माता तिर्थ औंशी र ढोगी परम्परा

दिपक रोका

एक भनाई अनुसार एउटा गोचारकले अरनी खाने क्रममा प्रत्येक दिन खानाको एक टुक्रा पोखरीमा खस्ने गथ्र्यो । त्यो प्रकृया लामो समय सम्म चले पछि उसले गहिरिएर पोखरीमा हेर्यो । अचम्मको कुरा त्यस पोखरीमा उसले उसको स्वर्गवास भइसकेकी मातालाई देख्यो । आमालाई देखेपछि उसले उनलाई घर जान आग्रह गर्यो तथापि उनले आँफू मरिसकेकोले घर जान नसक्ने बताइन् । उनको कुरा सुनेर छोराले विलाप गर्न थालेपछि उनले उसलाई प्रत्येक वर्ष सोही अर्थात बैशाख कृष्ण औँशीका दिन त्यहा“ आई उसलाई भेट्ने बाचा गरिन् । सोही अनुसार उ र उ जस्तै अरु मानिसहरु पनि पोखरीमा आफ्नो आमालाई भेट्न आउने गरेको कुरा बताइन्छ । यसरी आमाको मुख हेर्ने दिनको परम्परा बसेको सो भनाईमा उल्लेख छ ।
बैसाख कृष्ण औंशी जसलाई माता तिर्थ औंशी’ वा आमाको मुख हेर्ने’ दिनका रुपमा चिनिन्छ । ठाडो भाषामा रुपमा मुख हेर्नै भन्नाले कसैको मुख हेर्ने भन्ने हुन्छ । तथापि बैशाख कृष्ण औंशीका दिने मुख हेर्ने भन्नाले केवल आमाको बहिर्जगत् मा देखिने शारीरिक मुख हेर्ने नभएर आपूmलाई जन्माउने व्यक्ति; जन्मदाता; आमाको सम्मानका रुपमा लिइन्छ । नेपालको परम्परा नै आँफू भन्दा ठुलावडाको सम्मान गर्ने छ । त्यसकै एक उदाहरण आमाको मुख हेर्ने दिन पनि हो । ठुलावडा मध्य सबैभन्दा सम्मानीत जन्मदाता बा र आमा नै हुन् । भाद्र कृष्ण औँशीमा बालाई दिइने सम्मान पनि ठुलावडाको सम्मानको एक रुप हो । मृत्यू भइसकेका आमाहरुका लागि सन्ततिले सिदा दान गरी सम्झने गरिन्छ ।
नेपाल बहुभाषिक, बहुसांस्कृतिक, बहुलधर्म भएको देश हो । सबैका आफ्ना आफ्नै परम्परा रीतिरिवाजहरु छन् । तथापि आमाको मुख हेर्ने परम्परामा सबैको मतैक्यता पाइन्छ । जुनसुकै धर्म, भाषा, वर्ग, संस्कृतिका मानिसहरुले यस दिनलाई पवित्र दिनका रुपमा मनाउदै आएका छन् । यस दिन नेपालीहरुले आफ्ना आमालाई मान सम्मान दिने गर्छन् । आमालाई मीठो खुवाउने, राम्रो लत्ताकपडा, स्वर्ण आदि उपहार दिने पनि गरिन्छ । जुनसुकै तबरले पनि आफ्ना आमालाई खुसी पार्न सन्ततिहरु लागि पर्छन् । टाढा भएका सन्ततिहरु समेत आमालाई भेट्न उहा“ भएको ठाउ“मा जम्मा भएका हुन्छन् । यो एक भेटघाटको सुवर्ण अबसर समेत बनेको छ । त्यसैले साचो अर्थमा यसको धेरै महत्व छ ।
तर सम्मान साच्चै नै मुटुबाट नभएर मस्तिस्कबाट हुन थालेको छ आजभोलि । संस्कृति धान्ने ढोङमा रहेको आजको आधुनिक मानिस संस्कृतिलाई बिकृत पार्दै गएको छ । आफ्नी आमालाई मनोवैज्ञानिक रुपमा खुसी पार्न कदापि नसक्ने यो आधुनिक मानिस देखावटी रुपमा एक दिन भए पनि आमा वा बाको मुख हेर्ने दिन बिभिन्न उपहारहरु लिएर उनीहरुलाई बाह्य रुपमा खुसी पार्न स्वाङ् पारिरहेको हुन्छ । आजको मानिस अलि मत्सरी स्वाभावको छ । आमाको मुख हेर्ने जस्तो कुरा पनि प्रतिपर्धाका रुपमा लिने गर्छ । अरुले पारेको स्वाङ् ठ्याक्कै वा सो भन्दा बढी नपारी चित्तै बुझाउदैन । आमाको मुख हेर्नै कुरामा पनि उ कोही भन्दा कम हुन चाहदैन । आमाको सच्चा इच्छा हैनकि आफ्नो आडम्बरको परिर्पुिर्तका लागि आजको मानिस बढी चिन्तित छ । आमाको मुख हेर्न जा“दा आमाको सच्चा मनोकांक्षा भन्दा अरुले कस्तो खालको स्वाङ पारेको छ भन्ने कुरामा बढी केन्द्रित हुन्छन् । आजभोलि त उपहार पनि लाखौं पर्ने दिए जस्तो गर्न थालिएको छ । आमाको सम्मान भन्दा उपहारको प्रतिस्पर्धा जस्तो लाग्न थालेको छ यो दिन ।
आजको मानिसमा मानवीय संवेदना तथा अध्यात्मिक चिन्तनको लगभग खडेरी नै लागेको छ । ठुलाबडा मानिसको सम्मान गर्नुपर्छ भनेजस्ता कुराहरुलाई उसले तिलान्जली दिइसकेको छ वा औपचारिकतामा सीमित पारेको छ । मानिस भौतिक कुराको खोजिमा भौतारिइरहेको छ । मानिस मेशिन भएको छ । मानिसको मुटु भन्दा दिमागले धेरै काम गर्न थालेको जस्तो भान हुन्छ । मुल्य वा फाइदा नआउने चिजमा उसले हातै हाल्न हिचकिचाहट गर्छ । न्यून प्रतिशत मात्र मानिस होलान् जसले कतिपय अवस्थामा चाहेर पनि आफ्ना जन्मदातालाई बर्षभर स्याहर सुसार गर्न सकेको हुँदैनन् । तर अधिकमा यो लागु ह“दैन । जुन सुकै अवस्थामा पनि बा, आमाको सम्मान गर्नु परम धर्म सम्झी सबैले उनीहरुको सम्मान गर्नुपर्नेमा त्यसो भएको पाइदैन ।
अझ अचम्मको ढोगी परम्परा त मरेका आमाहरुलाई दिइने श्राद, तर्पण पो लाग्छ । जीउ“दो रह“दा चामलको गेडोको स्वाद चाख्न नपाएका कतिपय आमाहरुको नाममा मरेपछि विभिन्न तिर्थहरु धाएर आमाको मुख हेर्नै नाममा प्राकृतिक भ्रमणमा लिप्त रहन्छ आजको मानिस । मरिसकेका आमालाई कागवेनी, काठमांडौ नजिकैको मातातिर्थ आदि आदिमा पुगेर श्राद्ध, तर्पण दिई सम्झना गर्नु पाखण्ड सिवाय केही हैन । जिउ“दा रहदा अवहेलना गर्नेहरुले समेत मृत्यू पश्चात आमालाई सम्झने नाममा प्लेन चार्टर वा गाडीहरु रिजर्भ गरेर स्वदेश तथा विदेशका धार्मिक स्थल भ्रमणमा निस्कने गर्छन् । मरेपछि विभिन्न तिर्थहरु धाएर आमाको श्राद्ध गर्ने तथा मुख हेर्ने नाममा मृत्यू पश्चात नाटक मञ्चन गर्नेहरुको मनोविज्ञान आडम्बरले भरिएको हुन्छ । तर्पण दिन गएको मानिस अलिक खल्लो अनुभव गरेको वास्तभ्द हुनुपर्ने मा त्यसो भएको धेरैको हकमा पाइदैन । नाममात्रका श्राद्धमा गएकाहरुलाई त्यस्तो भावना आउने त कुरै भएन । उनीहरु फोटो खिच्न अनि फेसबुकमा अपलोड गर्नमा व्यस्त हुन्छन् । श्राद्ध त एउटा भ्रमणको निहु“ मात्र बन्न पुग्छ । उद्देश्य भने भ्रमणका रुपमा सीमित रहन्छ ।
ठुलाबडाको सम्मान सत्कार केबल एक दिन गरेर उनीहरु खुसी हुदैनन् । एक दिन झकिझकाउ तबरले सत्कार गर्नुभन्दा २६४ दिन नै सन्तुलनमा सामान्य व्यवहार मात्र गरेमा राम्रो हुने थियो । सत्कार कुनै अमुक दिन मा तिथिमा मात्र भन्दा सदा नै गरिहनु पर्छ । अप्ठ्यारोस“ग जीवन गुजारिरहेका लाखौ आमाहरुलाई औशी पर्खाएर गरिने सत्कारको के अर्थ ? अझै जीउदै हु“दा एक आखर पनि सोधपुछ नगर्ने सन्ततिले मृत्यू पश्चात धुमधाम साथ बा आमाको मुख हेर्ने देखावटी कर्म अझै हास्यास्पद र गाईजात्रे प्रहसन जस्तो लाग्छ । सामान्यतः बच्चालाई बाबुआमाले राम्रै हेरविचार गर्छन् तर बिरोधाभाष त के छ भने कतिपय तीनै छोराछोरीले आँफूलाई हुर्काउने बाआमालाई हेरविचार गर्नुको साटो घृणा गर्छन् । दैनिक हेरबिचारको साटो औँशी कुर्छन् । मानवीय हिसाबले समेत माया ममता गर्नुपर्ने अवस्थामा पुगेका आफ्ना जन्मदातालाई सामान्य स्याहर सुसार समेत नगरिनु दुर्भाग्यपूर्ण कुरा हो । जीवनमा धेरै संङघर्ष गरी आरामस“ग जीवन बिताउने यो उमेरमा अरुको त परै जाओस आफ्नैबाट समेत दैनिक सहयोग नमिल्नु दुःखद कुरा हो । जीवन क्षणीक छ । आवधिक छ । मृत्यू निश्चित छ । जन्मेपछि शुरु भएको जीवन मृत्यूमा टुङ्गिने पक्का छ । यो एक इन्टर्भल जस्तै हो । यो छोटो समयलाई सकभर कसैको कुभलो वा आत्मा ग्लानी गर्ने काममा प्रयोग नगरौ । त्यसमा पनि भुलेर समेत जन्मदाताको आत्मा रुवाउने काम गर्दै नगरौ । सके समाजलाई नै खुसी पारौं नसके कमसेकम बाआमालाई सदा खुसी राखौं ।
जोकसैलाई पनि सम्मान गर्नु, सद्भाव राख्नु असाध्यै राम्रो कुरा हो । कहिल्यै नसम्झनु भन्दा एक दिन भए पनि सम्झनु राम्रै पक्ष हो । जन्मदाता  बा र आमा कसैलाई पनि आदर गर्नुपर्छ । जन्मदातालाई विभिन्न अबसरमा सम्झनु नराम्रो हैन । तर एक दिन माया सात दिन घृणा भनेजस्तो हुनु भएन । उहा“हरुले जन्म नदिएको, नहुर्काएको भए आज हामी कोही पनि यो अवस्थामा पृथ्वीमा हुने थिएनौं । नौटंकी पाराले भन्दा व्यवहारिक र दिर्घकालीन तवरले आमाहरुको सम्मान हुनु जरुरी छ । आमाको मुख हेर्ने कामलाई दुइ दिनको खहरे जस्तो नभइ अविरल बग्ने इन्द्रवती जस्तो तुल्याउनुपर्छ । छि छि र दुरदुर गर्ने कोही पनि सन्ततिलाई कहिल्यै भलो हुदैन । भौतिक रुपमा राम्रै देखिएला तर मानसिक सुख कदापि मिल्दैन । आमाले त बदला लिन सक्दैनन् तथापि आँफूलाई नै हिनताबोध हुन जान्छ । अझ आफ्नो पनि बुढेसकाल आगमन हुन थालेकाले त आफ्नो समेत आफ्नै आमाको जस्तै गति होला भनि मानसिक रुपमा विक्षिप्त बन्न पुग्छन् । भौतिक सुख सयलको अनुभव आ“फू तगडा छँदामात्र अनुभव हुन सक्छ । जब आ“फै शिथिल हु“दै गइन्छ तब मानिसले पारिवारिक माया ममता खोज्न थाल्छ । सबै एकदिन बुढो, असक्त हुनै पर्छ । यो प्राकृतिक नियम हो । बाआमालाई देखावटी औशी, पुर्नेको सत्कारको साटो सधै भरिनै सकारात्मक व्यवहार गरौं । आडम्बरको रुपमा नभइ आत्मादेखि नै माया गर्न सिकौं । माता तिर्थ औशीलाई ढोंगी परम्परामा परिणत नगरौं ।

हिम्मतवाली

अब द्वन्द्वको सत्य यसरी खोजिनु पर्छ

केशब काफले

त जबकी एमाओवादी,माओवादीका नेताहरु अपराधिलाई दण्डित गर्ने पाईदैन भन्दै कुर्लिरहेका छन,किटानी जाहेरीमा परेका सरकार तथा मानव अधिकारकर्मीद्धारा अपराधि ठहर गरिएका व्यक्तिहरु हाम्रा कार्यकर्ता हुन उनीहरुलाई दण्डित गर्न पाईदैन भन्दै गर्जिरहेका छन् । उनीहरुलाई दण्डित गरेदेखि हामीहरुले फेरिबाट देशलाई गृहयुद्धमा झा“ेकिदिन्छौं भन्दै चेतावनी दिईरहेका छन् । तब जब कि सत्य निरुपण तथा मेलमिलाप आयोग गठन सम्बन्धि विधेयक देशका ४ पार्टी नेपाली कांग्रेस, नेकपा एमाले एमाओवादी तथा माओवादीको पासोमा परेर आम माफीको अवधारणा सहित अघि बढेको छ । त्यस अवस्थामा अब यो अध्याय समाप्त प्राय बनेको छ । अब द्वन्द्वका पीडितहरु चाहे युद्धरत पक्षका हुन,चाहे राज्य सत्ता पक्षका हुन अथवा निर्दोश सर्वसाधारण होउन जो कसैले पनि समुचित र न्यायोचित न्याय पाउ“ंदैनन् भन्ने निश्चित भएको छ । तर प्रश्न यो हो कि उल्लेखित अवस्थामा अब यो सत्य निरुपण तथा मेलमिलाप आयोगद्धारा के को खोजी गरिंदै छ ? कस्तो सत्य खोजिने प्रयास गरिदै छ ? के र केका लागि सत्य खोजीदै छ ? अर्थात पीडितहरुलाई न्याय दिन नसक्ने कमजोर लाचार सत्यको खोजी गरेर समय र सरकारी सम्पत्तिको नाश किन गरिंदै छ ? यो विषय प्रष्ट पारिनु पर्छ द्वन्द्व पीडित तथा उनका आफन्त  समक्ष्ँ जुनजुन पार्टीका जुनजुन नेताहरुले जेजे भन्दै गरेपनि यस आयोगको मुख्य उद्देश्य आम माफी नै हो । जस्तो कि नेपाली कांग्रेसका उपसभापति रामचन्द्र पौडेलले पनि पटक पटक भन्ने गरेका छन, अब झिनो आशा के बा“ंकी रहेको छ भनि यो सत्यको खोजी गर्ने टोलिले निश्पक्ष्ँ रहेर घटनाको पृथकी करण गर्न सक्नु पर्छ । द्वन्द्वका बेलामा  घटेका घटनाहरुको ठीकठीक पहिचान गरेर घटनाको पृथकी करण गर्ने मार्गद्धारा सत्य तथ्य खोजीनुपर्छ । अर्थात घटना कुन कारणले कुन उद्देश्यले किन घटायो  ? त्यस सत्यको खोजी गरिनु पर्छ । घटना घटनु घटाउनुको पृष्ठ भुमी के थियो ? राजनीतिक कारण थियो कि ? व्यक्तिगत रञ्जिसीलाई कही राजनीतिकको रुप त दिईएको थिएन ? भन्नी जस्ता घटनाको पृथकी करण यस आयोगले गर्न सक्ुनपर्छ । घटनामा तत्कालिन संघर्षरत गुट माओवादीको संलग्नता थियो या थिएन ? यस्ता विषय कोट्टाएर छुट्टाउन सक्नुपर्छ । द्वन्द्वका बेलामा घटेका कुनै पनि घटना कोट्टाउन पाईदैन भन्ने माओवादीको धारणाले यस आयोगको उद्देश्य प्रति नै शंका उब्जाएको छ । तर माओवादीले बुझन पर्ने कुरा के हो भने द्वन्द्वकालमा
द्वन्द्वको आड लिएर व्यक्तिगत रिसीबि साधेका अनेकौं घटना भएका छन् । यदि द्वन्द्वकालका कुनै पनि घटना नकोट्याउने जस्तो की माओवादीको धारणा आउने गरेको छ । त्यस अवस्थामा फेरि कुन सत्यको  खोजी गर्न बा“की रहन्छ त ? यो सत्य कुरा हो कि घटना यदी माओवादीको तथाकथित जनयुद्धको जगमा टेकेर घटाइएको रहेछ भने घटना जति नै गम्भीर जति नै कुर्र जति नै मानवता विरोधी भए पनि पीडितले न्याय पाउने छैनन् । कि त्यस घटनालाई राजनीतिले प्रेरित मानिने छ । यस बन्दै गरेको आयोग प्रति शंका गर्नुपर्ने पर्याप्त ठा“उ बा“की छन् । पीडित पक्ष अधिकारकर्मी सरोकार वालाको चिन्ता पनि उचित छ । किन कि यो आयोग आफैमा सर्वशक्तिमान हुने छैन । यस आयोगमाथि माहान्यायाधि वक्ताको तलबार लट्काइएको छ । आयोगले सत्य तथ्य खोजिगरेर अपराधिको ठीकठीक पहिचान गरेर पनि उसमाथी मुद्दा चलाएर दण्डित गर्ने अधिकार आयोगलाई हुने छैन । मुद्दा चलाउने नचलाउने अधिकार महान्यायाधिवक्ताको कोटको गोजिमा हुने छ । त्यस कारण आयोग अधुरो लाचार कमजोर देखिन्छ । यसले के शंका उब्जाउ“छ भने आयोगले अनेको प्रयास पश्चात सत्य तथ्य खोजिगरेर अपराधि ठहर गरिएका व्यक्तिपनि छुट्न सक्छन् । यस दृष्टिले हेर्दा आयोग आफैमा निकै कमजोर छ । सत्य हिन छ । तर समय बां“की छ यस तर्फ ध्यान दिन जरुरी छ । आयोग सर्वशक्तिमान हुनपर्छ   । आयोगद्धारा सिफारीस गरिएका व्यक्तिमाथी अनिवार्य कार्वाही गरिनुपर्छ । आयोग निश्पक्ष्ँ हुन्छ भने शक्ति सम्पन्न पनि हुनुपर्छ । हेक्का रहोस याो आयोग कुनै साधारण दुर्घट्नाको सत्य खोज्न गठन गरिएको होईन । दशवर्ष भिषण गृहयुद्धको दोरान घटेका घटनाहरुको सत्य खोज्ने आयोग हो । यो आयोगले पृथकीकरण गरेर सिफारीस गरिएका व्यक्तिले माहान्यायाधिवक्ताको कार्यालयबाट उन्मुक्ति पाउ“दा आयोगको विश्वस नियता माथि प्रश्न उठन सक्छ । त्यस कारण पनि आयोगलाई आफैमा शक्तिशालीबनाएर मात्रै निरुपण तर्फ लाग्नु पर्ने देखिन्छ । आयोगले सिफारीस गरेपछि फेरि यो वा त्यो कारण देखाएर अभियुक्तले उन्मुक्तिपाउने गरी आयोग गठन गर्न व्यर्थ हुने छ  । हुन त यस आयोगलाई घटनाको पृथकी करण गर्न नै ठूलो चुनौती हुने छ । किन कि द्वन्द्वका बखतमा अपराधिक गतिविधिमा संलग्न रहेका अनेकौं व्यक्ति आज माओवादीका कार्यकर्ता बनेका छन । एकातिर आम माफिको अर्थ द्वन्द्वकालमा घटेका सबै घटनामा माफी दिने होईन पनि भनिदै छ । फेरि द्वन्द्वकालका कुनै पनि घटना कोट्याउन पाईदैन पनि भनिदै छ । यस्तो दुईमुखको बोलि अगाडि आईरहं“दा आयोगले घटनाको पृथकीकरण कसरी गर्न सक्छ र ? अपराध गरेर माओवादीको छाता मुनी आएका अपराधीहरुलाई पनि माओवादीहरुले यिनी हाम्रा कार्याकर्ता हुन भन्दै उनको पुरजोर ओकालत गर्ने छन् । द्वन्द्वका बेला माओवादीको डरत्रासले खाएर माओवादी कार्यकर्ता बनेर हत्या अपरहण फिरौती असुली बलात्कार जस्ता गम्भीर घटना प्रशस्त मात्रामा घटेकै हुन् । तर आज तिनै व्यक्ति माओवादीका कार्यकर्ता बनेका छन  भनि त्यस्ता माथि आयोगले दण्डको सिफारीस गर्न सक्छ त ? प्रश्न बा“की नै छ । नियोजित रुपमा भूमीका बनाएर गम्भीर अपराध गर्ने फेरि माओवादीको छातामुनि ओतिनेगरेका घटनामा खोजिदलले कुन प्रकार अनुशन्धान गर्छ त्यसमाथि निर्भर हुने गर्छ सत्य खोजिदलको भुमीका । यस कार्यमा माओवादीको सहयोग नितान्त आवश्यक रहने छ । पक्ष्ँ र विपक्षमा परेर पीडीत परेकालाई कस्तो न्याय दिने अनि जो निश्पक्ष्ँ थिए न माओवादी समर्थक न राज्य सत्ताका पक्ष्ँपाती थिए त्यस्ता निर्दोष नागरिक जो कि दुइपक्षको चेपुवामा परेर कोही मोरे कोही विस्थापित भए कोही बेपत्ता भए त्यस्ता निर्दोश व्यक्ति तिनीहरुलाई कस्तो न्याय दिने भन्नेबारे सत्य खोजिदलमाथी निकै ठूलो जिम्मेवारी हुने छ । त्यस्ता निर्दोष व्यक्ति पीडित हुनुमा कस्को  भूमीका रहयो माओवादी राज्य सत्ता वा अन्य कोही अपराधिक व्यक्ति त्यस्ता सत्य तथ्य पनि खोतलिनु पर्छ । माओवादी यसबारे कत्तिको लचिलो बन्छ त्यसमा पनि निर्भर हुने छ अपराध गरे पश्चात देशको प्रचलित कानुनबाट जोगिन माओवादी कार्यकता बनेका व्यक्तिहरुको पहिचान गरेर खोजि दलले त्यस्ता अपराधी विरुद्ध मुद्दा चलाउने सिफारीस गर्न सक्छ त ? सत्य निरुपणले ? आफना त्यस्ता अपराधिक मनोवृृत्ति कार्यकर्ता माथि कार्वाही गर्न मन्जुर गर्ला त माओवादीले ? यदी उल्लेखित विषयहरुमा सत्य निरुपण तथा मेलमिलाप आयोगको भुमीका ससक्त हुदै न र माओवादीहरुको सहयोग रहं“दैन भने त्यो आयोगमा प्राण फुक्नु भन्दा मिल्काइदिनु उचित हुने छ । यस सत्य निरुपणलाई जन्माएर पालपोस गरेर सरकारी ढुकुटी सिद्धाउने आवश्यकता हुने छैन । किन कि उनि घटना जो की माओवादीहरुले घटाएका थिए,तिनी घटना जतिनै कुर्र अमानवीय गम्भीर भए पनि क्ष्म्य हुने भए पछि अरु सत्य किन र कस्का लागि खोज्नु ? सत्यको खोजि गर्ने त्यसपछि पीडित र पीडक दुवैलाईस“गै राख्ने फेरि पीडित माथी राजनीतिक सामाजिक दबाब पार्ने साम, दाम, दण्ड भेद अपनाउं“दै पीडकलाई माफीदिन बाध्यात्मक स्थिती उत्पन्न गर्ने हो भने त्यस्तो सत्य खोज्नुको कुनै अर्थ रहने छैन । हेक्का रहोस की हात मिलाइदिन सकिन्छ तर दिल मिलाई दिन सकिंदैन । हात मिल्दैमा दिल मिल्दैनन् द्वन्द्वका घाउ यति गहिरा छन कि रामचन्द्र पौडेलजस्ता प्रधानमन्त्रीका आकांक्षि तथा प्रचण्ड जस्ता राष्ट्रपतिका आकांक्षिहरुले अनुभूती गर्न सक्दैनन् । पीडितको व्यथा बुझन पिडितकै आ“खाले हेर्न पर्दथ्यो । तर दुर्भाग्यले त्यस्तो हुन सकेन । राजनीतिक दृष्टिले हेरेर पीडीतको पीडा बुझि“दैन । पीडितको पीडा बुझन पीडितको ठाउ“मा आफैलाई उभ्भाएर हेर्नु पर्छ । तर अब यो पर्छ भन्ने शब्द पर्दथ्यो भन्ने शब्दमा परिणत भै सकेको छ । एउटा अर्को पश्न के पनि उब्जेको छ भने अपराधीलाई दण्डित गरिए हामीहरुले फेरिबाट रगतको खोला बगाउ“ंछौ भन्ने पार्टीका नेताहरुले के अब अराधिहरुकै भरमा राजनीति गर्ने हुन त ? के यस्तै पाराको राजनीतिले देशमा शान्ति आउला त ? हो यदी माओवादी लचिलो भएर सहयोग गर्न तयार भए आयोगको भूमीका माथि शंका गरिरहनु अनुचित हुने छ । तर आयोग आफैमा  कमजोर तथा अपूर्ण हुदा शंका गर्ने ठाउ“ बा“की रहन्छ । हुन त के पर्ने छ भने आयोगद्धारा दोषि ठहर गरिएका व्यक्ति माथी फेरि माहान्यायाधिवक्ताको सिफारीसको आवश्यकता नरहोस । तब मात्रै आयोगको औचित्यसिद्ध हुने छ । एक तर्फबाट द्वन्द्वका मुद्दा सत्य निरुपण आयोगले मात्रै समाधान गर्नु पर्छ त्यसमा प्रचलित कानुनको दखल मान्य हु“दैन भन्ने अर्का तर्फ आयोगले गरेका काम कार्वाही माथि फेरि त्यही कानुनको अन्तर्गत माहान्यायाधिवक्ताको तलबार आयोगमाथि लटकाएर के गर्न खोजिएको हो यो स्पष्ट गर्न जरुरी देखिन्छ ।

मानवको विकास कार्य नै एक दिन पूर्ण विनाशको कारण बन्ने छ

मानवको विकास कार्य नै एक दिन पूर्ण विनाशको कारण बन्ने छ

केशब काफ्ले

आदी मानवदेखि पूर्ण मावनसम्मको यस महायात्रामा यस मनुष्य नाम गरेको प्राणीले आफ्नो जात र आफ्नो आवश्यकताको अकल्पनीय विकास गरेको छ । जुन विषय वस्तु मानवका लागि कल्पना गर्नसम्म पनि कठिन हुने गर्दथ्यो त्यसता विषय वस्तु आज मानव हात र मष्तिस्कका खेलौना बनेका छन् । प्रकृतिको देन भन्दा अगल हटेर नित्य नया“ खोज नया“ अनुसन्धान नया“ प्राप्ति फेरि पनि यो मानव अतृत्त छ । अझै तृत भएको देखिदैन यो मानव जात । मनुष्यको तृष्णा अब कहा“ पुगेर तृत हुने हो त्यसको कुनै ओर छोर देखिदैन ।यो मानव जातको प्राणी कहिले पनि प्रकृति प्रद्धत्त साधनबाट सन्तुष्ट हुन र रहन सकेन् । यदी सन्तुष्ट रहेको भए सम्भवत आज यो उचाई प्राप्त गर्ने पनि थिएन् होला यो मनुष्य जातले । यो मानव जातले विकाशको नय“ा नया“ उचाई प्रँप्त गर्दै जा“दा आफू सहित सम्पूर्ण सृष्टीलाई नै विनाशको मुहानमा पु¥याएको अनुभूती गर्न सकेको छैन् । पाषाण युगको जंगली मानवदेखि आधुनीका युगसम्मको महायात्रामा यस मानवले पैदल यात्रादेखि बयल गाडि मोटर वाहान रेलगाडि हवाईजहाज पानी जहाज हु“दै रकेट सम्मको यात्राले पनि अझै यो मानव सुखि र सन्तुष्ट हुन सकेको छैन । पृथ्वीको समुन्द्री महासागर  देखि अन्तरिक्ष तर्फ चन्द्र सुर्य मंगल शुक्र आदी नौ ग्रह सबेै आज यस मानवको मुठिमा कैद हुदा पनि यस मानवको लालच र इच्छाको अन्त देखिदैन । तर मानव जातिले आफुलाई सुखीर भौतिक सुखसाधन सम्पन्न गर्नका लागि गर्दै गरेको यही महाविकास नै अन्ततःमानव जात समेत यस पृथ्वीका सम्पूर्ण प्राणी जगतलाई नै नष्ट गर्ने छ । यस विषयमा थोरै पनि शंका गर्न पर्दैन । यस महा बुद्धिमा नै मनुष्यले गरेको यो महाविकास पूर्ण रुपमा विनाश मुखि छन भन्दा अनर्थ हुदैन । मावनको यस विकासको गतिले प्रकृतिलाई नै चुनौती दिएको छ । यहा“ सम्म की प्रकृति प्रद्धत्त सुष्टीलाई नै गम्भीर चुनौती दिएको छ । यो गम्भीर चिन्ताको विषय हो । मानवद्धारा गर्दै गरेको यस माहाविकासका विनासहरु अब देखिन थालेका छन । प्रकृतिले बेला बखत आफ्नो रौद्र रुप देखाउन थालेको छ । मानवको यस विकासले भुमण्डलको प्रयावरणीय वातावराण्लाई गम्भीर रुपमा आहात पारेको छ । फल स्वरुप खडेरीको मौसममा बाढि आउं“छ अटल हिमालय हिउ पहिरोको रुपमा पतन ह“ुदैछ  । जसले पटक पटक जनधनको क्षति गरेको छ । असमयमै अति वृष्टी, अनावृष्टी, असिना वृष्टि, अम्ल वृष्टी, भिषण आधि, तुफान, सुनामी, अत्याधीक उच्च तापाक्रम, अत्याधिक निम्न तापाक्रम, भु स्खलन यस्ता प्राकृतिक विपतामा मानवले गर्दै गरेको यस माहाविकासको मुख्य भूमीका रहेको कुरा विज्ञहरुले बताउ“दै आएका छन् । तर यो प्रणी जगतको सर्व श्रेष्ठ प्रँणी मनुष्य भनि चेतन तयार देखिदैन । मानवलागि परेको छ नया“ खोजमा । लागि परेको छ प्रकृति भित्र घुस्न । लागि परेको छ प्राकृतिक सुख भित्र अप्राकृतिक सुखको खोजिमा । सुखकै खोजिमा वस्तीहरु शहर केन्द्रित हुदै गएका छन । तिव्र रुपमा शहरी करण बढि रहेको छ । हरियालीको विनाश, खेति योग्य भूमीको नाश, ठूला ठूला पक्की भवनहरुको निर्माण, पक्की सडकको विस्तार, पानी प्रदुषण, वायु प्रदुषण, वायुमण्डल २४ सै घण्टा धुलो, र धुवाले भरीभराउ, रात दिन एक नास भारी कोलहाल फलस्वरुप सवारी दुर्घटना बढदै गरेका, असाध्य रोगहरु अल्सर, क्यान्सर, एडस आदी आदी यस्तो पो छ मानवको विकास क्रम । मानवको यस विकासको गतिले यो सम्पूर्ण पृथ्वी आक्रान्त बनेको छ । फेरि पनि यो मानव अझै सन्तुष्टि छैन । विकास र खोजी कार्य जारी छ । जसको अन्त देखिदैन । आवश्यकता नै आविष्कारको जननी हो भन्ने तर्कका पूर्ण सत्यता छैन । किन कि मनुष्यमा आवश्यकता भन्दा हजार गुण बढी इच्छा प्रबल हुन्छ । र इच्छाको कुनै अन्त्य हुदैन । अन्त्य हीन ईच्छानै एक दिन विनाशको कारण बन्न जान्छ । मनुष्यको आवश्यकता यो मुनष्य आज आफै सृष्टी कर्ता बनेर सृष्टीलाई नै बारम्बार चुनौती दिइरहेको छ । मानवले गरेको यस विकासले प्राप्ति मात्रै गरेको छैन आफनै दिमागको तयारी पनि गरिरहेको छ । आफनो जात सहित सम्पूर्ण प्राणी जगतलाई नै विनाश तर्फ धकेली रहेको यस मानवजातलाई कसरी सर्वाधीक बुद्धिमानी प्राणी मान्नु र खै ? आज सम्पूर्ण प्रकृति मानवले गरेको विकास रुपीवाणले रगताम्य बनेको छ । फेरि पनि नया“ नया“ सुखको खोजी जारी छ । गुलेलीले सिकार गरेर पेट भर्ने युगमा पनि मावन सुखपूर्वक जिवीतै थियो तर आज कम्प्युटर र एटमी युग सम्म आईपूग्दा सम्म पनि मानव पूर्ण सुखि पूर्ण सन्तुष्ट हुन सकेको छैन । आखिरी कहिले कसरी कुन उपलब्धि पश्चात सन्तुष्ट हुन्छ र यो मानव ? ठूला ठूला विश्व विनाशक हतियार गोला, बारुत, बम, एटम बम, रकेट यो पूरा विश्व एउटा बारुतको थुप्रोमा बसेको छ । मात्र एउटा भिल्को गलत ठाउ“मा पर्न पर्छ , अनि यो सम्पूर्ण सृष्टी क्ष्ँण भरमा नष्ट हुन्छ । फेरि पनि गोलाबारुतको उत्पादन जारी छ । नया“ खोज जारी छ । एक तथ्यांक अनुसार एउटा अमेरिकास“ंग मात्रै यस सम्पूर्ण विश्वलाई बिस पटक सम्म नष्ट पार्न पुग्ने गोला बारुत र आणविक हतियारको भण्डार छ । त्यसै अनुपातमा अन्य २०,२५ देशहरुस“ग त्यस्तै हतियारहरुको भण्डार छन । यिनी सबै विनाशकै रुप त हुन नि ? हालैमा सगरमाथाको आधार सिविरमा हिंउ पहिरो जा“ंदा १६ जनाको मृत्यु भयो  । हिंउ पहिरोको कारणको पछाडि मानव विकासको हात देखिन्छ । विज्ञहरुका अनुसार बढदो तापाक्रम र हिमालय क्ष्ँेत्रमा बढ्दो मानव हलचल नै त्यस पहिरोको कारण थियो । यस्तो पो छ त मानवको महाविकास । मानवद्धारा दिनप्रतिदिन गर्दै गरेको यो विकास निरन्तर विनाशतर्फ उन्मुख छन । मानवले निरन्तर नया“ सुखको खोजी गर्दा प्राणी जगत नै खतरामा परेको छ । हालका ४।६वर्ष भित्र विकासका नाममा लाखौलाख ठूला ठूला बोट वृक्ष्ँहरुको नाश गरिएको छ । शहरी क्ष्ँेत्रको हरियाली प्राय समाप्त भएको छ । अब शाब्दिक ज्ञान र भाषणले मात्र हुदैन । आवश्यकता छ गहन चिन्तनको । कही अबेर भैसक्छ की ? सचेत हुन जरुरी छ ।

अन्त्त मानवताको मृत्यु भएको छ

 

 

 

 

 

केशब काफ्ले

अन्त्त मानवताको मृत्यु भएको छ । माओवादीद्धारा सञ्चालित तथाकथित जनयुद्ध, जनयुद्धमा बलिचढाईएका कलकलाउं“दा किसोर किसोरीहरुको पनि बास्तमा अब आएर मृत्यु भएको छ । न्यायको पर्खाइमा बसेका बुढा बाबुआमाहरुको पनि अब हार भएको छ । न्यायको पर्खाइमा बसेका टुहुराटुहुरीहरुको पनि न्यायीक हार भएको छ । त्यतीमात्र होईन स्व्म न्यायको पनि हार भएको छ  । किन कि देशका ३ वटै माउपार्टीहरुको मिलीभगतमा आम माफिको अवधारणा सहित गम्भीर घटनाका दोषिहरुलाई पनि माफि दिन मिल्ने खालको एउटा सत्य निरुपण तथा मेलमिलाप आयोग नामाकरण गरिएको विद्येयक संसदमा दर्ता गराईएको छ । यस मायनामा आफुलाई अब्बल नम्बर प्रजातन्त्रिक पार्टी मान्ने नेपाली कांग्रेस तथा आफूलाई सुधार मुखी प्रजातान्त्रिक पार्टी ठान्ने नेकपा एमाले पनि हार मान्नु पर्ने भएको छ । तर आफूहरुलाई अब्बल नम्बर क्रान्तिकारी ठान्ने माओवादीहरुको भने आंशिक रुपमा जित भएको छ । उनिहरुले जे चाहान्थे त्यही भएको छ । तर माओवादीहरुको यो जित गोडा मुते न्यानो जस्तै हुने छ । माओवादीको यस हठपूर्वक जित हज्जारौं पिडितहरुको आ“सुले भिजेको छ । माओवादीको यस हठ जितले उसलाई राजनितिक दृष्टिले दिर्घकालीन न्यानो दिन सक्दैन । राजनितिमा अपराधिहरुको महत्वपूर्ण भूमिका भए पनि त्यस्त दुई चार हजार अपराधिहरु कै भरमा राजनीति पूर्ण हुन सक्दैन । त्यसैकारणले गर्दा माओवादीहरुको यो जित गोडा मुते न्यानो जस्तै क्ष्ँणीक सिद्ध हुने छ ।आफुहरुलाई माओवादी भन्दा अब्बल ठानेका कांग्रेस  एमाले दुवैपार्टीले अन्तत माओवादी समक्ष आत्म समर्पण गरेका छन । समग्रमा यो लोकतन्त्र लोकतान्त्रिक पद्धति तथा देशमा प्रचलित न्याय व्यवस्थाको पनि हार भएको  मान्न सकिन्छ । भन्दा अनर्थ नहोला । तर माओवादीहरुको अहिले तत्कालका लागि आंशीक रुपमा जित देखिए पनि यस जितले माओवादीहरुलाई भविष्यमा राजनितिक रुपमा भारी घाटा हुने निश्चित छ । किन कि माओवादी पार्टी तथा त्यही पार्टीका नेताहरुको हठधर्मिकताका कारणले गर्दा नै हामीहरु न्याय पाउनबाट बञ्चित भएका छौं भन्ने सन्देश पिडित जनता तथा उनका आफन्तका बीचमा प्रवाहित भएको छ । जो कि माओवादीहरुका लागि शुभ कदापि हुने छै्रन । देशका जनता तथा द्धन्द्ध पिडीतहरुले माओवादीको यस कुकृतलाई दशकौ सम्म विर्सने छैनन् । द्धन्द्ध पिडितहरुको सम्झनामा नै माओवादीहरुका लागि दाहसस्कार को समाग्री हुने छ । यसमा कुनै शंका मान्नुपर्ने छैन । दश वर्ष सम्म देशमा द्धन्द्ध मच्चाएर जनता पिडित पार्नुमा, हज्जारौ बाबुआमा, बुढाबढीलाई साहारा हिन गर्नुमा, हज्जारौ बाबुआमाले आफना कलकलाउं“दा बालबालिका गुमाउनुमा, हज्जारौ बालबालीकाले आफना बाबुआमा गुमाउनुमा, हज्जारौलाई बेपत्ता पारिनुमा हज्जारौलाई विस्थापित गरीनुमा, अन्तत पिडित पक्षलाइ न्याय नदीनुमा कारक तत्व माओवादी नै हो भन्ने कुरा राम्रो स“ंग बुझेका जनताले माओवादीको भविष्य कता लैजालान अनुमान गर्न गाह्रो छैन । अहिले पिडित जनता न्यायबाट बञ्चित हुनुमा पनि कारक तत्व माओवादीका नेताहरु नै बनेका छन् । त्यस कारण माओवादीहरुले अहिले सत्य निरुपण आयोग ससदमा दर्ता गराएर भएका आंशिक जित गोडा मुते न्यानो हुने  छ । यो सत्य निरुपण तथा मेला मिलाप आयोग भनेको आफनो नामको अनुरुप मेलमिलाप गराउने बाटो हो । यसबाट पिडित पक्ष्ँले न्याय पाउ“दैनन् । यो पिडकलाई उन्मुक्ति दिने माध्यम हो । त्यस आयोगलाई अब कानुनी जामा पहिराउने कार्य सुरु भएको छ । यस सत्य निरुपणको मध्यमबाट पिडितले न्याय पाउ“दैनन् भन्ने सुनिश्चित छ । मेलमेमिलाप समाजको आवश्कयता भए पनि पिडित पर्ति न्याय भने हुन सक्दैन् । तर जबरजस्ती मेलमिलाप गराउ“दैमा द्धन्द्धका घाउ मेटिएर आपसी बैमनष्यता मेटीएर समाजमा शान्ति आउं“छ भन्न पनि सकिंदैन  । पिडिकले आत्म गलामी गर्दैमा पिडितले न्याय पाएको ठहरींदैन । यहा“ निर के पनि प्रंष्ट भएको छ भने यस विषयमा माओवादीहरु मात्रै दोषि छैनन् । देशमा आफुहरुलाई ठूला प्रजातान्त्रिकवादी ठानेका कांग्रेस एमाले पनि उत्तिकै दोषि छन । यसको दुष परिणाम अन्तत उनिहरुले पनि भोग्नु पर्ने छ । माओवादीहरुको सरकार बनेमा न्याय पाइदैन भनेर ढुक्क भएका जनताले झिनो आशाका साथमा विकल्पको रुपमा कांग्रेस एमालेलाई चुनेका थिए । तर जनताको भरोसामा तुषारपात भएको छ । यिनी दुवै पार्टीहरुसं“ग जनताले दिएको प्रयाप्त शक्ति हु“दा हु“दै पनि पिडित जनतालाई न्याय दिन सकेनन् । यो विषय पिडित जनतलाई भन्दा उनी दुवै पार्टीहरुलाई घातक सिद्ध हुने छ । अब देशका जनताले विकल्पको रुपमा कुनै अन्य पार्टीलाई रोजने छन् न्यायको आशमा । त्यस्ता पार्टीहरुमा कमल थापा,चित्रबहादुर केसीहरुका पार्टी पनि पर्न सक्छन् । त्यस अवस्थामा देशको रुप कस्तो होला अहिले नै अनुमान गर्न सक्नु पर्छ । यहा“ निर एउटा कुरा के प्रष्ट भएको छ भने नेपाली कांग्रेस तथा नेकपा  एमालेका नेता माओवादीहरुको प्रभावमा परेका छन् । आम माफीको धारणालाई अघी सारेर लागु नगर्दा आ“फुहरु पनि अफ्ठायारोमा पर्ने सम्भावनालाई मध्य नजर गरेर माओवादीको सामु भुकेका छन् जस्तो लाग्छ  ।  तर द्धन्द्धको सृजना यीनी पार्टीहरुले गरेका होईनन् । सुरक्षा फौजले पनि द्धन्द्ध निम्त्याएको होइन  । तर अवस्था अनुसार त्यतिबेला उनीहरुस“ग प्रतिकार गर्नुबाहेक अन्य विकल्प थिएन् । ‘आई लागेका माथी जाई लाग्नु ठूलो अपराध होईन’ । आत्म रक्षा गर्न पाउने अधिकार सबैस“ंग सुरक्ष्ँित हुन्छ । कारक तत्वसं“ग प्रतिकार गर्नु आम जनता, सरकार, सुरक्षा फौज सबैको दायित्व पनि बन्छ । त्यसकारण कारक तथा प्रतिकारकलाई एउटै तराजुमा जोख्न मिल्दैन । फेरी माओवादीको तथा कथित जनयुद्ध तत्कालीन सरकार र तत्कालीन व्यवस्थापप्रति मात्रै लक्षित थिएन् । आ“फुले सत्ता प्राप्त गर्ने माध्यमका रुपमा लडिएको युद्धलाई जनयुद्ध भनिएको हो । यदी सरकार र व्यवस्था प्रतिको लडा“इ भए देखि हज्जारौं निर्दोष किन मारिए  ? सरकारी फौज मात्रै मारिनु पर्नेमा निर्दोष किन मारीए ? आज आफनो स्वार्थ पुरा भए पछि पिडितलाई न्याय दिन्नँै भन्ने कस्तो बेसर्मि ? प्रचण्ड, बाबुराम ,मोहन वैद्य आदिहरुको निजी स्वार्थ पूर्तिकालागि बलीका बोका बनेका किशोर किशोरीका बाबुआमाले माओवादी शान्ति प्रक्रियामा आए पछि न्यायको आशा गरेका थिए । तर आज सात आठ वर्ष पछि सत्य निरुपण तथा मेलमिलाप आयोग नामको धुलो उनीरुको आ“खामा झोंकिदै छ । यो मानवताको मात्रै मृत्यु होईन न्यायको पनि मृत्यु हो । तथाकथीत जनयुद्ध व्यवस्था परिवर्तन जनकल्याण जन उत्थानका लागि भन्दा पनि केही व्याक्तिहरुको महत्वकांक्षा पूर्तिका लागि लडिएको थियो भन्ने प्रमाणीत हु“दा समेतको अवस्थामा पिडितले न्याय नपाउनु भनेको सर्मनाक मात्रै हैन कि दुखदायी पनि हो । अब सत्य निरुपण तथा मेलमिलापद्धारा पिडितहरुलाई साम दाम दण्ड भेद अपनाउ“दै पिडकलाई माफी दिन विवस गरिने छ । यदि यस आयोगद्धारा गम्भीर प्रकृतिका घटनाका दोषिलाई दण्ड दिने प्रावधान हुन्छ भने केही गम्भीर घटनाका दोषिहरुलाई कार्वाही गर्न खोज्दा माओवादीका नेताहरुले अपराधि उनी हैनन् अपराधि हामी हौं खुबी भए हामीलाइ पक्र उनी हाम्रा कार्यकर्ता हुन उनले हाम्रो आदेशमा मान्छे मारेका हुन भन्दै कुर्लन पर्ने के थियो र ? केही दिन अघि एमाओवादी सुप्रिमो प्रचण्ड जीकि सुपुत्री ज्ञानु केसीको ४० वर्षको उमेरमा काल गतिले मृत्यु भएछ त्यति बेला प्रचण्ड जी निकै शोकाकुल तथा भावविहल देखिएका थिए । उनकी ४० वर्ष कि पुत्री जसले प्राय सांसारीक शुख भोग गरीसकेकी थिईन उनको मृत्यु हुं“दा जो पिडा प्रचण्ड जीलाई भयो के त्यही पिडा होईन र गोर्खा फुजेलका अधिकारी दम्पतीहरुको पनि ? न्यायका पर्खाईमा बसेका टुहुरा सन्तान, बेसाहारा बुढाबुढी, सिन्दुर पुछिएका दिदीबहीनी, आफन्तको पर्खाईमा बसेका अभिभावक, अंगभंग भएका अपाड्डहरु सबैले प्रचण्ड, बाबुराम, वैद्य आदिलाई कोसन बाहेक के नै गर्न सक्छन र ? यो सत्य निरुपणको नाटक मञ्चन गर्ने आवश्यकता नै छैन ।  सिधै संसदबाट बहुमतका साथ युद्धकालका सबै अपराधि मुक्त भनेर घोषणा गरीदिए हुन्छ । युद्धरत पक्षका सबै गम्भीर घटनाका दोषि आज माओवादीका कार्यकर्ता बनेका छन्  । तिनै माओवादी कार्यकर्तालाई उनमुक्ति दिने उपक्रमको नाम हो सत्यनिरुपण तथा मेलमिलाप आयोग । अन्यथा कुन चाही पिडितले पिडकलाई क्षमा गर्न चाहान्छ र ? द्धन्द्धका बेलमाद्धन्द्धलाई ढालबनाएर निजी रन्जीसी पनि निकाल्ने गरीएको थियो । त्यस्ता व्यक्ति आज माओवादीका कर्मठ कार्यकर्तामा पर्दछन् । के तिनलाई सत्य निरुपणले दण्ड दिन्छ त ? अपराध गर्ने फेरी बच्नको लागि माओवादी बन्ने गरेका अपराधिलाई पहिचान गरेर दण्डीत गर्छ त सत्य निरुपणले ? निजी स्वार्थका लागिद्धन्द्धलाई बाहाना बनाएर गरिएका अपराधका अपराधीलाई खोज्छ त सत्य निरुपण आयोग ले ? आफन्त गुमाएका व्यक्तिका ह्दयमा सल्कींदै गरेको आगो सन्त पार्छ त सत्य निरुपणले ? यिनी सबै हेर्न बां“की नै छ  । कांग्रेसका उपसभापति रामचन्द्र पौडेलको भनाईलेद्धन्द्ध पिडितहरुको ह्दय आहात पारेको छ । ‘प्रेममा र युद्धमा सबै जाहेज हुन्छ’ भन्ने पौडेलले आफना कति सन्तान गुमाएका छन ? यसको पनि लेखा जोखाराख्ने छन् जनताले भविष्यमा  । सम्पत्ति हरणको पिडा र सन्तान हरणको पिडालाई एकै ठाउ“मा राखेर जोख्न मिल्छ र ? पौडेल जी त्यसकारण सत्य निरुपणद्धारा जां“च बुझ गर्ने नाटक गर्नै पर्दैन । अब न्याय म¥यो । मानवता म¥यो । भनेर पिडित ढुक्क भएका छन् । अब कुनै नाटकद्धारा द्धन्द्धको यादमा पिडितलाई रुवाउनु पर्ने आवश्यकता छैन् । न्याय नदिने सत्यको खोजीकार्यमा करोडौ खर्च गर्ने पर्ने आवश्यकता पनि छैन् । तर ध्यान राख्नुस नेता जी हो तपाईहरुले ईतिहासले क्ष्ँमा गर्ने छैन् ।

लुम्बिनीको सम्झनामा

Kamal

विन्डोज एक्सपीको विकल्पमा के गर्ने ?

माइक्रोसफ्टले सर्वाधिक लोकप्रिय रहेको विन्डोज एक्सपी बाट आफ्नो सपोर्ट बन्द गर्ने घोषणा गरिसकेको छ । १२ वर्ष पुरानो यो अपरेटिङ सिष्टमको प्रयोगकर्तालाई अप्रिल ८ तारिखदेखि माइक्रोसफ्टले कुनै पनि अपडेड दिने छैन ।

सपोर्ट बन्द भएपछि पनि प्रयोगकर्ताले विन्डोज एक्सपीको प्रयोग गर्न सक्नेछन् तर यसको जोखिम भने बढ्नेछ । यसले एटिएमसमेत बैंकिङ सेवामा असर पर्न सक्छ भने व्यवसायिक क्षेत्र, सरकारी कार्यालय लगायत अरु क्षेत्र पनि यसको प्रभावबाट अछुतो रहन सक्ने छैनन् ।

विन्डोज अपडेड नभएपछि कम्प्युटरमा ह्याकिङ, भाइरस तथा अरु हमलाबाट बचाउने नयाँ अपडेड नआउँदा विन्डोज एक्सपीमा अबका दिनमा कुनै नयाँ फिचर र सुविधा पनि उपभोग गर्न पाइने छैन । अगामी दिनमा माइक्रोसफ्टले नै बनाएका नयाँ सफ्टवेयर वा अरु कुनै नयाँ सफ्टवेयर कम्प्युटरमा नचल्न सक्छ भने नयाँ बन्ने हार्डवेयरका लागि पनि सपोर्ट विरलै पाइने छ ।

सुरक्षित रहन के गर्ने त ??

अप्रिल ८ पछि माइक्रोसफ्टले कुनै पनि सपोर्ट नदिंदा प्रयोगकर्तासँग २ वटा विकल्प रहनेछन् । या त धेरै पैसा तिरेर कष्टम विन्डोज एक्सपी प्रयोग गर्ने वा नयाँ विन्डोज अपरेटिङ सिष्टम (ओएस) लिने । दुरदर्शी रुपमा सोच्ने हो भने बढी लगानी गरेर विन्डोज एक्सपीको कष्टम भर्जन प्रयोग गर्नुभन्दा नयाँ ओएस लिनु नै उपयुक्त हुने जानकारहरु बताउँछन् ।

तत्कालका लागि विन्डोज एक्सपीलाई नै निरन्तरता दिने हो भने सामान्य प्रयोगकर्ताले कम्प्युटरमा इन्टरनेटको प्रयोग नगर्नु बेस हुन्छ । यसो गरेर कम्प्युटरबाट केही वर्ष काम चलाउन सकिएपनि दिगो भने पक्कै हुने छैन । पेनड्राइभ वा अरु माध्यमबाट भाइरस पस्ने खतरालाई यसले बचाउन कठिन हुन्छ । राम्रो एन्टिभाइरस, एन्टिस्पाइसवेयर सफ्टवेयर वा फायरवाल्सको प्रयोग गरेर पनि कम्प्युटरलाई सुरक्षित राख्न सकिन्छ ।

आफ्नो अपरेटिङ सिष्टम नबदलने हो भने अप्रिल ८ पछि इन्टरनेट चलाउनका लागि इन्टरनेट एक्सप्लोरर वा मोजिला फायरफक्स प्रयोग नगर्नु नै राम्रो हुन्छ किनकी विन्डोज एक्सपीको सपोर्ट बन्दभएसँगै यिनीहरु पनि सुरक्षित रहने छैनन् । तर गुगल क्रोमले भने विन्डोज एक्स पीलाई अझै पनि सपोर्ट गर्ने भएकाले अगामी १ वर्षका लागि यसबाट काम चलाउन सकिन्छ । धेरैजसो एन्टिभाइरस सल्युसनको विन्डोज एक्सपीमा अझै पनि सपोर्ट रहनेछ भने माइक्रोसफ्टको सिक्युरिटी इसेन्सियल्सले पनि सन् २०१५ को जुलाई १४ तारिखसम्म सपोर्ट गर्नेछ ।

नयाँ अपरेटिङ सिष्टम अपग्रेड नभएपछि ह्याकरलाई सुचना चोरी गर्न सबैभन्दा सजिलो जाभा ब्राउजर प्लग इनबाट हुने भएकाले यसको आवश्यकता नभए हटाइदिनु नै बेश । यदि निकै जरुरी नै छ भने यसका बारेमा अप टु डेट हुनुका साथै ब्राउजर प्लग इन राम्ररी डिसेबल्ड भएको छ कि छैन भनेर ध्यान दिइरहनु जरुरी छ । यस्तै एडोब फ्लायस र एडोब रिडर पनि ह्याकरको निशाना हुन सक्ने खतरा बढ्ने हुँदा आफूलाई चाहिने सफ्टवेयरलाई अप टु डेट राख्नु आवश्यक छ । यदि नयाँ अपरेटिङ सिष्टम राख्ने हो भने विन्डोज सेभेन वा एट लिनु उत्तम हुन्छ ।

उता मन्त्री नेतामुखी यता जनतादुःखी

केशब काफ्ले

देश भित्रको मौसमी तापाक्रम पढ्दो क्रममा छ । खासगरी तराई क्ष्ँेत्रको तापाक्रमले गरिब जनतालाई त्राहीम त्राहीम पार्ने बेला भएको छ । देशमा १२ घण्टा घोषित तथा ६ घण्टा अघोषित गरी जम्मा १८ घण्टासम्म विद्युत कटौती हु“दै आएको छ ।  यस प्रकारको विद्युत कटौतीबाट देशको उच्च वर्ग तथा मध्यम वर्गसम्मलाई केही ठाई हामीले पाउने होईन । विजुली कटौती ह“ुदैमा उच्च वर्ग तथा मध्य वर्गका घर तथा कार्यालयका एसी,कुलर,फ्रिज आदि बन्द हु“दैनन । तर गरिबका घरहरुमा चल्ल्ने गरेका लोकल कम्पनीका फट्फट् गर्दै चल्ने पंखा भने चल्दैन । त्यस्ता पंखा भन्दा माथिको पहुूं“च नभएका गरिबहरुको रात भने बा“सले बनेका हाते पंखा घुमाउं“दा र मच्छर मार्न थपरी बजाउ“दा बित्ने गरेको छ । तर केपी सर तथा गौतम सरका कृपा दृष्टिले विजुलीकी रानी बनेकी राधा ज्ञवाली जीले भने गरिबको रात कसरी गुर्जेको होला यो प्रचण्ड गर्मीको बेलामा भनेर विचार गर्न भ्याएकी छैनन् । खै नभ्याएको हो कि देशबाट गरिब मेटाउन खोजेकी हुन जान्न सकिएको छैन् । एमालेका ठूला नेताको सेवा चाकरी गरेर मन्त्री बनेकी राधा जीलाई गरिबको पिर मर्का थाहा हुने कुुरै भएन् । उनलाई गरिबीको पीडा बेहोर्नु परेन् । (सेवाको अर्थ अन्यथा नलागोस) हुन त एमालेका सभासद पति केपी सर तथा देशका गृह पति गौतम सरको कृपाले मन्त्री बनेकी योग्यता हिन राधा जिसं“ग जनताले धेरै आशा गर्नु बेर्थ छ । उहा“ सं“ग एमाले पार्टीको सेवा गर्ने योग्यत होला तर जनसेवा गर्ने योग्यता उहा“ स“ग रहेन छ भन्ने प्रष्ट भएको छ  । यहा“निर प्रष्ट हुनु के पनि जरुरी छ  भने नेता मुखी मन्त्री कहिले पनि जनमुखी ह“दैन । जनसेवक ह“ुदैन ठूला नेताहरुको चाकुसी गरेर अथवा पार्टीलाई भारी मात्रामा आर्थिक सहयोग गरेबापत मन्त्री बनेको सक्सीयत ले जनताको सेवा किन गर्छ र कदापि गर्र्दैन ।
पार्टीप्रति तथा पार्टीका नेताहरुप्रति बफादार व्यक्ति जनताप्रति पनि बफादार हुन्छ भन्ने केही ग्यारेण्टी ह“ुदैन् । जनसेवक हुनलाई जनमुखी हुनुपर्दछ । तर मन्त्री हुनलाई ठूला ठूला नेतामुखी हुनुपर्दछ । जनताको दःुख दर्द जान्न बुझ्नका लागि जनताको माझमा जानुपर्दछ । तर मन्त्री हुनका लागि नेताहरुको चापलुसी गरे पुगिहँल्छ । राधा जीको त गरिब वर्गस“ंग विषेश वैरभाव पनि रैछ कि क्याहो त्यसैकारणले गर्दा त उहा“ले गरिब वर्गको पहुं“मा हुने गरेका पुराना फट्फटे पंखा पनि बन्द गरिदिनु भएको छ । उहा“लाई चिन्ता पनि भएन किन कि उहा“लाई जनतास“ंग भोट माग्न जानै पर्दैन । जननिर्वाचित हुनैपर्दैन , जनअनुमोदित हुनै पर्दैन त्यसकारण उहा“लाई चिन्तै भएन जनताको । तर आज गरिब जनताले जननिर्वाचित नेता जनमुखी नेता गोकर्ण विष्टलाई विछोडमा परेका प्रेमी प्रेमीकाले एक अर्कालाई याद गरे झंै याद गरिरहेका छन् । तर उनले पाला बदलेर चापलुसि गर्न जानेनन् कि मानेनन्  थाहा भएन् । हुन त विद्युत कटौतीको कारण विद्युतको अनउत्पादन मात्र पक्कै पनि हैन होला ? यसमा केही आन्तरीक रहस्य अवश्य नै हुनुपर्दछ । जनता मारेरै भए पनि वैकल्पिक उर्जा कम्पनीहरुलाई माला माल गर्न सके पार्टी फण्डमा चाहे भन्दा धेरै चन्दा आउने नै भयो । वैकल्पिक उर्जा कम्पनीहरु मालामाल जनता गर्मिले बेहाल के हो राधा जी यस्तो चाल  ? जनताले पत्याएका जनताद्वारा निर्वाचित भएका आ“फूसं“ग पनि योग्यता भएका व्यक्तिले अवसर पाउ“दैनन् । अवसर पाउन ठूला नेताको सेवक हुनपर्दो रहेछ । यो कुरा गोकर्ण विष्टले किन बुझेनन् कुन्नि ? सम्भवत उनले आधुनिक प्रेमीप्रेमीकाहरुले झंै अवसर हेरेर चेन्ज हुन जानेन कि क्या हो ? आज जनता अन्धकारमा पसिना पुछ्दै रात विताउन बाध्य छन् । जनताले चाहेर नहु“दो रहेछ । जनताले अनुमोदित गरेर पनि हु“दो रहेनछ । जनताले योग्य व्यक्ति ठम्म्याएर पनि पुग्दो रहेनछ । जननिर्वाचत भएपछि पनि मन्त्री हुनका लागि पार्टीका ठूला तथा प्रभावशाली नेताको चाप्लुसी गर्न पर्दो रहेछ । ठूला नेताको चाप्लुसी गर्नं सके जनसेवक जनमुखी जननिर्वाचित केही पनि हुन पर्दो रहेन छ । चाप्लुसी गर्नैपर्छ भन्ने एउटा जिवन्त उदाहरण हालसालै बजारमा आएको छ । नेपालका वर्तमान गृहपति गौतम सरले काठमाडौका प्रहरी प्रमुख रमेश खरेल आफनो चापलुसीमा हाजिर भएनन् भनेर उनीसं“ग त“ त“ र म म गर्दैछन् । यो चापलुसी परम्पराको ताजा उदाहरण हो । उनको यो चाहनाले एकातिर गणतन्त्र नेपालको हा“सो उडाएको छ भने अर्कातिर राजतन्त्र तथा राणाकालको सम्झना ताजा गरेको छ । गौतम सरको यस चाहनाले नेपाली मानसीकता अपरिवर्तनीय छ भन्ने पनि पुष्टि गरेको छ ।  तर राधा जी गरिब जनताले तपाईको चापुलुसी कसरी गर्ने त्यो माध्यम बताईदिनुस यदि चापलुसी नै चाहेको हो भने ? कि कि यदि चापलुसीबीना नै ईच्छा हुन्छ भने विजुली कटौती हदै सम्म नियन्त्रण गर्न सकिन्छ भन्ने उदाहरण तपाईका पूर्व समकक्षी गोकर्ण विष्टले सिद्ध गरिसकेका छन् । हो तपाईले एमाले पार्टी तथा पार्टीका ठूला नेताको सेवा गरे बापत पुरस्कार पाउनुपर्छ तर तपाईको पुरस्कार जनताको आ“शुुको मूल्यमा भने लिन नमिल्न पर्ने हो । फेरि पनि जनताले आशा छोडेका छैनन् । विजुलीकी रानी राधा जीको ह्दय पग्लिन्छ कि भन्ने आशा गरेकै छन जनताले नेतामुखी मन्त्री जनतामुखी हु“दैन भन्ने मान्यतालाई तपाइले गलत सिद्ध गर्न सक्नुहुन्छ ? तर यदि तपाईसं“ग योग्यता र क्षमता छैन भने मन्त्री पद खाली गर्दा पनि फरक पर्दैन् । जनताबाट निर्वाचित भएर आएका क्षमतावान सभासदको कमी छैन् । मन्त्री पद खाली गर्दा पनि तपाईलाई खासै फरक पर्दैन् । तपाईस“ंग कमी कुनै कुराको छैन् । यति बेलासम्म त तपाईले पार्टीलाई दिएको आर्थिक सहयोगको पनि पूर्ति भैसक्यो होला ? यदि तपाई यस पदको योग्य तथा क्षमतावान हुनुहन्छ भने आफनो क्ष्ँमता र योग्यता प्रकट गर्नुस । अन्यथा तपाईले पद खाली गर्दा फरक पर्दैन् । विद्युत कटौतीको कारण जे भए पनि वैकल्पिक उर्जा कम्पनीहरुलाई मालामाल गर्नु भएकै छ । उनै कम्पनीहरुबाट पनि तपाई पुरस्कृत हुनुभएकै होला ? अब तपाईसं“ग जनताले खासै आशा गरेका पनि छैनन् । एमाले पार्टीबाट पनि जनताले अब आशा गर्ने ठाउ“ हराउ“दै गएको छ । किनकि यस पार्टीमा पनि पू“जीवाद र हैकमवाद तथा चापलुसवाद पूर्णरुपमा हावी भएको छ । जुन पार्टीमा तपाई जस्ता योग्यताहिन व्यक्तिले मन्त्री पद पाउ“छन् त्यस पार्टीप्रति जनताको मोह भड्डहु“दै जानु कुनै आश्चर्यको कुरा होईन ।

आमालाई मारेर खाईदिए पछि बादरको छोरा सित खेल्दै सिंह ।

विरुवा लगाउने मात्र होइन संरक्षण पनि गरिनुपर्छ

कमल काफले्
सडक विस्तारमा पार्किङ स्थल छुट्याइएको छैन । साइकल लेनको अभाव देखिन्छ । बुटवलमा सार्वजनिक शौचालयको उचित व्यवस्था छैन । भएका शौचालय प्रयोग गर्न नसकिने फोहोर र दुर्गन्धित छन् । वृÔरोपण्ँको योजना कतै देखिन्न । बरु भएका रुख काटिएका छन् । सार्वजनिक सवारीसाधन रोक्ने निर्दिष्ट ठाउ“हरु छैनन् । जथाभावी रोकिने गाडीले ट्राफिक अस्तव्यस्त हुन पुग्छ ।
विस्तार गर्न लागिएको वुटवल—बेलहिया खण्डमा पर्ने रुखहरु धमाधम कटान भैरहेका छन् । सडक विस्तारका क्रममा बीचमा पर्ने रुखहरु काट्नु स्वाभाविक  भए पनि त्यसरी काटिएका रुखको सट्टा कतिवटा नया“ बिरुवा रोप्ने यकिन हुनुपर्छ । कस्ता विरुवा, कहा“ र कसरी रोप्ने पहिल्यै तय गरिनुपर्छ । तर त्यस्तो कुनै योजना देखिन्न ।
बुटवल—वेलहिया सडक निर्माणका क्रममा बुटवल सडक डिभिजन कार्यालयले अहिलेसम्म सयौं रुख काटिसकेको छ । कति रुखहरु काटिने क्रममा छन् । वातावरण्ँ संरÔण्ँ नियमावली २०५४ को नियम ३ मा कुनै पनि राजमार्ग र शाखा सडकहरुको स्तरोन्नति, सुधार र पुनःनिर्माण्ँअघि प्रारम्भिक वातावरण्ँीय प्रभाव मूल्याङ्कन गरिनुपर्ने उल्लेख छ । यसको अर्थ काटिएको रुखको सट्टा नया“ विरुवा रोप्नु र हुर्काउनु हो । अहिले निर्माण गर्न लागिएको सडकको बिचमा ३ मिटर डिभाईडर र दुवै साईटमा १०÷१० मिटरको वान वे नाली निर्माण गरिएको छ । बिचमा बनाईएको डिभाईडरमा ४ मिटर सम्मको वृक्ष रोपण गर्ने योजना भएको छ ।
बुटवलको सन्दर्भमा डिभाइडर बनिसकेपछि वायोपलुसन नामक एनजिओले डिभाईडरमा वृक्षरोपण गरेको थियो । उक्त एनजिओले करिब ६५ वटा विरुवा लगायो । केही समयपछि त्यो एनजिओले विरुवाको संरक्षण नगरेपछि  वर्गर पेन्टले राजमार्ग चौराहादेखि बसपार्कसम्म आफूले थप वृक्ष्ाँरोपण गर्ने र लगाइएको विरुवाको रेखदेख गर्ने भन्दै आफ्नो प्रचार सामाग्री राखेको थियो । वर्गरको प्रचार सामाग्रीको विरोध भएपछि त्यो पनि पछि हट्यो । अहिले लगाइएको विरुवाको रेखदेख हुन सकेको छैन ।
सडक डिभिजन कार्यालयले डिभाइडरमा वृक्षारोपण गर्नको लागि आफूहरुलाई धेरै व्यवसायीक प्रतिष्ठानबाट प्रस्ताव आएको तर त्यस्ता व्यवसायीक प्रतिष्ठानहरुले आफनो प्रचारप्रसारका लागि होडिड्डबोर्डहरु राख्ने भएकाले पनि त्यस्ता व्यवसायीक प्रतिष्ठानहरुलाई दिने वा नदीने भन्ने विषयमा छलफल गरेर मात्र निर्णय लिइने जनाएको छ । जसले तोकेको सिमीत स्थानमा मात्र होर्डीड्डबोर्ड राख्छ र वृक्षारोपण गरेपछि त्यसको निरन्तर संरक्षण गर्छ त्यस्ता संघसस्थालाई मात्रै वृक्षारोपण गर्न दिने सडक डिभिजन कार्यालयका इञ्जिनियर धनिराम चौधरीले बताए । उनले अहिले गुप्ता नर्सरीबाट प्रस्ताव आएको बताए । 
चौधरीका अनुसार अब सडक विस्तारको बा“कीको  काम सकिएपछि मात्र उक्त ठाउहरुमा विरुवा रोपिने छ । अहिले उक्त डिभाईडरमा रोपिएका आधा जती विरुवा मरिसकेका छन् । विरुवाको रेखदेख र संरक्षणको पहल कतै बाट पनि भएको पाइएको छैन । विरुवा संरक्षणको लागि राखिएका बारहरुपनि केही हावाले उडाएको छ भने कोही चोरी भएको छ । वास्तवमा यसको संरक्षण गर्न सके हामीलाई नै फाईदा हुने थियो । हाम्रौ शहर हरियाली हुने थियो । 
वातावरण्ँविद्हरुका अनुसार धु“वा, धुलो र ध्वनी प्रदुÈण्ँ नियन्त्रण्ँ गर्न रुखको भूमिका महत्तवपूणर््ँ हुन्छ । रुखका पातहरुमा सवारी साधनले फाल्ने हानिकारक धु“वा र सडकबाट निस्किने धुलो संचित भएर बस्छ । रुखले यी पदार्थलाई बस्तीहरुमा जानबाट रोक्छ । यसले खुला रुपमा बस्ती र घरहरुसम्म पुग्ने ध्वनी पनि नियन्त्रण्ँ गर्छ, अत्यधिक ध्वनी प्रदुÈण्ँबाट मानव स्वास्थ्यमा हुने हानी पनि कम गर्छ ।

बालअधिकार एउटा अपूर्ण विषय बनेको छ नेपालमा

केशब काफले

नेपालका अनेक अपूर्ण विषयहरु मध्ये बालअधिकारको विषयमा पनि एउटा अपूर्ण विषय बनेको छ । बालअधिकारको विषय अपूर्ण यस मानेमा छ कि नेपालको अवस्था र व्यवस्था बालअधिकारको रक्षा गर्न सक्ने खण्डको छं“दै छैन । जग बलियो नभए घर बलियो हुंदैन यो निश्चित कुरा हो । नेपालमा बालअधिकारका विषयमा कुरा धेरै गर्ने गरिन्छ । तर सुधार थोरै गरिन्छ । थोरै काम गरेर धेरै प्रचार गर्ने प्रविधि पनि पनि कायमै छ नेपालमा । नेपालका निम्न वर्गमा जनता  जो स“ग आफ्नो बास छैन गास छैन कपास छैन रोग लागेमा उपचार छैन जसलाई दुई छाक पेट भरी खान १८ घण्टा सम्म कडा परिश्रम गर्नु पर्छ, जसले श्रतु अनुसार कपडा लगाउन पाउं“दैन, जसका लागि छ औं  रितु एक समान हुन्छन, जसको जिन्दगी भोलि के खाउ“ भन्ने चिन्तामै वितेको हुन्छ । त्यस्ता अवस्थाका अभिभावकका बालबालीकाहरुले कहा“को बालअधिकार पाउं“छन त ? के उल्लेखित स्थिति अभिभावकसं“ग बालअधिकारको अपेक्षा गर्नु उचित हुन्छ त ? सरकारी तथा गैर सरकारी संघ संस्था जसले बालअधिकारका क्षेत्रमा आफुहरुले निकै प्रगति गरेको प्रचार गर्दछन, वर्षमा एक दिन बालदिवसको अवसर पारेर अस्पतालमा भर्ना भएका बालबच्चाहरुबीच दुइचार किलो फलफूल वितरण गर्दछन,मिठाई वितरण गर्दछन, धनी वर्गका सन्तानहरुसं“ग उनीहरुले लगाएर फालेका केही जोर कपडा सडक बालबालिकाहरुमा वितरण गरेर सञ्चार माध्यमलाई उपयोग गरेर प्रचार गर्नेहरु सम्भवत नेपालको वास्तविक अवस्थाबाट अपरीचित  अवश्य पनि छैनन होला ? हो बालबालिका भोलिका कर्णधार हुन , उनीहरुको  आज  उचित स्याहार हुनुपर्छ । शारीरिक तथा मानसिक रुपमा सक्ष्ँम हुनुपर्छ । शारीरिक तथा मानसिक रुपमा सक्ष्ँम हुनका लागि पौष्टिक आहार पाउनु पर्छ । उचित प्रकारको शिक्षा पाउनु पर्छ, खेलकुदमा सहभागी हुन पाउनु पर्छ, तर पाउनु पर्छ भन्दैमा नेपालमा यिनी सबै विषय सम्भव छन त ? बालश्रम नेपालको एउटा प्रमु्ख समस्या मात्रै हैन कि एक अभिषाप नै बनेको छ । तर बालबालिकालाई श्रम गर्न पर्ने अवस्था किन छ त ? किन कि जग नै कमजोर छ । जग कमजोर हुनुको जिम्मेवार को छ  त ? निश्चित रुपमा नेपालको व्यवस्था नै हो । नेपालको गरिबी नै हो । नेपालमा बालअधिकार हननको जिम्मेवार को छ त ? निश्चित  रुपमा   आफै बालबालिका त होईनन । उनका बाबुआमा पनि होइनन । यस पंक्तिकारका विचारमा कुनै पनि सन्तानका अभिभावक बालअधिकार प्रति अञ्जान छैनन । तर पालना गर्नमा पनि  सक्ष्ँम छैनन् । कुन बाबुआमाले चाहेको हुन्छ र ? मेरा बालबालिकाले कल कलाउं“दो कलिलो उमेरमै कडा परिश्रम गरुन भनेर कुन बाबुआमाले चाहां“दैन र ? मेरा  बालबालीकाले पनि  पौष्टिक आहार खान पाउन भनेर ? कुन बाबुआमाले चाहदैन र मेरा सन्तानले पनि  राम्रो स्कुलमा शिक्ष्ाँ पाउन भनेर ? तर चाहार्न र पूर्ति गर्न सक्नुमा फरक हुन्छ । नेपालमा आफना बाबुआमाको गरिबीका कारणले गर्दा नै पा“च, छ वर्षको उमेर  देखि नै बालबालिका श्रम गर्न बँध्य बनेका छन् । यस्ता तथ्य अधिकारकर्मीहरु स“ंग लुकेका छैनन् । उनि अभिभावकहरु जो कि आफै पनि पाउनु् पर्ने मानव अधिकारको आधारभूत सुविधाबाट पनि बञ्चित छन् । त्यस्ता अभिभावकहरुबाट कसरी बालअधिकारको पालना हुन सक्छ र ? कसरी बालअधिकारको रक्ष्ाँ गर्न सक्छन र ? जग कमजोर त घर  कमजोर नेपालका ४५ प्रतिशत घरपरिवार यस्ता छन् जसले आफना सन्तान पा“च छ वर्षका भए पछि उनलाई स्कुल पठाउनु भन्दा श्रम गर्न पठाउन बाध्य छन् । तर यो उनिहरुको रहर होइन बाध्यता हो । दोष उनिहरुको होईन दोष व्यवस्थाको हो । जहा“का बालबालिकालाई कठोर श्रम नगरी कन दुई छाक मोटो अनाज भाग्यमा ह“ुदैन तिनले पौष्टिक आधार कहा“बाट पाउने ? जहा“का बालबालिकाले आठ दश वर्षको उमेर सम्म नया“ कपडा देख्दैनन , तिनीहरुले कहा“बाट पाउनु श्रतु अनुसार कपडा ? बालअधिकारका कुरा गर्ने संघ सस्थाहरुलाई थाहा हुनुपर्छ नेपालको सतही यथार्थ । बास्तवमा भन्ने हो भने बालअधिकारका विषयमा भाषण गर्ने नेता वा संघ सस्था पनि बालअधिकार प्रति त्यति इमान्दार छैनन् । नेपालमा बालअधिकारको विषय पनि केही व्यक्ति तथा केही संघ सस्थाहरुका लागि पैसा  कमाउने माध्यम बनेको छ । नेपालमा बालबालिका तथा उनका अभिभावकहरुको दुरदसा विदेशमा देखाएर बातानुकुलित कोठाहरुमा बसेर पैसाको खेती गर्ने माध्यम बनेको छ । त्यसै कारणले गर्दा यस समस्याको निराकणमा भन्दा प्रचारमा ध्यान दिने गरिन्छ । धनी वर्गका सन्तानले उतारेर फालेका कपडा सडक बालबालिकाहरुलाई बा“ंडने , अस्पतालमा दुईचार किलो दुध मिठाई बा“ड्ने र नाम र दाम कमाउने माध्यम बनेको छ नेपालको बालअधिकारको विषय भन्दा कति पनि अनुचित हु“दैन । समस्याको जरो पहिल्यायर जरा मै प्रहार गर्नुपर्छ । हा“गा विगा“को कटाई गरेर पुग्दैन । काटेका हा“गा फेरि पलाउ“छन । हा“गा कटने प्रयास अपूर्ण प्रयास हो । नेपालको आर्थिक अवस्थामा सुधार आउनु पर्छ । प्रति व्यक्ति आय वृद्धि हुनुपर्छ । नेपालको गरिबी हटनु पर्छ । त्यसपछि मात्रै बालअधिकारका कुरा गर्न सुहाउ“छ । नेपालको अवस्था कस्तो छ भने, बालबालिकाले श्रम गरेर आफना अभिभावकलाई पाल्नु पर्ने अथवा सहयोगिको भूमिका नर्वाह गर्न पर्ने अवस्था छ । बालश्रमकै कारणले गर्दा कयौ बालबालिका यौन शोषण  बलात्कार, आदिका शिकार बनेका छन । बालबालिकाले श्रम गर्ने थलो सुरक्ष्ँित छैनन । तर फेरि पनि श्रम गर्न बाध्य छन । फेरि कुरा गरिन्छ बालअधिकारका ? बालदिवस पारेर अस्पतालमा भर्ना भएका दुइ चार बालबालिकालाई दुईचार किलो दुध मिठाई बाडदैमा धनीका सन्तानले उतारेका कपडा सडक बालबालिकालाई बाडेर प्रचारमा आएर दातृ निकायलाई आकर्षित गर्दैमा समस्याको समाधान हुदैन । विदेशी दान दाताहरुलाई बोलायर पंचतारे होटरहरुमा चिया कफिको चुस्की सगै गरेका गोष्ठिहरुले समस्याको हल हुदैन । बालअधिकारको तालिम दिने नाउमा गोष्डि गरेर धन खर्च गरेर मात्रै भत्ता खाएर मात्रै समस्यको हल हुदैन । समस्याको जरो खोजिनु पर्छ । अन्यथा बालअधिकारका कुरा गरेर अभिभावकहरुको भावना संग खेलवाड गर्नु बेकार छ । यदी बालबालिका अभिभावक सक्षम र सवल छन भने बालअधिकार स्वत प्रभावित हुन जान्छ । किनकि आज २१ औ शताब्दि अभिभावकहरुलाई सम्झाउन पर्ने अवस्था छैन । तर उनी अभिभावकहरु जो आफै रोग शोक र भोकले पीडित छन उनीहरुले जानेर के गर्ने ? बुझेर के गर्ने ? नेपालको बालअधिकार हनन,बालश्रम,बालयौन उत्पिडन आदिमा नेपालको गरिबी जति जिम्मेवार छ उत्तिकै जिम्मेवार छ नेपालको व्यवस्था । बालबालिकालाई श्रम नगरे के गर्ने श्रम नगरी खानै पाइदैन ? पेट नभरी कन पढाई लेखाई पनि हुदैन । फेरी पेट भर्नका लागि श्रम गर्ने कि भविष्य बनाउन स्कुलमा गएर शिक्षित हुने ? जब सम्म मुल समस्यको समाधान हुदैन बालअधिकारको रक्षा पनि हुनै सक्दैन नेपालमा । नेपालको यो तितो सत्य हो ।
नेपालको बालअधिकार हननमा नेपालको दोष पूर्ण तथा असमान शिक्षा नीति पनि उत्तिकै जिम्मेवार छ । जब सम्म नेपालका अभिभावक आर्थिक रुपमा  सवल र सक्षम हुदैनन तव सम्म अवस्थमा सुधार आउदैन । जव सम्म दोषपूर्ण तथा असमान शिक्षा नीतिलाई समान शिक्षा नीतिमा परिवर्तन गरिदैन तव सम्म समस्याको समाधान हुदैन । जस सम्म नेपालमा बालअधिकारको रक्ष्ाँ गर्न सक्ने शक्तिको उत्पानद हुदैन यो विषय अपूर्ण रहने छ । र केही व्यक्ति केही नेता तथ केही संस्थाहरुको कमाई खाने विषय बनिरहने छ ।

निजीकरणको बाटो हुदै शिखर सम्म पुग्न सकिन्छ

निजीकरणको बाटो हुदै शिखर सम्म पुग्न सकिन्छ

केशब काफले

भारतीय प्रधानमन्त्री पिवि नरसिंह रावले निजीकरण तथा आर्थिक उदारी करणको निति लिंदा त्यस बेला उनको व्यापक निन्दा भएको थियो । तर कालान्तरमा उनको त्यो निति ठिक रहेछ भन्ने प्रमाणीत भयो । र उनि पछिका सबै शासकहरुले पनि त्यस नितिलाई निरन्तरता दिंदै गएर आज भारतको उन्नतीको मार्गमा निरन्तर अग्रसर भएको छ । तर नेपालमा भने निजिकरणको नाम मात्रैले कर्मचारी तन्त्रमा खैला बैला मच्चाउने गर्दछ । विश्का प्राय विकशित तथा विकासील देशहरुले निजिकरणमा विशेष उदारता देखाएका छन । त्यस्ता देशहरुलाइ आशा अनुरुप लाभ पनि भएको छ । त्यस्ता देशहरुलाई पूर्ण ज्ञान भैसकेको छ कि निजीकरण नै देश विकास तथा आर्थिक उन्नतीको सहज तथा उपयुक्त बाटो हो । निजिकरण देशमा निजिकरण पश्चात राजश्वमा भारी वृद्धि भएको कुरा स्वीकारछन त्यहाका अर्थविदहरुले । नेपालमा भने सरकारका स्वामीत्वमा रहेका ठूला ठूला प्रतिष्ठानहरु या त बन्दभएका छन याफेरी भारी घाटामा मृत प्राय अवस्थामा रहेका छन । सरकार द्धारा सञ्चालीत कयौ प्रतिष्ठानहरु भारी घाटामा चल्ने गरेका छन । नेपाल सरकारले पनि विश्व व्यापि मान्यता अपनाउंदै निजिकरणलाइ पूर्ण मान्ता दिएको भए आज नेपाल पनि माथिल्लो ठाउमा देखिने थियो । अर्थिक उदार नितिका साथमा व्यापक निजिकरणको बाटो नलिए सम्म नेपालको अवस्थामा सुधार आउंदैन यो धु्रव सत्य हो । सरकारका स्वामीत्वमा रहेका घाटा मुलक प्रतिष्ठानहरु तत्काल निजी क्षेत्रलाई सुम्पीनु पर्छ । सरकार संग लगानी गर्ने पुंजि छैन, जुन प्रतिष्ठानहरुमा सरकारी लगानी लागको छ, तिनले त्यसै प्रतिष्ठानका कर्मचारी पाल्दा ठिक्कै भएको छ । कतिपय प्रतिष्ठानहरुले त आफनै कर्मचारीहरु पनि पाल्न सकिरहेका छैनन । फेरी पनि नेपाल सरकारको प्रतिष्ठान भनेर लेखिरहनुको के अर्थ छ त ? सरकारले आर्थिक उदारीकरणको निति अवलम्बन गरेर निजिकरण तर्फ ध्यान दिनै पर्छ । नेपालका औद्यँेगिक घरानाहरु ंसंग पूजिको कमी भए विदेशी लगानी कर्ताहरुलाई आकर्षित गर्नुपर्छ । उनिहरुलाइ उद्यँेग धन्दा सञ्चालन गर्न उचित वातावरण तयार गरिदीनु पर्छ । यदि लगानी कर्तालाइ लगानीको उचित वातावरण र शान्ति सुरक्ष्ाँको ग्यारेण्टी हुन्छ भने, नेपालको उन्नतीमा समय लाग्दैन ।
ठोस निति र इच्छा शक्ति बिना प्रगति हुनै सक्तैन । केही बुद्धि जिवीहरुको भनाईमा निजिकरण पुजिवादको बाटो हो । तर त्यो पूर्ण सत्य होईन । यहा प्रश्न पूजिवादको होइन प्रश्न देश विकासको हो । प्रश्न उन्नतीको हो । प्रश्न रोजगार वा स्वरोजगारको हो । निजीकरण र वैदेशीक लगानी मात्रै रोजगारीका अवसर दिन सक्छ । सरकार तथा सरकारी कर्मचारीका भरमा त आगामी दशकौ वर्ष सम्म पनि अवस्था यस्तै रही रहन्छ । सरकारका स्वामीत्वमा रहेका प्रतिष्ठानहरु र त्यहाका कर्मचारीहरुले कति सम्मभ लुट मच्चाएका छन भन्नी प्रमाण खोज्न अन्त कही जाने पर्दैन , र निजीकरणले कति छिटो प्रगती हुन्छ  भन्ने प्रमाण खोज्न पनि टाढा जानु पर्दैन । एउटै समयमा स्थापना भएका सरकारी स्कुल,सरकारी क्याम्पस,अस्पतालहरु र निजि क्षेत्रका स्कुल क्यामपस, अस्पतालहरुको अवस्था हेरे पुग्छ । निजी क्ष्ँेत्र कहा पुगेका छन, र सरकारी क्ष्ँेत्र कहा छन ? निजी क्ष्ँेत्रहरुले तिनै प्रतिष्ठानका आम्दानीले आफना प्रतिष्ठानहरुलाई शिखरमा पु¥याएका छन । तर सरकारी प्रतिष्ठानहरुले भने बित्ता भर उन्नती गर्न सकेका छैनन । विश्का विकसीत तथा विकाससील देशहरुले निजीकरणको माध्यमबाटै प्रगति गरीरहेका छन । वैदेशीक लगानी र व्यापक निजीकरण नभए सम्म प्रचुर रोजगारीको सृजना हुनै सक्दैन । नेपालमा वैदेशीक लगानी भित्राउन कुनै कठीन समस्या होइन , नेपालको हावा पानी यहाको प्राकृतीक छटा तथा सस्तो श्रमबजार सबैलै वैदेशीक लगानी कर्तालाई आकर्षित गर्दछन । त्यस कारण नेपालमा पनि वर्षेनी घाटा देखाएर आफूहरुले बोनस बांड्ने सरकारी प्रतिष्ठानहरुलाइ कर्मचारीहरुको विरोधको प्रवाह नगरीकन तत्काल निजी क्ष्ँेत्रलाई  सुम्पीनु पर्दछ । अन्यथा धेरै अबेर भैसक्ने छ । आफना प्रतिष्ठानहरुलाई सधै घाटामा रहन बाध्य पार्ने सरकारी कर्मचारीहरुको बोझा आखिरी कहिले सम्म निर्धन तथा बेरोजगार जनतालाई बोकाई रहने ? सरकारका स्वामीत्वमा रहेका घाटा मुलक प्रतिष्ठानहरु कित तुरुन्त बन्द गरिनुपर्दछ, कि त निजी क्ष्ँेत्रलाई सुम्पीनु पर्दछ । आइपरेको प्रण संकट देखेर उडन पर्नेमा आखा चिम्लने परेवाको जस्तो कार्यले देशमा परिवर्तन आउनै सक्दैन । जती क्रान्ति सम्पन्न भए पनि क्रान्तिको उद्देश्य प्राप्त हुदैन । देश विकास र नया रोजगारको सृजना गर्नको लागि ओद्यँेगिक क्रान्ति हुुनुपर्दछ । औद्योगीक क्रान्तिका लागि सरल निजिकरणको निति अपनाउनु पर्दछ । आज नेपाल विश्वमा सर्वाधिक श्रम निर्यात गर्ने देशको रुपमा चिनिन्छ । यदी नेपाललाई श्रम निर्यात होइन की श्रम आयात गर्ने देशमा परिणत गर्नु छ भने, माध्यम निजिकरण र वैदेशीक लगानी मात्रै हो । अन्यथा देश सधै भरी युवा तथा श्रम शक्ति निर्यातक बनिरहेने छ ।
यस पंक्तिकारको निजि विचारमा त स्कुल देखी अस्पताल सरक देखी सडक तेल देखी जेल सम्मको पनि निजी करण हुनुपर्दछ । सरकारी कर्मचारी र सरकारी बाटो को माध्यमबाट त शिखर त के एक ठिस्कुलो पनि चढन सकिंदैन । किन की सरकारका कर्मचारीले देश हितमा भन्दा समाहितमा भन्दा निजि हित मा ध्यान दिने गर्दछन । निजी हित नै उनिहरुको राष्ट्रसेवा हो । ‘सरकारी काम कमाउनु पर्छ दाम ’ सरकारी काम कहिले जाला घामजाला त सरकारको आउला त परिवारको यो विषेशता हो सरकारी कर्मचारीहरुको । के यस्ता विषेशताका साथ शिखर चढन सकिन्छ त ? आयल निगम तथा आन्य त्यस्तै भ्रष्टचारका नमुना बनीरहेका प्रतिष्ठानहरु जसले प्रतिवर्ष करोडौ रुपयाको घाटा देखाउंदै मूल्य वृद्धि गरेर गरिब जनताको ढाड सेक्ने गरेका छन । त्यस्ता प्रतिष्ठानहरु पनि पूर्ण निजीकरणको नितिका साथ निजी क्ष्ँेत्रलाई सुम्मीपुन पर्दछ । प्रतिष्ठान बोझामा बोनस गोजामा गर्ने गरेर शिखर चढींदैन । निजी क्ष्ँेत्रको बजारु मुल्य पतिसप्रधा नै उपभोक्ता बीच स्थीर मूल्यको आधार हो । उदार आर्थीक निति निजी उद्यमीलाइ प्रत्सान निजीकरण तथा वैदेशीक लगानीको बाटो हुंदै शिखर चढन सकिन्छ । र तब मात्रै स्वीजरल्याण्को सपना साकार हुन सक्छ । नेपाल सरकारले अभिलम्ब निजीकरण तर्फ ध्यान पु¥याउनु पर्छ अन्यथा अबेर भैसक्ने छ ।

डलरको खेती स्वदेशमै गर्न सकिन्छ तर........

डलरको खेती स्वदेशमै गर्न सकिन्छ तर........

केशब काफ्ले

डलर अन्तराष्ट्रिय व्यापारीक मुद्रा पनि हो । विश्वमा जुन देश संग जति धेरै यस मुद्रँको भण्डारण हुन्छ,त्यस देशको अर्थ व्यवस्था त्यति नै बलीयो रहेको बुझिन्छ । तर यो डलर माटो मुनी आलु पिडालु झै फल्दैन । आ“प कटहर झैं रुखमा झुण्डीर पनि फल्दैन । फेरी पनि डलको खेती हुन्छ र खेती गर्नु पर्छ । उत्पादन गर्नु भनेको खेती गर्नु जस्तै हो । जस्तै किसानले बालीको उत्पादन गर्छ । धान उत्पादन, गहु“ उत्पादन, तोरी उत्पादन अर्को तर्फ उद्यमीहरुले यान्त्रिक उपकरणको उत्पादन गर्छन । जस्तै सियो देखि लिएर विमानको उत्पादन विद्युतको उत्पादन, अबप्रश्न उठन सक्छ कि के हामी नेपालीहरुले पनि डलरको खेती गर्न सक्छौं त ? के हामी संग डलरको खेती योग्य भुमी छ त ? उत्तर हो अवश्य पनि यदी ईमान्दारीता पूर्वक लागि पर्ने हो भने देखि भर पुर मात्रामा डलरको उत्पादन गर्न सकिने उब्जाउ भुमी तयार मात्रामा छ  । तर डलरको खेती गर्नका लागि उब्जाउ भुमीमा विजारोपण गर्न सक्ने मर्द व्यक्तिको भने अझै जन्म भएको रहेन छ नेपालमा यही दुख लाग्दो विषय  बनेको छ । डलरको खेती गरेर माथी उल्लेख गरिएका वस्तु जस्तै गरी सिधै डलरको उत्पादन गर्न सकिदैन । तर उल्लेखित बस्तुहरुको भर पुर उत्पादन गरेर उत्पादीत वस्तुलाई डलरको रुपमा रुपान्तरीत गर्न गाह्रो साह्रो पर्दैन । उत्पादीत वस्तुको जती धेरै मात्रामा निर्यात गर्न सकिन्छ , उति नै धेरै डलर भित्राउन सकिन्छ ।यसरी हुन्छ स्वदेश मै डलरको खेती । अरबीयन देशहरुमा डलरका कुवा छन भने हाम्रो देशमा डलरका नदीहरु छन । तर हाम्रँे देशले यस प्रकृतिको बरदानलाई वैज्ञानीक विधिद्धारा डलरको रुपमा रुपान्तरण गर्न सकिरहेको छैन । अरबीयन देशहरुले कुवालाई डलरमा रुपान्तरण गर्न सक्छन ,तर हामीहरुले बगिरहेको नदीलाई डलर उत्पादन गर्ने श्रोतको रुपमा रुपान्तरण गर्न सकेका छैनौं । हाम्रँे देश नेपालले यदी पानीको मात्रै खेती गरेर पानीलाई विद्युतमा रुपान्तरण गर्न सके त्यसैका माध्यम बाट करोडौं डलर भित्राउन सकिन्छ । यद्यपि डलर भित्राउने अन्य क्ष्ँेत्र पनि छन, नेपाल संग डलरको उत्पादन गर्न सक्ने श्रोत हुदा हुदै पनि नेपालका जनता रोग,सोक र भोकले पिडित छन । हामीसंग ८३ हजार मेघावाट विद्युत उत्पादन गर्न पूग्ने जलश्रोत छ भन्दै भाषण गर्ने नेताहरुको निद अझै खुल्न सकेको छैन । आजको मिति सम्म आईपुग्दा नेपालमा कुल उत्पादन क्षमताको १ प्रतिशत सम्म पनि विद्युत उत्पादन हुन सकेको छैन । के यो देशका लागि लाजु मुर्न अवस्था होईन र ? गोठ भरी लैना भैंसी बाधेर दुध दुहुने बाल्टीको अभावमा दुध खान नपाएको जस्तै छ नेपालमा अवस्था । घर भित्र बास्मती चामलको भण्डार हुदा हुदै पनि पकाएर खाने भा“डाको अभावमा भोकै बस्न पर्ने अवस्था जस्तै छ नेपालमा । यदी नेपालमा कुल क्ष्ँमताको २० प्रतिशत मात्रै विद्युत उत्पादन गर्न सकिन्छ भने पनि १६ हजार ६ सय मेघावाट विद्युतको उत्पादन हुन्छ । र नेपालमा वर्तमान समयमा १५ सय मेघावाट विद्युत भए  फालाफाल पुग्छ । बा“किको १५ हजार १ सय मेघावाट विद्युत अन्य देशलाई निर्यात गर्न सकिन्छ । यो कुरा मात्रै २० प्रतिशत विद्युत उत्पादन को हो । क्षमता अनुसार पूर्ण उत्पादन गर्न सके के के गर्न सकिएला ? अन्दाज गर्न गाह्रो छैन ।
नेपालले भारत संग वर्षेनि करोडौंको विद्युत आयात गर्दै आएको छ । आपसी सहयोग र समझदारीका कारणले मात्रै भारतले विद्युत दिने गरेको छ । भारतमा विद्युत फालाफाल भएर होईन । भारत आफै पनि विद्युत अपुगको विडाबाट पिडित छ । भारतका कयौ राज्यहरुमा अहिले पनि ४ देखि ८ घण्टा सम्मको विद्युत कटौती हुदै आएको छ । यो अवस्था अहिलेको हो । र्गिर्म बढनु सगै विद्युत कटौती बढदै जान्छ । नेपालले विद्युत उत्पादन गर्न सकेका खण्डमा भारत मात्रै होईन कि अन्य सार्क राष्ट्रहरुलाइ पनि विद्युत निर्यात गर्न सकिन्छ । आफुलाई अति आवश्यक पर्ने वस्तु सुन,चादी,डलर जे भन्यो त्यही दिएर पनि नकिनी साध्य हुदैन । यसरी हुन सक्छ नेपालमा डलरको खेती । तर त्यस्तो अवस्थालाई अझै कति दशक पर्खिनु पर्ने हो यो अझै पनि भविष्यमै लुकेको विषय हो । विद्युतको उत्पादनले औद्योगिक उत्पादन बढछ । कृषि उत्पादन बढछ, उत्पादीत वस्तुको निर्यात हुन्छ, नेपालमा उत्पादीत बस्तुहरुको विदेशमा रामै्र माग छ । विदेशी लगानि कर्ताहरु आकर्षित हुन्छन । यस प्रकार डलरको वर्षा हुन सक्छ नेपालमा । तर अर्चन यही तरमा लुकेको छ । हालैमा नेपाल सरकारले पेट्रोलीयम पदार्थको मूल्य वृद्धि गरेको छ । हाम्रँे देशमा पेट्रोलीयम पदार्थ पाईदैन । नेपालमा पेट्रोलीयम पदार्थ छ अथवा छैन भन्ने पनि खोजी हुन सकेको छैन । वर्षेनि अरबौं रुपयाको पेट्रोलीयम पदार्थको आयात गर्न पर्दछ । अब पेट्रोलीयम पदार्थको सहज र उपयुक्त विकल्प विद्युत बाहेक अरु के नै हुन सक्छ र ? जसको सम्भावना नेपालमा प्रचुर मात्रामा छ । र यदी देशका नेतामा ईमान्दारी र ईच्छा शक्ति हुन्छ भने, हाम्रँे देशमा डलरको आदृष्य रुपमा बगिरहेका नदी नालालाई डलरमा रुपान्तरण गर्न साह्रै कठिन छैन ।
देशको उत्पादन शक्तिमा वृद्धि गर्नका लागि विद्युतीय उर्जा अनिवार्य सर्त हो । जसको प्रयाप्त विकल्प नेपालमा प्राप्त छ । तर नेपालले आफु संग उपलब्ध श्रोतको वैज्ञानिक विधिद्धारा शक्तिको रुपमा परिवर्तन गर्न सकिरहेको छैन । देशको बेरोजगारीलाइ पनि विद्युतको सरलीकरणले निम्न गर्दै लान्छ यसमा कुनै शंका छैन ।
नेपाल सरकार तथा राजनितिक दलका नेताहरुले इमान्दारीता पूर्वक उर्जा क्षेत्रलाई प्राथमीकता दिएका खण्डमा कार्य असम्भव छैन । जहा“तक लगानीको प्रश्न छ , एक वर्षको मात्रै बैदेशीक सहयोग आखा चिम्लेर विद्युत उत्पादनमा लगानी गर्ने हो भने त्यसैले मात्रै ५ यस मेघावाट विद्युत उत्पादन गर्न सकिन्छ । संसारले जोरलाई मान्छ कमजोरलाई मान्दैन । पाकिस्तानका तत्कालीन राष्ट्रपति जुल्फिकार अलि भुट्टो ले भनेका थिए कि हामीलाई चाहे २,४ वर्ष घासको राटी खाएर बस्न परोस त्यो मन्जुर छ, तर भारत भएर कमजोर भएर बस्न मन्जुर छैन । आज पाकिस्तान अर्थ व्यवस्थामा भारत भन्दा केही कमजोर रहे पनि सैनिक तथा सामरीक दृष्टीले भारतको बराबरीमा उभिएको छ । भारतका तत्कालीन प्रधानमन्त्री लालबहादुर शास्त्रिले जय जवान जय किसान नाराका साथ भारतलाई उन्नतीको बाटो देखाएका थिए । आखिरी नेपालमा कहिले जन्म लिन्छन त लालबहादुर शास्त्रि  र जुल्फिकार अलि भुट्टो जस्ता नेताले ।