा झोंकिदै छ । यो मानवताको मात्रै मृत्यु होईन न्यायको पनि मृत्यु हो । तथाकथीत जनयुद्ध व्यवस्था परिवर्तन जनकल्याण जन उत्थानका लागि भन्दा पनि केही व्याक्तिहरुको महत्वकांक्षा पूर्तिका लागि लडिएको थियो भन्ने प्रमाणीत हु“दा समेतको अवस्थामा पिडितले न्याय नपाउनु भनेको सर्मनाक मात्रै हैन कि दुखदायी पनि हो । अब सत्य निरुपण तथा मेलमिलापद्धारा पिडितहरुलाई साम दाम दण्ड भेद अपनाउ“दै पिडकलाई माफी दिन विवस गरिने छ । यदि यस आयोगद्धारा गम्भीर प्रकृतिका घटनाका दोषिलाई दण्ड दिने प्रावधान हुन्छ भने केही गम्भीर घटनाका दोषिहरुलाई कार्वाही गर्न खोज्दा माओवादीका नेताहरुले अपराधि उनी हैनन् अपराधि हामी हौं खुबी भए हामीलाइ पक्र उनी हाम्रा कार्यकर्ता हुन उनले हाम्रो आदेशमा मान्छे मारेका हुन भन्दै कुर्लन पर्ने के थियो र ? केही दिन अघि एमाओवादी सुप्रिमो प्रचण्ड जीकि सुपुत्री ज्ञानु केसीको ४० वर्षको उमेरमा काल गतिले मृत्यु भएछ त्यति बेला प्रचण्ड जी निकै शोकाकुल तथा भावविहल देखिएका थिए । उनकी ४० वर्ष कि पुत्री जसले प्राय सांसारीक शुख भोग गरीसकेकी थिईन उनको मृत्यु हुं“दा जो पिडा प्रचण्ड जीलाई भयो के त्यही पिडा होईन र गोर्खा फुजेलका अधिकारी दम्पतीहरुको पनि ? न्यायका पर्खाईमा बसेका टुहुरा सन्तान, बेसाहारा बुढाबुढी, सिन्दुर पुछिएका दिदीबहीनी, आफन्तको पर्खाईमा बसेका अभिभावक, अंगभंग भएका अपाड्डहरु सबैले प्रचण्ड, बाबुराम, वैद्य आदिलाई कोसन बाहेक के नै गर्न सक्छन र ? यो सत्य निरुपणको नाटक मञ्चन गर्ने आवश्यकता नै छैन ।  सिधै संसदबाट बहुमतका साथ युद्धकालका सबै अपराधि मुक्त भनेर घोषणा गरीदिए हुन्छ । युद्धरत पक्षका सबै गम्भीर घटनाका दोषि आज माओवादीका कार्यकर्ता बनेका छन्  । तिनै माओवादी कार्यकर्तालाई उनमुक्ति दिने उपक्रमको नाम हो सत्यनिरुपण तथा मेलमिलाप आयोग । अन्यथा कुन चाही पिडितले पिडकलाई क्षमा गर्न चाहान्छ र ? द्धन्द्धका बेलमाद्धन्द्धलाई ढालबनाएर निजी रन्जीसी पनि निकाल्ने गरीएको थियो । त्यस्ता व्यक्ति आज माओवादीका कर्मठ कार्यकर्तामा पर्दछन् । के तिनलाई सत्य निरुपणले दण्ड दिन्छ त ? अपराध गर्ने फेरी बच्नको लागि माओवादी बन्ने गरेका अपराधिलाई पहिचान गरेर दण्डीत गर्छ त सत्य निरुपणले ? निजी स्वार्थका लागिद्धन्द्धलाई बाहाना बनाएर गरिएका अपराधका अपराधीलाई खोज्छ त सत्य निरुपण आयोग ले ? आफन्त गुमाएका व्यक्तिका ह्दयमा सल्कींदै गरेको आगो सन्त पार्छ त सत्य निरुपणले ? यिनी सबै हेर्न बां“की नै छ  । कांग्रेसका उपसभापति रामचन्द्र पौडेलको भनाईलेद्धन्द्ध पिडितहरुको ह्दय आहात पारेको छ । ‘प्रेममा र युद्धमा सबै जाहेज हुन्छ’ भन्ने पौडेलले आफना कति सन्तान गुमाएका छन ? यसको पनि लेखा जोखाराख्ने छन् जनताले भविष्यमा  । सम्पत्ति हरणको पिडा र सन्तान हरणको पिडालाई एकै ठाउ“मा राखेर जोख्न मिल्छ र ? पौडेल जी त्यसकारण सत्य निरुपणद्धारा जां“च बुझ गर्ने नाटक गर्नै पर्दैन । अब न्याय म¥यो । मानवता म¥यो । भनेर पिडित ढुक्क भएका छन् । अब कुनै नाटकद्धारा द्धन्द्धको यादमा पिडितलाई रुवाउनु पर्ने आवश्यकता छैन् । न्याय नदिने सत्यको खोजीकार्यमा करोडौ खर्च गर्ने पर्ने आवश्यकता पनि छैन् । तर ध्यान राख्नुस नेता जी हो तपाईहरुले ईतिहासले क्ष्ँमा गर्ने छैन् ।

लुम्बिनीको सम्झनामा

Kamal