सार्वजनिक यातायातमा देखावटी आरक्षण सिट

सार्वजनिक यातायातमा देखावटी आरक्षण सिट

महिला र अपाड्ड उभिएर यात्रा गर्न बाध्य

कमल काफ्ले

सार्वजनिक यातायातमा देखावटी आरक्षण सिट

newskamalkafle@gmail.com

kamalkafle123.blogspot.com

kamal.kafle.7946.facebook.com

बुटवल, माघ ४ । बुटवलबाट सुनवल हु“दै बर्दघाट जाने एक माईक्रो बस भरीभराउ थियो । आ—आफ्नो गन्तव्यमा हिडेका यात्रुहरु बसमा भरिभराउ थिए भने बसमा अब एक जना पनि चढ्यो भने खुट्टा राख्ने ठाउ“सम्म थिएन । यात्रुहरु सिटमा बसको क्ष्ँमता अनुसार प्याक भैसकेका थिए भने कोही आफ्नो गन्तव्यसम्म पुग्नको लागि दुःख सहेरै भए पनि कोही डण्डी समाएर उभिएका थिए, कोही ढोकामा झुण्डिएका थिए अर्थात् उक्त माईक्रोबसमा यात्रुहरुको संख्या गाडीको क्षमताभन्दा धेरै थियो । बसको दाया“, बाया“ दुबैतिर दोस्रँे पंक्तिका सिटहरुको माथि रातो अक्षरले प्रष्ट रुमा लेखिएको थियो ‘महिला र अपाड्ड सिट’ लेखिएको थियो । यसको अर्थ ति सिटहरु महिला र अपाड्डका लागि भनेर छुट्याइएको थियो । तर अफसोच यसरी महिला र अपाड्डका लागि भनेर छुट्याइएको सिटमा भने पुरुष बसेका थिए । तिनै पुरुषहरुको अगाडि एकजना करिब ४५ वर्षकि बुढी महिला गाडीमा उभिएकि थिइन् । त्यसरी महिला र अपाड्डका नाममा छुट्याएको सिटमा भने करिब २५—२६ वर्षका दुईवटा जवानहरु बसेका थिए । यसरी कोही महिलाहरु आफ्ना बच्चा एकहातले र अर्को हातले बसको डण्डी समातेर यात्रा गर्न बाध्य थिए । प्रष्ट रुपमा रातो अक्षले ‘महिला र अपाड्ड’ लेखिएको सिटमा टुलुटुलु हेर्दै यात्रा गर्दै थिए महिला तथा वृद्धवृद्धाहरुले ।
पश्चिम नेपाल बस ब्यबसायी संघले सञ्चालन गरेको बुटवल सालझण्डी, बुटवल बर्दघाट र बुटवल भैरहवा चल्ने अधिकांश माइक्रोबसमा यस्तै प्रकारका अनौठा चर्तिकला देख्न सकिन्छ । गाडी चालक, गाडी मालिक, तथा गाडीका स्टाफहरुले महिला तथा अपाड्डता भएका व्यक्तिहरुलाई सम्मान गर्ने उनीहरुस“ंग नैतिक भाषा बोल्ने भनेर भने पनि बोलिमा केही सुधार आए पनि व्यवहारमा भने अझै पनि सुधार आउन सकेको छैन । यसले गर्दा सरोकारवालाहरुले प्रभावकारी ढंगले अनुगमन नगर्दा २०६८ बैशाखदेखि लागु भएको सार्वजनिक यातायात आचारसंहिता पालना भएको छैन ।
सरकारले सार्वजनिक यातायातहरुमा महिला, अपाड्ड र वृद्धवृद्धाका लागि भनेर अलग्गै सिट छुट्याउने व्यवस्था गरेको छ । त्यसै व्यवस्थालाई पालना गर्दै  यातायात व्यवसायीहरुले बसको दाया“ र बाया“ दुईवटा सिटको माथिपट्टी महिला र अपाड्ड लेखेर औपचारिकता मात्रै निभाएका छन् । बसमा यात्रा गर्ने महिला र अपाड्डहरुसमेत आफुहरुका लागि छुट्याएको सिटमा अरु नै बसेको देखेपनि कार्यान्वयनका लागि कसैले पनि आवाज नउठाउनाले बसमा यात्रा गर्दा टुलुटुलु हेर्नमात्र बाध्य छन् । जसका कारण सरकारले लागु गरेको आचारसंहिताको पालना हुन सकेको छैन । हुन त कतिपय महिला तथा अपाड्डहरुलाई यो आचारसंहिताको जानकारी नहुन पनि सक्छ तर आचारसंहिता थाहा भएका वा नभएका सो सुकै महिला तथा अपाड्डहरुलाई पनि आरक्षण सिटमा सम्मानजनक ढंगले बस्ने ब्यवस्था मिलाउने जिम्मा बस स्टाफहरुकै हुने भनेको छ । तर बस स्टाफहरु आरक्षण सिटमा महिला र अपाड्डलाई बस्ने व्यवस्था मिलाउने कुरालाई हल्का ढंगले लिन्छन् । वुटवलको एक विद्यँलयमा अध्यापन गराउ“दै आएकी अञ्जली काफलेले यस विषयमा बोलेर बस स्टाफको नमिठो बोली र कचकच सुन्नुभन्दा उभिएरै यात्रा गर्नु उचित मानेर यस्ता बिषयमा केही नबोल्ने गरेको उनले बताइन् । उनले महिला आरक्षणको सिटका बिषयमा आफुलाई जानकारी भएपनि यसरी यात्रा गर्ने कतिपय महिलाहरुलाई महिला आरक्ष्ँण सिटको बारेमा जानकारी नै नभएको बताइन् ।  उक्त बसका सहचालकका अनुसार पहिले नै बसिसकेका यात्रुलाई उठाएर अर्को यात्रु राख्ने कुरा गाह्रो विषय भएको र यदी श्रीमान श्रीमती भएर महिला सिटमा बसेको भए श्रीमानलाई उठाएर अर्कि उभिरहेकी महिलालाई राख्दा (श्रीमती) महिलाद्वारा नै विरोध  हुने र झगडा समेत हुने उनले बताए । अर्को कुरा छोटो यात्रामा बसाई मिलाउन समस्या हुने बताउ“दै उनले लामो दूरीका सवारीमा पनि यो कुरा लागु नहुने तर्क दिए । लामो दुरीमा पनि टिकट काट्दा टिकट काट्नेवालाले महिला तथा अपाड्ड सिट नभनी उक्त सिटमा पुरुषकै नाममा टिकट काटिदिन्छन् । उनले यो नियम लामो दुरीका बसमा पनि लागु गर्न सुझाव दिए । सार्वजनिक यातायातका साधनमा यात्रा गर्दा महिलाहरुमाथि यौन  हिंसा हुने गरेको ब्यापकरुपमा आवाज उठ्न थालेपछि सरकारले सार्वजनिक यातायातमा यस्तो आचारसंहिता लागु गरेको हो ।
पश्चिम नेपाल बस ब्यवसायी संघका अध्यक्ष दधिराम खरेलले महिला र अपाड्डका लागि छुट्याइएका सिटमा महिला र अपाड्डलाई बस्ने व्यवस्था गर्न यातायात ब्यवसायीलाई निर्देशन दिइएको बताए । जुनसुकै सार्वजनिक यातायातमा यात्रा गर्दा यो कुराको पलना नभएको खण्डमा र अटेर गर्ने गाडी स्टाफका विरुद्ध ट्राफिक प्रहरी वा वस समितिमा उजुरी गरे कारवाही हुने कुरा उनले बताए ।

फोहोर व्यवस्थापन र बुनपाको योजना

कमल काफ्ले

कमल काफ्ले
सभ्य समाज सधैं सफा रहन्छ । अर्थात् कुनै शहर सफा देखियो भने बाहिरबाट घुम्न आउने मान्छेको मुखबाट स्वत ःस्फुर्त यस्ता उद्गार सुन्न पाइन्छ( आहा  यो शहरको मान्छेहरु कस्ता सभ्य रहेछन । तर आज हाम्रा शहरहरु सबै फोहर छन् । फोहर मैला व्यवस्थापन हाम्रो लागि चुनौती नै भएको छ । फोहरको थुप्रोले हाम्रो त मन खिन्न मुडअफ हुन्छ भने विकसित राष्टूहरुबाट आएका विदेशीहरुको लागि टाउको दु ःखाइ नहुने कुरै भएन । उनीहरुको अगाडि हामीलाई त्यसै पनि आत्माग्लानि भइहाल्छ । विकसित राष्ट्रहरुले फोहर मैला व्यवस्थापन चुस्त दुरुस्त गरेको देख्दा हामीलाई अचम्म लाग्छ । कहिलेकाहीं हाम्रो मनमा यस्तो तरङग आउछ( यिनीहरुले फोहर नै गर्दैनन् कि कसो फोहर त आवश्य  पनि गर्छन ्। तर, फोहर व्यवस्थापन चुस्त ढङगले गर्छन ।  
फोहर मैलाको पहिलो सिद्धान्त त फोहर नै नगर्नु हो । हामीले फोहर नै गरेनौं भने फोहर मैला व्यवस्थापन त्यसै पनि सरल भएर जान्छ । फोहर नै नगर्नु त सम्भव छैन । तर, चेतनाको स्तर अभिवृछि भएको छ भने फोहर व्यवस्थापन सहज हुन जान्छ । कुनै पार्टी अथवा पिकनिकमा हामीले खान सक्ने परिमाण्ँको खाना मात्र लियौं भने पनि हामीले फोहर मैला व्यवस्थापनलाई सहयोग नै गरेको ठहछ । कारण्ँ, हामीले फया“केको खानाले फोहर मैला व्यवस्थापनको चुनौतीलाई झन चुनौतीपूणर््ँ बनाइदिन्छ । त्यस्तै, कुनै सामान खरिद गर्दा हामीले पोलिथिनको थैलीसहित सामान लिएनौं भने पनि हामीले फोहर मैला व्यवस्थापनलाई सहयोग गरेको ठहर्छ। कुनै पनि सामान प्रयोग गर्दा वेस्टेज नगर्ने, गर्नै परे पनि न्यूनतम प्रयोग गर्ने, वेस्टेज सामानलाई सकेसम्म पुन ः प्रयोग गर्न कोशिश गर्ने वा पुन ः प्रशोधन गरी केही उपयोगी सामान बनाई प्रयोगमा ल्याउने ग¥यौं भने यसबाट हाम्रो घर, गाउ“रसमाज, शहर, बाटो र राष्ट्रमा नै फोहर मैला व्यवस्थापनलाई सहयोग त पुग्न जान्छ नै, र थोरै मात्रामा भएपनि आथिर्क बचत तथा आर्जनसमेत हुन्छ । फोहर मैला व्यवस्थापनमा अनुशासन तथा संस्कारको पनि भूमिका रहन्छ । जेसुकै फोहर जतासुकै फा्क्ने हाम्रो संस्कार छ । यस्तो कार्य व्यक्तिगत लगायत सार्वजनिक हितका निम्ति पनि एकदम नै आपत्तिजनक हो । पान, सुर्ती, खैनी, गुट्खा खाएर फा्याक्ने, थुक र माटोमा नगल्ने प्रकारको त्यसको प्लास्टिक खोल, सिगरेट (चुरोट) को ठुटा, कागजको टुक्रा, सुर्ती, खैनी, गुट्खाको व्यापार, खकार, सि“गान आदि मात्र पनि निदिष्र्ट ठाउ“मा फया“के फोहर मैला व्यवस्थापनमा ठूलो सहयोग पुग्न जान्छ ।
नेपालका ५८ वटा नगरपालीकाहरु मध्ये बुटवलनगरपालीका पनि हरियाली,सफा,पर्यटकीय र व्यवसायीक रुपले चिनीन्छ । बुटवल नगरपालीका नेपालका अन्य नगरपालीकाहरु मध्येकै उत्कृष्ट नगरपालीका पनि हो । बुटवल नगरपालीका सरसफाई,बातावरणीय रुपमा पनि उत्कृष्ट नै छ । पहिले पहिले फोहोर व्यवस्थापन चुनौतीको रुपमा देखिएको थियो । जताहेरे पनि बुटवल फोहोर मैलामा डुबेको हुन्थ्यो । चोकचोकमा फोहोरका थुप्रा देखिन्थे । तर अहिले आएकर बुटवल त्यस्तो छैन । बुटवलनगरको रुपनै फेरीएको छ । बुुटवल नगरमा चुनौतीका रुपमा हरेको फोहोर मैला अहिले धरै हदसम्म व्यवस्थापन भएको छ । अर्थात अहिले हामीले बुटवललाई नेपालका अन्यशहरहरु जस्तै सफा देख्न सकिन्छ ।
यो नगरको फोहोर मैला व्यवस्थापन गर्न बुटवलनगरपालीकाले विभिन्न उपाय तथा नितिहरु अपनाएर यो फोहोर मैला व्यवस्थापन गरेको छ । यो चुनौतीका रुपमा देखिएको फोहोर मैला व्यवस्थापनलाई बुटवलनगरपालीकाले कसरी समाधान गरेको छ त ? बुटवल नगरपालीका बातावरण तथा सामाजिक सररफाई शाखाका अधिकृत ठगिश्वर पोखरेल संग गरिएको कुराकानी ।
१.बुटवल नगरपालीकाले बुटवल नगरबाट निश्कने फोहोरलाई कति भागमा विभाजित गरेर यसको व्यवस्थापन गर्ने गरेको छ ?
उत्तरः बुटवल नगरबाट निश्कने सबै फोहोरलाई अहिले तत्कालै पुरै यति भागमा भनेर विभाजित त गरिएको छैन  । तर बुटवलनगरभित्रका केहि वडाहरुमा भने फोहोरलाई ३ भागमा विभाजन गरिएको छ । (क) कुहिने फोहोर (ख) नकुहिने फोहोर (ग) पुन प्रयोग गर्न मिल्ने फोहोर गरेर तिनभागमा विभाजन गरिएका छन । यसको प्रयोग हामीले बुटवलको वडा नं १२ मा गरिएको छ ।
२.फोहोर प्रकृति अनुसार व्यस्थापन भएको छ त ?
 बुटवलको १२ नं वडामा करिब ५०० घरधुरीमा फोहोरको प्रकृति अनुसार यसरी व्यवस्थापन गरिएको हो । त्यस स्थानमा कुहिने फोहोरलाई कुहाएर कम्पोष्ट मल बनाइएको छ । किसानहरुलाई पनि यसबारेमा जानकारी दिदै कुहीने फोहोरलाई मल बनाएर आफ्ने घरको करेसाबारीमा यसको प्रयोग गर्न प्रत्साहन गरिएको छ । नकुहीने फोहोरलाई बातावरणमैत्रि रुपमा यसलाई नष्ट गरिएको छ । र पुन प्रयोग गर्न मिल्नेखालका फोहोरलाई पुन प्रयोग गर्ने स्थानमा पठाईएको छ । धेरै फोहोरलाई बुटवलको पवित्र नगरमा रहेको डम्पिड्ड भएको छ ।
२. के गर्दा फोहोर व्यवस्थापन प्रभाकारी हुन सक्छ ?
बुटवल नगरपालीकालाई अझ उत्कृष्ट र व्यवस्थीत बनाउनको लागि यहा“को सरसफाई अझ ध्यान दिनपर्ने जोड दिन्छन यहा“का स्थानीयबासी तथा आन्तरिक पर्यटकहरु पनि । बुटवल नगरपालीकाले यस बुटवल नगरको फोहोर व्यवस्थापनको लागि के((के कार्य गरेको छ त ?
३.के गर्दा फोहोर व्यवस्थापनका काम प्रभावकारी हुन सक्छ ?
फोरोर व्यवस्थापनको लागि सबै भन्दा पहिला त फोहोर नै नगर्नु हो । त्यसपछि घरबाट निश्कने फोहोरलाई प्रकृति अनुसार फोहोर छुट्याउने जस्तै कुहिने,नकुहिने,रिसाईकिलिङ गर्ने आदी गर्न सकिन्छ । कुहिने फोहोर जतिलाई मल बनाएर घर मै प्रयोग गर्ने गर्दा धेरै राम्रँे हुन्छ । रिसाईकिलिङ हुने फोहोरलाई बेच्चेर आर्थिक आम्दानि पनि गर्न सकिन्छ । कतिपय फोहोर यस्ता हुन्छन कि तिनको प्रयोग प्रश्चात तिनिफोहोर हरुलाई घर मै पनि पुन प्रयोग गर्न सकिन्छ । जस्तै डब्बाहरु , प्लाष्टिकका थैलिहरु आदी । अनि अर्को तर्फ टोलटोलमा निश्कने फोहोरहरुलाई त्यही टोल टोलमै व्यवस्थापन गर्न सकिन्छ । वडावडा मा व्यवस्थापन गर्न सकिन्छ ।
४.फोहोर व्यवस्थापनमा बजेको अभाव हो कि ? जनचेतनाको ?
मुख्य फोहोर व्यवस्थापनमा बजेटको अभाव भन्दा पनि ठूलो कुरा जग्गाको अभाव हो । अहिले फोहोर व्यवस्थापनगर्न जग्गाको अभावले गर्दा फोहोर व्यवस्थापन ठूलो चुनौतिको विषय बनेको छ । ल्याण्डफील्डको लागि पनि जग्गाको नै अभाव भएको छ । भने अर्को तर्फ फोहोरमा काम गर्ने मानिस अथवा कर्मचारीहरुको पनि निकै अभाव रहेको छ । फोहोर उठाउनको लागि मानिस नभेटिनाले पनि फोहोर व्यवस्थापनमा एउटा चुनौती बनेको छ । यस्ता मानिस जहापायो त्यहा नभेटिने र भेटिए पनि केहीले काम नगर्ने , कोही एक दुई दिन गरेपछि छोडेर हिंडने र कसैले धेरै नशा गरेर बस्ने गरेकाले पनि यस्ता कर्मचारीको कमीले गर्दा फोहोर व्यवस्थापन चुनौतीको रुपमा देखा परेको छ ।
अर्को तर्फ जनचेतनाको पनि कमी छ । जनचेताको कमीले गर्दा मानिसहरुले जहापायो त्यहा फोहोर फ्याक्ने , फोहोरको प्रकृति छुट्याउन नसक्ने,त्यसलाई व्यवस्थापन गर्ने आईडिया नहुदा पनि यो फोहोर व्यवस्थापन थोरै कठिन बनेको छ ।
५.ल्याण्डफिल्डको कुरा कहां पुगेको छ  ?
ल्याण्डफिल्डको कुरा पक्रिया चलिरहेको छ । सर्वप्रथम यसलाई वातावरणीय मैत्रि बनाउने पक्रिया चलिरहेको छ । त्यस ठा“उमा फोहोर फाल्न भन्दा पहिला त्यसलाई वातावरण मै्त्री बनाउनु पर्ने हुन्छ । यदी यसो गरिएन भने त्यस ठाउमा धेरै दुर्गन्ध फैलन सक्ने सम्भावना हुन्छ । जसले गर्दा भयानग रोगहरु फैलन सक्छ । अर्को तर्फ स्थानियको विरोध पनि हुनसक्छ । त्यसकारणले गर्दा त्यस ठाउमा फोहोर फाय्क्न भन्दा पहिला त्यसलाई दुर्गन्ध रहित बनाउने , बातावरणमैत्री बनाउने , र अघि भने जस्तै त्यही ठाउमा नै फोहोर को प्रकृति छुट्याउने व्यवस्था पनि हुदै छ । यदी वातावरण मैत्री (भ्क्ष्) भयो भने र त्यसठाउका स्थानियको सहमति भयो भने मात्र ल्याण्डफिल्ड तयार हुन्छ ।
त्यसैले अहिले ल्याण्डफिल्डको कार्य चलिरहेको छ । यसलाई हामीले सन २०१५ को म्भ्ऋभ्ःद्यभ्च् सम्मा सिध्याउने तयारी भैरहको छ । र सन २०१६को पहिले महिना देखि नै त्यस ठाउमा हामीले फोहोर लैजाने तयारी गरिरहेका छौं ।
६.खास ज्वालन समस्या के छन त ?
यस ल्याण्डफिल्डको खास ज्वालन समस्या भनेको त्यस ठाउमा र त्यसका वरीपरिका क्षेत्रमा बसोबास गर्ने स्थानियको विरोध नै प्रमुख ज्वालन समस्या हो । यो समस्या समाधानका लागि हामीले अघि भने जस्तै स्थानियहरुलाई त्यस ठाउमा लगिएको फोहोरले असर नगर्ने गरी बातावरण मैत्री बनाउने तयारी भै रहेको छ । त्यस ठाउमा जाने फोहोरहरुलाई हामीहरुले औषधी राखेर र अनि नकुहीने फोहोरहरुलाई धुवां रहित तरिकाले जलाउने कार्य पनि हुदै छ ।
त्यसमा पनि स्थानियहरुको विरोध नै रहेको हुदा स्थानियको सहमतिबाट मात्रै हामीले ल्याण्डफिल्डसाईड खोल्ने तयारी गरिरहेका छौं ।
७.फोहोर व्यवस्थापनमा यस बुनपाको आगामी योजना के छ त ?
आगामि योजना भनेको अहिले बुनपा यस ल्याण्डफिल्ड बनाउने तयारी मै लागेको छ । यो बनाउंदा हामीले बुनपाबाट निश्कने सबै फोहोरलाई ३ भागमा विभाजन गरेर कुहीने,पुनप्रयोग गर्न मिल्ने , र नष्ट गर्नु पर्ने खालको फोहोरहरुलाई छुट्याईने छ । त्यसै गरि कुहीने फोहोरहरुलाई कम्पोष्ट मल बनाएर मलको रुपमा बेच्ने र त्यसबाट भएको आम्दानिलाइ त्यही फोहोर व्यवस्थापन कार्य मै लगाउने तयारी भएको छ । अनि पुन प्रयोग गर्न मिल्ने खालको फोहोरहरुलाई पुन प्रयोग केन्द्रमा लगि विक्रि गर्ने योजना पनि रहेको छ । त्यसैगरि बातावरण मैत्री बनाउनको लागि प्रविधिक सेक्टरको सम्झौताको तयारी पनि  भैरहको छ । यी सबै योजना साथसाथै हामीले बुनपामा फोहोर व्यवस्थापन सम्बन्धी तालिमहरु पनि दिने र यसको फोहोर व्यस्थापन गर्दा हुने फाइदा र नगर्दा हुने बेफाईदाको बारेमा तालिमहरु पनि दिने योजना बनाईरहेका छौ ।

८.यस बुनपामा फोहोर व्यवस्थापन गर्नको लागि कति कर्मचारीहरु खटाईएका छन त ?
फोहोर व्यवस्थापनको लागि करिब ८० जना कर्मचारीहरु खटिएका छन । नगर गाडि र निजिगाडिहरु गरेर १० वटा गाडिहरु पनि खटाइएको छ । टोलटोलमा फोहोर उठाउनको लागि भनेर १० वटा रिक्साहरु पनि परिचालन गरिएको छ ।
९.बुनपा भित्र फोहोर व्यवस्थापनका प्रमुख चुनौतीहरु के हुन त ?
प्रमुख चुनौती भने पनि समस्या भने पनि ठाउंको नै समस्या हो । अहिले आधुनिकता सगै र जनसंख्या वृद्धि भए संगै फोहोरको मात्रा पनि बढेको छ । मानिसहरु गाउ बाट सहर केन्द्रित हुदै गईरहेका छन । भर्खर गाउबाट झर्ने मानिसहरुको प्रमुख सहर भनेको यहि बुटवल बनेको छ । त्यसैले भर्खर यो नगरमा झरेका गाउले बासिहरुले फोहोरको व्यवस्थापन सम्बन्धि ज्ञान नहुदा जहा पायो त्यहा फोहोर गर्ने गरेको पाईएको छ । अझ प्रमुख समस्या त अहिले अस्पतालको फोहोरहरु चुनौतीको विषय बनेको छ । बढदो सहरीजिवन सगै अस्पतालहरु पनि धेरै नै खुलेको हुदा अस्पतालबाट निस्कने फोहोरहरु लाई विषेश रुपले व्यवस्थापन गर्नु पर्ने हुदा यस्ता अस्पतालबाट निश्कने फोहोरहरु प्रमुख चुनौतीको विषय देखापरेको छ ।
यो बुटवल नगरपालीकाको समस्या,चुनौती र योजनाहरु थिए । फोहर मैला व्यवस्थापनमा प्रविधिभन्दा व्यवस्थापन पÔ हावी जस्तो लाग्छ । वास्तवमै यदी हामीले हाम्रो घर,टोलछिमेक,गाउ“ठाउ“ र शहर सफा राख्नु छ भने सडकको नालामा नबग्ने, नकुहिने जस्ता फोहर जथाभावी फ्या“क्नु हु“दैन भन्ने कुरा सबैलाई थाहा छ, तर सबैले फ्या“किरहेका छन् । वर्Èापूर्व ढल र नाला सफा गर्नु र गराउनुपर्छ भन्ने कुरा सबैलाई थाहा छ । तर न कसैले यस्तो काम गर्छ न गराउन कुनै पहल गर्छ । पोलिथिनरप्लास्टिकका टुक्राटाक्रि आदिले नाला थुन्छ, यो गलेर जा“दैन भन्ने कुरा पनि सबैलाई थाहा छ । प्रत्येक जिम्मेवार जनमानसमा यस्ता कुरा थाहा भएर पनि यी सबै गर्न नहुने कामहरु भइरहेको र हुने गरेकोले प्रविधिभन्दा व्यवस्थापन पÔ हावी भएको भनिएको हो । जसको कारण्ँ हामी आफैंले गर्दा सडकमा हिंड्दा या शहर बजार जा“दा दुर्गन्धले नाक खुम्च्याएर, मुख छोपेर हिंडिरहेका हुन्छौ ं। दुर्गन्धले गर्दा हिड्दा हिंड्दै वा बसिरहेकै ठाउ“मा थुकेर थप फोहर दुर्गन्ध गरिरहेका हुन्छौ ं। यस्तो कुराको कसैले याद गरिरहेको हु“दैन । यी सबै जनचेतना र सुशासनको अभावकै कारण्ँ भएको मान्न सकिन्छ । कुहिएर जाने अर्गानिक फोहरलाई कम्पोस्ट मल बनाई मोहर (आम्दानीको श्रोत) बनाउने प्रविधि विकसित भएको नै छ । साथै, कुहिएर नजाने, तर पुन ः प्रयोग गर्न सकिने फोहर जस्तो(पोलिथिन, प्लास्टिक, रबर, शीशा, टिन, फलामका टुक्राहरु आदि कच्चा पदार्थको रुपमा तह लगाउन सकिन्छ । केही सिप नलाग तथा   पुन प्रयोग हुन नसकने फोहोरहरुलाई ुइन्सीनेरेटरु जस्तो प्रविधि प्रयोग गरी उच्च तापक्रममा पगाल्न पनि सकिन्छ । शहरको मान, मर्यादा तथा शानको लागि पनि फोहर मैला व्यवस्थापन गर्नै पर्छ । साथै, जनताको स्वास्थ्यको लागि पनि फोहर मैला व्यवस्थापन गर्नैपर्छ । फोहरको कारण्ँले आउ“, हैजाजस्तो सङक्रमित रोग फैलियो भने जनमानसलाई त हैरान पार्छ नै, देश हा“क्ने सरकारलाई समेत अस्तव्यस्त पार्न पछि पर्दैन । तसर्थ फोहर मैला व्यवस्थापन सही ढङगबाट गर्न सरकारले विभिन्न सरकारी वा गैरसरकारी सङघरसंस्थालाई आवश्यकता बमोजिम कानुनी बल, आथिर्क सहयोग र प्रविधि उपलब्ध गराएर भएपनि प्रोत्साहित गर्दै तालिम सहितको जनचेतना अभिवृद्धि गराउनु र सुशासन कायम गर्नु आजको आवश्यकता बनेको छ ।
सर्वप्रथम त फोहोर संकलन गर्दा प्रत्येक समुदायमा नै जैविक अजैविक फोहोर छुट्टाछुट्टै कन्टेनरमा थुपार्ने गर्नुपर्छ । जथाभावी थुपार्दा दु्ुर्गन्ध फैलिन्छ । यसरी नै कुनै निश्चित ठाउ“मा संकलित अजैविक फोहोरबाट पुनः प्रयोग हुनसक्ने र प्रशोधन गर्न सकिने, बोतल, प्लास्टिक र धातुका सामग्री छुयाउनु पर्दछ । फेरि जैविक वस्तुलाई पनि समुदायमा गडयौला प्रविधि वा अन्य विधिबाट कम्पोष्ट मल बनाउने र सो मल बगैंचा वा तरकारी बारीमा उपयोगमा ल्याउने तथा बढी भएको कम्पोष्ट मल बजारमा बिक्रिमेत गर्न सकिन्छ । विकसित देशहरुमा फोहोरमैला बालेर, फोहोरमैला बल्दा निस्कने तापशक्तिलाई विद्युती शक्तिमा परिण्ँत गरिन्छ । भने फोहोरलाई वैज्ञानिक तवरले तह लगाइन्छ । नगरÔेत्रको वातावरण्ँ प्रतिकुल प्रभाव पार्नेमात्र होइन, नदीकिनारमा थुप्िरएको फोहोरले नगर नजिकै रहेका नदीनालासमेत प्रभावित भइरहेको सन्र्दभमा अनि नगरोन्मुख गाविसमा समेत देखिन लागेको फोहोरमैलाका समस्या समस्या बेलैमा समाधान गर्न समुदायस्तरदेखि नै अभियान थाल्नुपर्दछ ।

https://www.facebook.com/#!/kamal.kafle.7946
http://newskamalkafle.blog.com/wp-admin/themes.php?page=functions.php&saved=true
http://newskamalkafle.blog.com/
https://www.facebook.com/#!/kamal.kafle.7946

बाबुराम प्रचण्ड ज्यु अलि धैर्यवान हुन सिक्नुस

केशब काफ्ले

धन्यवाद बाबुराम प्रचण्ड ज्यु तपाईहरुलाई धन्यवाद यस अर्थमा कि तपाईह्रुले आफनो पार्टीको सर्मनाक पराजय पश्चात अधैर्य भएर आवेगमा गरेको निर्णय सच्याउदै संविधान सभामा सम्मीलीत हुने निर्णय गर्नुभएको छ । तपाईहरुको अधैर्यता देखेर त स्वयम धैर्यताको पनि बांध फुटन सक्छ दिनभरी आमाको काखबाट दुर रहेको दुधेबालक बेलुका आमाको काखमा गएर आमाको स्तनपान गर्न अधैर्य भएझै अधैर्यहुन तपाईहरु जस्ता माहाना हस्तीलाई शोभा दिदैन  । हुन त तपाइहरु सत्ताका लागि अधैर्य भएर अतियार उठाउदा नै देशबासीहरुले दश वर्ष सम्म महान पिडा भोग्नु पर्ेको हो  । त्यो पिडाको ऐसास तपाईहरुलाई भोग्नु परेन । किन कि तपाइहरुले आफु आफना र आफन्त कोही गुमाउनु परेन । तपाईहरुको इच््छा पुर्ति गर्नको लागि पिडा भोग गर्न बाध्य भएका हजारौ पिडितहरुले पनि धैर्यता पुर्वक न्याय पर्खि बसेकै छन । तपाईहरुले सत्ता प्राप्तीका लागि धैर्य राखेर गोलिको भन्दा बोलीको बाटो लिईदिएको भए देशले र देशबासीहरुले १० वर्ष सम्म त्यो भयानक दर्दनाक पिडा भोग्नु पर्ने थिएन  । तिनि पिडायुक्त दिनहरु पनि तपाईहरुकै अधैर्यताको देन हो । धैर्यवान भएर गोलीको भन्दा बोलीको भाषामा आफनो पार्टीैको सिद्धान्त जनतालाई सम्झाउन सकेको भए देखि बैसालु दिदिबहिनीहरुको सिउंदोको सिन्दुर पुछिने थिएन । बुढेसकालका साहारा रुपि सन्तान गुमाउनु पर्ने पिडा पनि तपाईहरुलाई थाहा हुने कुरै भएन  । सत्ताको सिखरमा पुग्न तपाईहरु  अधैर्य भएर हतियारको भाषा बोल्दा धेरै बालबालीका टुहुरा भए् । तिनि टुहुराहरुले पनि धैर्य धारण गरेकै छन । धैर्य पुरुषको गहना हो । धैर्यता पूर्वक यात्रा गर्ने यात्रुले गन्तव्य अवस्य पाउछ । अधैर्य भएर सटकट  अपनाउदा कस्तो पिडा भोग गर्नुपर्छ भन्ने कुरा पिडित जनतालाई सोध्नुस । अधैर्यतामा दुर्घटनाको सम्भावना धेरै हुन्छ । प्रचण्ड ज्यु तपाई अधैर्य भएर  आफनो  ईच्छा पुर्ति गर्न चाहादा तपाईका चाहानामा धेरै चिहान बनेका छन । कृपया अब त  धेर्यवान बन्नुस । तपाइहरु जस्ता विद्धान तथा विख्यात व्यक्तिहरुले अधैर्य भएर जथाभावि बोल्दा धैर्यले पनि सर्म मानेको हुनुपर्छ । प्रचण्ड ज्युृ समयले एक पटक सबैलाई मौका दिन्छ । सो तपाईलाई पनि दिएकै हो । तर तपाई अधैर्य भएर रुकमागत कटुवाल रुपि विजुलीलाई झम्टन पुग्दा कटुवाल रुपि करेण्टले तपाईको मौका खोसि दियो । हुन त तपाईहरुलाइ मिठो मसिनो खानेबानी बसीसकेको छ मिठो खाइसेकेकालाई नमिठो भोजन रुचिकर हुदैन । तर सधै भरी मिठो भोजन उपलब्ध नहुन पनि सक्छ् मिठो मिठो भोजको व्यवस्था गर्न समय पनि लाग्छ । समयको नाम धैर्य हो । तपाइहरुले आफनो ईच्छा पुर्ति गर्नको लागि पिडित पारिएका द्धन्द्ध पिडितहरुले पनि धैर्यता पूर्वक न्यायको पर्खाईमा बसीरहेका छन । धैर्यताको  केही अंश उनिहरु संग उधारो माग्न सर्म मान्न पर्दैन । आफु भन्दा तल्लो वर्गमा उधारो माग्न सर्म लागे आफनै समकक्ष्ँि राजनितिक प्र्रतिद्धन्दी माधव नेपाल , झलनाथ खनाल,सुसील कोइराला अदिबाट धैर्यता उधारो माग्नुस । उनिहरु संग धेरै धैर्यता छ । उनिहरुले पनि परायज झेलेकै हुन धैर्यता पुर्वक समय पर्खेकेै हुन , धैर्यताको फल मिठो हुन्छ , धैर्यता अर्थात समय पुगेर पाकेको फल रसिलो पोसीलो बलिष्ट हुन्छ । अनि बाबुराम जि तपाई त झन विश्व विख्यात विद्धान मान्छे,तपाईलाइ त सिकाड्डो,काम्ब्रीज आदी विश्व विद्यालयबाट व्याख्यान दिन बोलाउछन अरे । तपाईका प्रतिद्धन्दी पार्टीका नेताहरुलाई त नौतुनाको स्कुलले पनि बोलाउदैन अरे । फेरी तपाइ जस्तो विद्धान मान्छे पनि अधैर्य भएर आफना नेता संगै बसेर किन प्रलाब गर्नुहुन्छ ? कमसेकम तपाईले त म आफनो विधाबारिदीको उपाधिलाई लज्जीत नगर्नुस । तपाई जस्तो विद्धानले जथाभावि प्रलापन गर्दा हामी जस्ता बुद्धिहीन विवेकहिन,दुखि , गरिब पिडितको अधिकारको हनन हुन जान्छ । यीन धेरै कुरा विगतका हुन वर्तमान समयमा पनि तपाइहरु अधैर्य भएर पर्लापन गर्दै हुनुहुन्छ । हामीले भने जस्तो नभए हामी संविधान सभामा जादैनौ सविधान बन्न दिदैनौ २०५२ वियुंताईदिन्छौ कहिले भनि हिम्मत भए हामीलाई पकडेर देखाउ भन्नुहुन्छ ? बाबुराम जि पूर्व राजा ज्ञानेन्द्र शाहलाई पनि ठूलै अभिमान थियो होला ? तर समयले उनिलाइ पनि छोडेन । ध्यान राख्नुस समय बलियोहुन्छ भोली कस्ले पो देखेको छ र ? पालो सबैको आउछ । तर ज्ञानेन्द्र शाहले पनि धैर्य धारण गरेकै छन । अहिले जनताले तपाईहरुर्लाइ नपत्याउनुका कारण छ ,माग्न जादा झोली तुम्बा,खाली लिएर जानु पर्छ  । तर तपााइहरु टन्नै भरिएको झोलि तुम्बा लिएर वायु यानमा सभार भएर माग्न् जानुभयो । जनताले मनन गरे वायु यानमा सवार भएर माग्न आउने  भोकै नाड्डै हुनै सक्दैन वायु यानमा चढेर माग्न आउने भोको भनेर कस्ले पत्याउने  ? अब पार माग्न जादा झोलि खाली गरेर जानुहोला । हुन त काठमान्डौका दयालु जनताले भोको ठानेर झोलि भरिदिएकै हुन । तर प्रचण्ड जि तपाई अधिर भएर जेपाई बोल्दै उनिहरुका सुकिला मुकिला लुगा खोस्न तिर लाग्नु भयो । देख्नु भयो त तपाईको बोलीका असर ? बुढा पाकाले भन्ने गर्दथे पहिला सोच पछि रोज पहिला तौल पछि  बोल तर तपाई पहिला बोल्नुहुन्छ पछि भेद खोल्नुहुन्छ । जनताहरुले पनि के गरुन ? एक पटक तपाइहरुलाई खोलो तारेकै हुन तर खोलो तरेपछि तपाईहरुले लौरो विर्सनु भयो । प्रचण्ड जि एकै पटकको पराजयले २०५२ वियुंताउछौ जंगल जन्छौ नभन्नुस । प्रचण्ड जि तपाई जय पराजय आत्तिनी तपाई  कस्तो प्रचण्ड पुरुष ? नाउको यथार्थ त कायम राख्नुुस । प्रचण्ड ज्यु मलाई पनि आफनी बुढीको साह्रै माया लाग्छ तर उ मोरी साह्रै रोगि  छ मैले सिड्डापुर जापान होईन आफनै जिल्लाको कुनै राम्रँे अस्पतालमा देखाउन सकेको छैन । म जस्तै हजारौ छन । मैले पनि धैर्य धारण गरेकै छु म जस्तै  ्हजारौ अरुले पनि धैर्य धारण गरेकै छन । तपाइ प्रचण्ड पुरुष अधैर्य किन ? प्रचण्ड ज्यु तपाईले कमसेकम आफनो नामको त अपमान नगर्नुस । हुन त नाउले पो के गर्छ र ? धनिको नाम गरिब दास ,  गरिबको नाम  धनिराम पनि हुने गर्दछ । तपाई नामको धनि भए पनि धैर्यताको गरिब हुनुहुदो रहेछ । धैर्यता आफैमा औषधि हो , धैर्य राख्नुस तपाईको घाउ निको हुदै जान्छ । घाउ लागेको बेलामा धेरै उर्फदा घाउ विग्रन सक्छ । ध्यान राख्नु पर्छ ।
जोसमा होस न गुमाउनु प्रतिकुल समयमा धैर्यता नगुमाउनु बस्नु पाउ भन्दैमा ठस्स नबस्नु , बोल्न पाए भन्दैमा प्याच्च नबोल्नु भन्थे बुढा पाकाले । तर तपाईले बुढा पाकाको संगत गर्न भ्याउनु भएन होला ? अहिले जनताले समय दिएका छन सदुपयोग गर्नुस प्रचण्ड ज्यु । निमको विरुवा रोपेर आप फल्दैन प्रचण्ड ज्यू अब आप रोप्नुस समय लाग्छ धैर्य राख्नु आफै फल्छ । बाबुराम जि तपाईको विद्धावारीधिको उपाधिले आज सम्म देश र देश बासीलाई केही दिन सकेको छैन तपाईले जहाबाट उपाधी लिनुभएको हो उहि काम लाग्छ की ? किन कि नेपालका जनताले त तपाईको विद्धताको परिक्षा लिईसकेका छन । यदी चुनावमा धाधली गरेर षडयन्त्र गरेर हराएको भए यत्रो यत्रो देशी विदेशी षणयन्त्रको गन्ध सुंघन सक्ने पुर्व अनुमान लगाउन नसक्ने तपाई कस्तो विद्धान ? आगो बोल्नु भन्दा पहिला धुवा अवस्य पनि निस्कन्छ त्यस कारण पर्लाब नगर्नुस सरकारमा सहयोगि बन्नुस फेरीबाट जनता नतर्साउनुस ,  धैर्यता राख्नुस,समय पर्खनुस,समय कसैको हुदैन पर्खि बस्नुस ।

नारी हिंसामा नारीहरु कै भुमीका प्रमुख रहेका हुन्छन

केशब काफ्ले

नारी हिंसा भन्ने बित्तिकै सबैको दिमागमा एउटा निर्दयी तथा कुर्र पुरुषको छवि उत्रने गर्दछ । त्यसैमाथि केही आफुहरुलाई प्रगतिशिल ठानेका शब्दहरुमै भए पनि नारी उत्थानका कुरा गर्नेहरु त्यस्तै आफुहरुले घरमा एक कप चिया पकाएर खान पनि नसक्ने,श्रीमति बिमार भए होटलबाट खाना मगाएर खानेहरु श्रीमतिको घाममा सुकाएको पेटीकोट उठाउन लाज मान्ने वा पेटीकोट छोए नर्क गइन्छ भन्ने विचार राख्नेहरु जस्ता केही लेखक तथा विचारकहरुले पुरुषको छवी  एउटा महिला विरोधी वर्गको रुपमा उचाली रहेका छन । त्यस्तै आफुहरुलाई विद्धान ठानेका लेखक तथा विचारकहरुले  महिला हिंसाका प्रमुखकारणहरु नपहिल्याई कन जरो नपहिलाई कन हागा विगा मात्रै काट छाट गरेका हुन्छन जरो पहिल्याए उत्पन्न कारणको समुल नष्ट गर्नतर्फ कलम रुपि बन्चरो चलाएको पाईदैन । यो दुखको कुरा हो । एकहोरो पीतृत्रुु सतात्मक सोच र पुरुष समाजलाई मात्रै दोषि देखाएर त्यस्ता विद्धान लेखक तथा विचारकहरुले महिला तथा पुरुष समाजमा विभाजन उत्पन्न गरीरहेका छन । तर एउटा अकाट्य सत्य कुरा के छ भनि नारी हिंसाका घटनाका जन्मदाता हरुमा पुरुष भन्दा महिलाहरुनै अघि हुन्छन । तर विद्धान लेखक लेखिकाहरुले त्यस्ता भित्री पुष्ट पल्टाएर  तथ्य उजागर गर्न सकेका छैनन । हुन सक्छ त्यस्ता विद्धानका विचारमा नारी द्धारा नारीकै जरो खनिनु उचित होला । अथवा त्यस्ता विद्धान लेखक लेखीका तथा विचारकहरु लगातार एक पक्ष्ँिय रुपमा प्रस्तुत भएर आफु नारीवादी भएको या नारीहरुको दृष्टिमा माहान हुन चाहेका पो हुन की ? तत्र भनि उनिहरुको समाजमा किन आउदै की सहयोगिको रुपमा महिला नै नउभ्याई कन महिला हिंसा हुनै सक्दैन । बलात्कार र यौन शोषण तथा महिला हत्यालाई मात्रै महिला हिंसा भन्न मिल्दैन । महिला हिंसा नारी पीडा का अनेक रुपहरु छन । तिनि रुपहरु मध्ये बलात्कार र यौन शोषणमा पुरुष वर्ग पूर्ण रुपमा जिम्मेदार रहेपनि महिला हिंसा नरी पिडाका अन्य रुपहरुमा पूरुष भन्दा महिलाहरुनै धेरै आक्रामक हुन्छन । एउटा घर जहा महिलाहरुको बहुमत रहेको हुन्छ तर त्यसै घरमा विभिन्न कारणबाट महिला माथि अत्याचार भएको हुन्छ । एउटा सस्था वा कार्यालय जहा महिलाहरुकै र्वचश्व रहेको हुन्छ , जहा की प्रमुख पनि महिला नै रहेकी हुन्छीन त्यहा पनि महिला द्धारा महिला माथि अन्याय अत्याचार भएको हुन्छ । सस्थाकी प्रमुख पनि महिला ,कर्मचारीहरु पनि सबै  महिला तर त्यहा पनि विभिन्न कारण देखाउदै अलि कमजोर महिला माथि अन्याय भएको हुन्छ । कर्मचारीहरु मध्ये जो अलि धनि छ , जो अलि आधुनिक छ ,कार्यालय आउदा पनि महगा गरगहनामा आउछ,वार्तालापमा अलि चतुरछ ,पढाइमा अलि माथि छ  त्यस्तै महिलाहरुकै हालि मुहाली रहने गर्दछ र कार्यालय प्रमुखको झुकाब पनि तिने तर्फ रहेको पाईन्छ । अर्थात कार्यालय प्रमुृख त्यस्तै आधुनिक प्रकारका कर्मचारीहरुको प्रभावमा रहेको पाईन्छ । त्यस कारण उनिहरुले गरेको गल्ती प्रमुखले देख्दैनन । प्रमुख पनि उनिहरु सं्रगै बसेर गफिएको
पाईन्छ । धनि महिला द्धारा गरीब महिला हेपिनु आधुनिक महिलाद्धारा पारम्पारीक पद्धतीमा विश्वास गर्ने महिला हेपिनु,शिक्ष्ँित द्धारा अशिक्ष्ँित महिला हेपिनु , आपसी रिस डाह,ईश्र्या,आदि महिला वर्गमा धेरै पाईन्छ । गरीब चोर,तथा कुरुप भए बोक्सी भन्ने भावना पनि महिलामा प्रसस्तै पाइन्छ । घरमा नया दुलही भित्राउदा दाईजोको खोजविन गर्ने शासु नन्द,जेठानि,अमाजु पनि महिला नै हुन । जेठिबुहारी ले जति दाईजो नल्याए कान्छीलाई ताना सुनाउने , हेला गर्ने , धेरै काम गर्न लगाउने,वा दाईजो माग्नका लागि छोरालाई उक््साउने जस्ता सासु,नन्द,जेठानि,देउरानी,अमाजु के यीनि महिला हैनन र ? दाईजोका लागि छोरालाई उक्साउदा महिल प्रति महिला हिंसा हुन्छ कि हुदैन ? महिला नै प्रमुख रहेको कार्यालय वा सस्थामा धनि गरीब,आधुनीक,पारम्पारीक जस्ता विषयलाई आधार बनाएर फरक व्यवहार गर्ने महिलाले कुन जात माथी अन्या गरेका छन त ? के यो सोचनीय विषय होइन र ? विद्धान लेखकहरुको ध्यान यस तर्फ किन जादैन ? के जुन कार्यालयमा महिला प्रमुख हुन्छन ,र महिला नै कर्मचारीरहेका हुन्छन त्यहा पनि पीतृत्र सतात्मक सोचले काम गरेको हुन्छ ? तिजको मेला होस या पिकनिकको रमझम ,स्कुलको प्राङगढ होस वा कलेजको कोठा,कार्यालयको कार्यास्थल होस वा छरछिमेकको वातावरण सबै ठाउमा आर्थिक रुपले सम्पन्न महिलाद्धारा निम्न वर्गकी महिला हेपिएकि हुन्छन । के यीनी महिला हिंसाका रुप होईनन र ? यद्यपि यो विषय पुरुष वर्गमा पनि लागु हुन्छ । तर महिला जगतमा अत्याधीक चर्को हुन्छ । अर्को भाषामा यो त वर्ग सघर्ष हो पनि भन्न सकिन्छ । तर सजातिय उत्थान अर्थात महिला उत्थानमा महिला—महिल विचको वर्ग संघर्षले निम्न वर्गका महिला अशिक्षित महिला पारम्पारीक पद्धतिमा विश्वास गर्ने महिलाहरुलाई निकै पिडित पारेको छ । अनौपचारीक क्ष्ँेत्रमा कार्यरत महिला्हरु यस रोगबाट अधिक पिडित छन । झराभुट्ट गहना लगाएका आधुनिक पहिरन भएका कर्मचारीहरु प्रति कार्यालय प्रमुख धेरै लचक हुन्छन । तर पारम्पारीक पहिरन गर्ने र अलि सोझा साझा गरीब,जो धेरै गफिन जान्दैनन त्यस्ता महिला कर्मचारी महिला हाकिमहरु द्धारा नै हेपिएका हुन्छन । अलि धनि तथा आधुनिक प्रकारका कर्मचारीलाई खानदानी हुन भन्दै उनिहरुले गरेको अनियमिततालाइ प्रमुख द्धारा अनदेखि गरीन्छ । कमजोर वा पारम्पारीक पद्धती अपनाउनेलाई दोष दिईन्छ । घर भित्र होसा वा कार्यालयमा उल्लेखित विषय बाक्लै पाईन्छ । यस्तो व्यवहार महिला हिंसामा पर्छ कि पर्र्दैन ? प्रश्न छ विद्धान लेखकहरु संग ? महिलाको सहयोग विना महिला हिंसा हुनै सक्दैन । महिल ह्रिंसाका प्रत्येक घटनामा एउटी अर्की महिलाको भुमीका छ वा छैन कहि त्यो घटना महिला का कारणले नै घटेको त होईन ? भन्ने जस्ता विषय नकोट्टाई जरो नपहिल्याई एकहोरो पितृत्रु सतात्मक विचार भनेर पुरुष जगतलाई मात्रै दोषि देखाएर महिला हिंसाको अन्त्य हुनै सक्दैन । महिलाले नै महिलाको पिडा बुझदैन भने दोष कसको हुन्छ त ? आजको बढदो महंगिमा कार्यगरेर जिवन यापन गर्नु र घरबाट बाहिर निक्लन महिलाहरुका लागि पनि आवश्यक भएको छ । तर ठाउठाउमा विभिन्न कारण देखाउदै महिला द्धारा महिला ने हेपिनु सजातिय हिंसा हो  । साडी ब्लाउज लगाउने , साधारण चप्पल गलाउने,पाखे,उचा हिल लगाउने,सांघुरो जिन्स लगाउने,मिनिस्कट लगाउने,आधुनीक यही सोच छ समाजमा ।
आज मिनि स्कट लगाएका र जिन्स लगाएका पाका पुर्खाले धोती ब्लाउज लगाएका थिएन्न र ? आमा भन्ने पाखे,बाबा भन्ने पाखे,सासुलाई ढोग्नी,जेठाजुलाइ मान गर्नि देवरलाई बाबु भनेर सम्बोधन गर्नी जस्ता महिलालाई महिलाहरुले नै पाखे भनेर हेप्छन । जानि नजानि आयातित भाषा प्रयोग गर्नि जति आधुनिक भनेर सम्मान गर्नी चल्ती महिलाहरुमा धेरै छ। तर  हाम्रा विद्धान विचारक महिला हिंसाको मुल जराहरु नखोजिकन जरोमा प्रहार नगरीकन पुरुषवर्गलाई मात्रै महिला हिंसाको दोषि देखाएर आफनो विद्धता देखाएका हुन्छन । नाम र दामका लागि मात्रै कलम चलाउने विद्धान लेखक लेखिका हरुले यस तर्फ ध्यान पु¥याउनुपर्दैन र ? बास्तबमा ईमान्दारी पूर्वक महिला उत्थानमा लाग्नु छ भनि महिला हिंसाका सबै प्रमुख मुलहरुमाथी समान प्रहार गर्न जरुरी हुन्छ ।

द्वन्द्वका पीडितहरुले न्याय कहिले पाउं“छन् त ?

केशब काफ्ले

धेरै वर्षदेखि अनेकौं प्रकारका आन्दोलन तथा संघर्ष रुपी यज्ञ, आहुती पश्चात २०६४ सालमा विजारोपण गरिएको संविधान सभाको गर्भ पुष्ट हुन नपाउ“दै प्रसव पीडामा परेर अनेकन औषधि उपचार गर्दागर्दै पनि छट्पटाई–छट्पटाई मृत्यु हुन पुग्यो । समाधान रुपी बच्चा नजन्मीकन गर्भस्त अवस्थामै दुःखद् मृत्युृ हुन गयो । तत्पश्चात २०७० साल मंसिर ४ गतेका दिन फेरिबाट अनेकन औषधि उपचारका विचमा अर्को संविधान सभाका लागि विजारोपण गरिएको छ । तर यस पटक पनि सभाको गर्भाधान हुनासाथ पीडा पनि सुरु भएको छ  । यस सभाको पनि समाधान रुपी बच्चा नजन्माईकन गर्भस्त अवस्थामै मृत्यु हुन्छ की भन्ने जगजगी बा“की नै छ । यद्यपि यस पटकको गर्भलाई परिपुष्ट गरेर समाधानरुपी स्वस्थ शिशुको जन्मका लागि ठूला–ठूला देशी विदेशी वैद्यहरु उपाचारमा संलग्न रहेका छन् । यस पटक पनि गर्भ नतुहियोस्, नकुहियोस, गर्भ परिपुष्ट भएर समाधानरुपी स्वस्थ शिशुले जन्म लियोस् सबै देशबासीको आकांक्ष्ाँको पुर्ति गरोस्, सबै द्वन्द्वका पीडितहरुले न्याय पाउन सबै देशाबासीको भलो गरोस् । मेरो पनि शुभकामना छ ।
सर्वे भवन्तु सुखिन, सर्वे सन्तु निरामयः शुभकामना पश्चात लागांै विषय वस्तु तर्फ ः
यसै संविधानसभा व्यवस्था परिवर्तन, राजनीतिक परिवर्तन, सामाजिक रुपन्तरणका लागि भनेर माओवादीद्वारा १० वर्षसम्म सञ्चालन गरेको खुनी संघर्षमा देशका थुप्रै निर्दाेस् जनताले प्राण गुमाए । त्यसरी प्राण गुमाउनेका परिवारजनले न्यायका लागि आफ्नो प्राणको बाजी थापेर शुसुप्त आन्दोलन गरिरहेका छन् । जस्तै गोर्खा फुजेलका अधिकारी दम्पती, त्यस्तै डेकेन्द्र थापाका परिवारजनले पनि न्यायको आशा छाडेका छैनन् । यिनी दुई घटना न्यायका लागि पारिवारिक प्रयासका कारण चर्चामा र प्रकाशमा आएका हुन् । जसमा सञ्चार माध्यमको पनि ठूलो भुमिका रहेको छ । सञ्चार माध्यमलाई धन्यवाद दिनै पर्छ । तर त्यस्तै गम्भीर प्रकृतिका अनेकन घटना अझै पनि प्रकाशमा आउन सकिरहेका छैनन् । संविधान सभाको चुनाव होला, न्यायिक आयोगको गठन होला, छानविन गरेर घटनाक्रमको समीक्षा होला, मूल्याङ्कन होला र हामीहरुले यथोचित न्याय पाउ“ला भनेर पर्खाइमा बसेका पीडितहरुको न्याय पाउने आशा भने क्ष्ँीण हु“दै गएको छ । कारण कि तत्कालीन युद्धरत पक्ष त्यस्ता पीडितहरुलाई न्याय दिन तयार छैनन् । उनीहरुले डेकेन्द्र थापा तथा कृष्ण प्रसाद अधिकारीको हत्या जस्ता घटनालाई पनि गम्भीर प्रकारको घटना मान्दैनन् । यिनी प्रकाशमा आएका दुइटा संवेदनशील घटनालाई पनि उनीहरुले गम्भीर घटना मानेर देशमा प्रचलित न्याय व्यवस्था अनुसार न्याय दिन मञ्जुर गर्दैनन् भने सत्य निरुपण तथा मेलमिलाप आयोगको के औचित्य रहन्छ त ? सत्य तथ्य पत्ता लागिसकेका र अभियुक्तले अपराध स्वीकार गरेर अपराध बोध गर्दै पश्चाताप स्वरुप सजाय  भोग्न तयार रह“दा पनि तिनलाई सजाय दिन नपाइएको अवस्थामा फेरि आयोग बनाएर सत्य तथ्य खोज्नुको के अर्थ रहन्छ त ? अपराधि पत्ता लगाउने, फेरि सत्य निरुपण तथा मेलमिलाप आयोगद्वारा आम माफी दिने किन कि यो सत्य निरुपण तथा मेलमिलाप आयोग भनेकै आम माफीको अवधारणा हो । होला तत्कालीन सत्ता पक्ष्ँ पनि केही हदसम्म दोषी होला उनका कर्मचारीहरुले पनि त्यस बखत संघर्षरत पक्षप्रति केही अपराध गरेको भए उनीहरुले पनि सजाय पाउनै पर्छ । तर हेक्का रहोस् कि सत्ता पक्ष्ँ संघर्षको कारक थिएन । सत्ता पक्ष्ँ प्रतिकारक थियो, कारक र प्रतिकारकमा ठूलो भेद हुन्छ । आई परेका माथि जाई लाग्नु अर्थात प्रतिकार गर्नु र निर्दोशको सुरक्षा गर्नु सरकारको दायित्व भित्र पर्दछ । आत्मरक्षा सेल्फ डिफेन्स गर्नु त मनुष्य त के पशु जगतको पनि जन्म शिद्ध अधिकार हुन्छ । आई परेको कारकतत्वस“ंग प्रतिकार गरेको हु“दा उनीहरु पनि हामी जत्तिकै दोषी छन् त्यसकारण तत्कालीन सत्ता पक्षले पनि हाम्रा कार्यकर्ताले झंै सजाय पाउनु पर्छ भन्न मिल्दैन । प्रतिकार गर्नु कुनै ठूलो अपराध होइन, आत्म रक्षा गर्नु अपराध होइन । प्रतिकारका दौरान हुन गएको अपराध क्षम्य पनि हुन सक्छ । त्यसकारण कारक  र प्रतिकारकलाई बराबरीमा राख्न मिल्दैन । माओवादी नेताहरुका अनुसार तथाकथित जनयुद्धका दौरान घटेका घटनाहरु चाहे जस्तै गम्भीर प्रकृतिका भएता पनि दोषीलाई देशमा प्रचलित कानुन अनुसार कार्वाही गर्न मिल्दैन । उनीहरुका अनुसार एउटा छुट्टै आयोग जो की उनीहरुको अनुकुल हुने छ । सत्य निरुपण तथा मेलमिलाप आयोग बनाएर त्यस आयोगले सिफारिस गरे अनुसार मात्रै कार्वाही हुन सक्छ अन्यथा नाई । तर त्यो आयोग पनि कहिले बनाउने ? कसले बनाउने ? कस्तो बनाउने ? माओवादीले आफ्नै अनुकुलको आयोग चाहन्छ त्यसै कारण आजसम्म आयोग बन्न नसकेको हो । फेरि त्यो आयोगले पीडित पक्ष्ँलाई समुचित न्याय दिन सक्ला त ? किन कि यस आयोगको शब्दावलीले नै शंका उब्जाउं“छ । सत्य निरुपण तथा मेलमिलाप आयोग । अब यसको सत्य—निरुपणलाई हटाउ“दा बा“की रहन्छ मेल—मिलाप कस्तो मेल मिलाप ?  के गम्भीर प्रकृतिका घटनामा पनि मेलमिलाप गर्ने ? या करकापमा अथवा आर्थिक प्रलोभनमा मेलमिलाप गर्ने गराउने ? यस प्रकारले करकापमा मेलमिलाप गर्दा पीडितले समुचित न्याय पाउला त ? त्यसरी मेलमिलाप गर्नु छ भने फेरि सत्य निरुपण किन चाहियो ? सत्य तथ्य खोजेर अपराधि पत्ता लगाउने फेरि मेलमिलाप गराएर अपराधिलाई छुट दिने  । समुचित न्याय दिन नसक्ने सत्यलाई किन उजागर गर्नु पर्छ  र ? अब सत्यलाई हटाउ“दा निरुपण बा“की रहन्छ । अब यो निरुपण भनेको आफैमा समाधान पनि हो यदि सत्यको समाधान हुन्छ भने फेरि मेलमिलाप कहा“ं बा“की रहन्छ  त ? सारमा यो कि जति नै अन्तर्राष्ट्रिय मापदण्डको आयोग बनाए पनि यस आयोगबाट पीडितले समुचित न्याय पाउ“दैनन् । यो एउटा आम माफीको अवधारणा हो । आयोगद्वारा पीडितले केही राहत पाउन सक्ला तर यथोचित न्याय पाउ“दैन ।
मेलमिलापको अर्थ यो पनि हुन्छ कि अपराध गरेका दोषीले पीडित पक्ष्ँ समक्ष क्षमा माग्ने । अनि पीडित पक्ष्ँले दबाबमा अथवा आफ्नो महानता दर्साउ“दै अपराधिलाई क्षमा दिने । के यस प्रकारको मेलमिलापलाई न्याय भन्न मिल्छ ? यही हो त न्याय ? अपराधिले ठूलो अपराध गरेबापत पीडित येनकेन कारण देखाएर पीडित पक्षको सहमतिमा अपराधिलाई निम्न सजायमा उम्काउनु पनि हो । मानौ आ“खाको बदला आ“खा । त्यसै माथि पनि पीडित र पीडक दुवै पक्ष्ँ आपसमा सहमत भएर मेलमिलाप गर्दछन् भने र देशमा शान्ति छाउ“छ भने तेश्रो पक्ष्ँसं“ग भन्नु पर्ने बा“की केही रह“दैन । तर सहमति गराउने त्यो तेश्रो पक्ष अर्थात मेलमिलाप आयोग खोइ त ? कहिले बन्छ यो तेश्रँे पक्ष्ँ ? ७, ८ वर्ष बितिसके के न्यायका पर्खाइमा बसेका पीडितहरु एक एक गर्दै मुर्दाघाट गए पछि ? के त्यसरी हुन्छ न्याय ? समयमा नपाएको न्याय न्याय पाएर पनि अन्याय सरह नै हो । यदी यस्तो आयोगद्वारा दोषी दण्डित हुने भए माओवादी पार्टीका नेताहरुले त्यस आयोगलाई बनाउने मन्जुरी नै दिदैनथे । यदी उनीहरुको मनसाय दोषीलाई दण्डित गर्ने खण्डको भए कृष्ण प्रसाद अधिकारी र डेकेन्द्र थापाका हत्यारा र दोषीलाई कार्वाही गर्न खोज्दा किन हल्ला गर्थे र ? यो सबै बुझ्कारले बुझेको विषय हो कि सत्य निरुपण तथा मेल मिलाप भनेको एउटा असामाजिक तत्व वा समुह जसले सरकार वा समाजप्रति असन्तुष्ट रह“ंदै अपराधिक गतिविधि सञ्चालन गरेको हुन्छ । त्यस समुहले अपराधिक गतिविधि त्याग गरेर समाजको मुख्य धारामा आए वापत पुरस्कार स्वरुप दिइने मेलमिलाप आयोग वा आम माफी हो । त्यसकारण यस आयोगबाट पीडितले समुचित न्याय पाउ“दैनन् । फेरि पनि घाउ त्यसै खुला राखिरहनु भन्दा मलमपट्टी लगाउनु बेस । आशा गरांै कि छिट्टै संविधान सभा को गठन होस्, संविधान सभा सुचारु रुपले सञ्चालन हाउस, पीडितहरुलाई समुचित न्याय दिन सक्ने आयोग बनोस्, पीडितहरुले केही राहत पाउ“न्, यही चाहना सबै नेपालीहरुको रहेको छ ।

तस्बीरहरु आंफै बोल्छन

kamal kafle

kamal kafle
Palpl-8 telgha
nepal

सेवा भन्ने शब्दको अनुचित प्रयोग हुने गरेको छ

केशब काफ्ले
‘सेवा’ यो सेवा भन्ने शब्द आफैमा एउटा मूल्यवान शब्द हो र यो सेवा शब्द आफैमा निकै वजनदार शब्द हो । वजन यस मानेमा हो कि सेवाको वजन जुनतुन मनुष्यले उठाउनै सक्दैन । जसले सेवाको वजन उठाउन सक्छ उसले आत्मीय आनन्द पनि उठाएको हुन्छ । सेवाको आनन्द सेवकलाई मात्रै थाहा हुन्छ । तर आज साधन र सुविधालाई सेवाको रुपमा बुझ्ने र बुझाउने गरिदै छ । सेवा शब्दलाई आज नेपालका व्यापारीहरुले अनुचित रुपमा प्रयोग गरेर नेपालका भोलाभाला जनतालाई भ्रममा पारेका छन् भने सेवा जस्तो महत्वपूर्ण शब्दलाई अपमान गरेर व्यापारिक प्रयोजनमा प्रयोग गर्ने गरेका छन् । वास्तवमा सेवा न त किन्न मिल्छ न बेच्न मिल्छ । सेवा कुनै पनि आर्थिक चलखेलको परिधिभित्र पर्दैन । किन कि सेवा भनेको निःशुल्क हुने गर्दछ । शःसुल्क सेवा हुनै सक्दैन यो भ्रममात्रै हो । शुल्क तिरेर प्राप्त गरिएको कुनै पनि सुविधा सेवा हुन सक्दैन । जस्तो कि हामीहरुले देख्ने र सुन्ने गरेका छौं कि एकै छानामुनि विभिन्न प्रकारका धेरै सेवाहरु बाटोघाटो हिड्डुल गर्दा चारैतिर सेवा लेखिएका ठूला ठूला बोर्डहरु देख्न पाईन्छ । जस्तै चिकित्सा सेवा डेण्टल सेवा, यातायात सेवा, फोन सेवा, कानुनी सेवा आदि । अब प्रश्न यो छ कि के कुनै चिकित्सकले निःशुल्क चिकित्सा सेवा दिएको छ रु के कुनै वकिलले निःशुल्क मुद्धा लडिदिएको छ रु के कुनै यातायातका साधनले निःशुल्क यात्रा गराएका छन रु यदि छैनन् भने यिनी साधनहरुलाई सेवा शब्दले अलंकित गर्नुको के अर्थ छ त रु शुल्क तिरेर प्राप्त गरिएको कुनै पनि भौतिक पदार्थ सेवा हुनै सक्दैन । शुल्क तिरेर प्राप्त गरिएको वस्तु वा पदार्थ साधन हो सुविधा हो यसलाई कुनै प्रकारले पनि सेवा भन्न मिल्दैन । सेवा निःशुल्क हुने गर्दछ । मेरो दा“त दुखेको छ, चिकित्सकलाई देखाउनुप¥यो । चिकित्सकस“ंग भेट हुने शुल्क ५ सय तत्पश्चात दुखेको दा“त फाल्नुप¥यो दा“त फालेको शुल्क ५ सय जम्मा १ हजार अब १ हजार तिरेर गराएको काम सेवा हो कि सुविधा हो त रु यसलाई कसरी डेण्टल सेवा भनिन्छ त रु
ज्याला तिरेर गराएको काम सेवा हु“दैन । ज्याला लिएर गरिदिएको काम पनि सेवा होइन । पैसा तिरियो, सुविधा लिईयो त्यसकारण साधन र सुविधालाई सेवास“ग जोडेर सेवा भन्ने शब्दको अनुचित लाभ लिन उचित हु“दैन । हाम्रँ सेवाहरु भनेर लेखिएको स्थानमा के कुनै वस्तु निःशुल्क पाईन्छ र रु फेरि सेवा लेखेर सेवाको अपमान किन गर्नु त रु निःशुल्क, निष्कपट, निःस्वार्थ भावले गरेको सहयोग नै सेवाको रुप हो । कुनै पनि स्वार्थपुर्तिका लागि गरिएको कार्य सेवा हुनै सक्दैन । त्यसैमा पनि आर्थिक रुपमा फाईदा लिनका लागि उपलब्ध गराईएको साधन त सेवा हुनै सक्दैन । यो हामी सबैले बुझ्न पर्ने विषय हो । र यस्ता कार्यको विरोध पनि हुुनुपर्दछ ।
आजभोलि विभिन्न सेवाका नाममा ठूला ठूला यज्ञायज्ञादी आयोजना हुने गरेका छन् । जस्तै कि गौसेवा, दरिद्र सेवा, अपा· सेवा आदि तर त्यस्ता यज्ञादीका आयोजनाका मूख्य उद्देश्य पनि धनोपार्जन नै रहेको हुन्छ । समाजसेवाको त कुरै नगरौं । आज कस्तो समाज सेवा हुने गर्दछ हामीहरु सबैले देखेको र बुझेको विषय हो । विभिन्न सेवाका लागि भनेर देशमा वित्ता वित्तामा एनजिओ आइएनजिओ खुलेका छन् । सडक बालिका सेवा, विधवा सेवा, महिलासेवा, दलित सेवा आदि । तर यिनी सबैले सेवा भन्ने शब्दको नै अपमान गरिरहेका छन् । यो सेवा शब्दको अपब्याख्याले हाम्रो सं“स्कार सं“स्कृति र परम्परालाई नै ध्वस्त पार्दै छ । व्यक्तिको विषेशतालाई सेवा भन्ने नाम दिएर सेवाको महत्वलाई कम गरिएको छ । हामीहरुले हाम्रा भावी सन्ततिहरुलाई सेवाको अर्थ बुझाउन नसक्दा हाम्रँ सन्ततिहरु पथभ्रष्ट भएर जाने छन् । हाम्रा सन्ततिहरुले सेवालाई एउटा धन कमाउने माध्यमका रुपमा बुझ्ने छन् । उनीहरुले सेवा जस्तो महत्वपुर्ण विषयलाई धन कमाउने माध्यमको रुपमा बुझिदिंदा हाम्रँे परम्परा र मान्यतालाई धक्का पुग्ने छ । जसले गर्दा घरभित्रका वृद्धवृद्धाहरु, अपा·, असहाय, समाजका दीन दुःखी अपहेलित हुने छन् । त्यसकारण साधन र सुविधालाई सेवा भनेर सेवा शब्दको अपब्याख्या नगरौं ।
http://www.mechikalidaily.com/index.php?listId=1900

मेरा रमाईला दिनहरुको याद

एमाले तथा कां“ग्रेसका सामु अवसर र चुनौती

केशब काफ्ले
नेपलाका सचेत मतदाताहरुले एकपटक फेरि आफ्ना अमुल्य मत प्रकट गरिसकेका छन् । आफ्ना अमुल्य मतद्वारा मतदाताहरुले लोकतान्त्रिक पद्धतिमा अभ्यास गरिसकेका दुई पार्टी नेपाली का“ग्रेस तथा  एमालेलाई संविधान निर्माणको जिम्मा सुम्पेका छन् । विगतको संविधान सभामा यिनी दुई लाकतान्त्रिक पार्टी कमजोर अवस्थामा रहेका थिए । त्यसै कमजोर अवस्थाको एमाओवादीले फाईदा उठाउन खोज्दा संविधान सभाको अवसान भएको जनताले बुझेका छन् । तर आज यिनी दुवै पार्टीलाई मतदाताहरुले आफ्नो विश्वास सुम्पेका छन् । आजको अवस्थामा यिनि दुई पार्टीलाई एउटा ठूलो अवसर प्राप्त भएको छ । तर यो एउटा अवसर मात्र नभएर ठूलो चुनौती पनि हो । यद्यपि एमाले र कां“ग्रसको विगततर्फ फर्केर हेर्ने हो भने दुवै पार्टीमा विषेश भाइचारा रहेको पाईदैन ।  किनकि यी दुई विचारधाराका पार्टी हुन् । यिनका विचारधारा अनुसार पनि यिनिहरु दुई धुर्व हुन् उत्तरी र दक्षिणी तर समयले यिनिहरुलाई एकै ठाउ“मा उभ्याएको छ । अव यिनि दुवै पार्टीले विगतका कुराहरुलाई विगतमै पुरेर अहिले पाएको अवसरको सदुपयोग गर्दै मिलेर जानुको विकल्प छैन । सर्वप्रथम एमाले तथा कां“ग्रेसका नेताहरुले दुई विषयमा गहन विचार गर्नुपर्ने छ । त्यो के हो त भने अहिलेको जनादेश सत्ताका लागि नभएर संविधान निर्माणका लागि हो । सत्ता महत्वपूर्ण हो कि देशको संविधान महत्वपूर्ण हो  भन्ने विषयमा गम्भीर हुन अति आवश्यक छ दुवै दललाई ।
सत्तका लागि मरिहत्ते गर्नतर्फ लाग्ने हो भने यिनि दुवै दलले प्राप्त भएको सुवर्ण अवसर गुमाएर भविष्यमा आफुहरु पनि गुम हुने छन् । हेक्का रहोस् कि अहिलेको निर्वाचन सत्ताका लागि होईन संविधान निर्माणका लागि हो । देशका केहीप्रतिशत जनताले यस निर्वाचनलाई जुन रुपमा बुझेको भए पनि नेताहरुले यस निर्वाचलाई सत्तामुखी सम्झने गल्ती गर्न ह“ुदैन । संविधान निर्माणलाई भन्दा सत्तालाई र पदलाई महत्व दिईयो भने फेरि पनि संविधान बन्न सक्दैन । जसका दोषी यिनै दुवै दल हुने छन् । त्यसकारण यिनी दुवै दलका नेताहरु अति समझदारीका साथ अघि बढ्न जरुरी देखिन्छ ।
अर्कातर्फ सर्वअधिकार सम्पन्न प्रधानमन्त्री तथा मन्त्रीमण्डलको निर्णय नै मान्य हुने देशमा राष्ट्रपति तथा उराष्ट्रपतिको विषेश भुमिका रहं“दैन । त्यो एउटा गरिमामय पद मात्रै हो । त्यसकारण राष्ट्रपति तथा उपराष्ट्रपति पदका लागि मरिहत्ते गरेर यिनै विषयलाई आफ्नो पार्टीको प्रतिष्ठाको विषय बनाएर अल्झिन पर्ने देखिदैन । एउटा अति नै महत्वको कुरा के भने विना अनुमोदन फेरि अर्को कार्यकाल पनि पुरानै राष्ट्रपति उपराष्ट्रपतिलाई निरन्तरता दिने कुरा पनि त्यति सान्दर्भिक देखिदैन । त्यसकारण उहा“हरु दुवैजनाले स्वतः पद त्याग गरेर संविधान निर्माणमा सहयोग गर्नुपर्ने देखिन्छ  । संविधान निर्माणका लागि कुनै पद वाधक हुनुुहु“दैन । उहा“हरु दुवै राष्ट्रका प्रथम अभिभावक हुनुहुन्छ । उहा“हरुका कारणले गर्दा पारिवारिक किचलो हुन्छ भने उहा“हरुले आफ्नो भुमिका त्याग दिनु पर्छ । त्यागको सुरुवात अभिभावकबाटै हुनुपर्छ ।
संविधान निर्माणलाई सर्वोपरी राख्ने हो भने पदीय आकांक्षा गौण हुन जान्छ । संविधान निर्माणमा गम्भीर भएर लाग्ने हो भने पदीय लालचमा कुनै पनि दल फस्न हु“दैन । देशका जनताले संविधान निर्माणका लागि मतदान गरेका हुन् । नकि पदीय लुछाचुंडि गर्न । प्रधानमन्त्री, मन्त्री बनेर विभिन्न ठूलाठूला पदहरु ओगटेर दाम कमाउनका लागि त भविष्यमा संसदीय निर्वाचन त हुनेनै छ ? यिनि कुरा चुनिएर गएका प्रतिनिधिहरुले पनि बुझ्न आवश्यक छ । अहिलेको अवश्यकता भनेको संविधान हो, सत्ता होईन । तर सुरुवाती अवस्था हेर्दा दुवै दल सत्ताका लागि पूणर््ा ललायित देखिन्छन् । जो कि यिनकालागि घातक हुने छ  । एमाले तथा कां“ग्रेसका सामुन्ने अर्को एउटा ठूलो चुनौतीको रुपमा एमाओवादी र माओवादी उभिएका छन् । साथमा अन्य साना दलहरु पनि छन् । यिनि दुवै पार्टीलाई सहमतिमा नल्याईकन संविधान निर्माण हुन गाह्रो पर्छ । त्यसकारण कां“ग्रस र एमाले जसलाई जनताले ठूलो जिम्मेवारी सुम्पेका छन् आपसमै सत्ता संघर्ष गर्नु भन्दा पनि हठ धर्मिकतामा उभिएको एमाओवादी तथा माओवादीलाई संविधान निर्माणमा कसरी सहमतिमा ल्याउने भन्ने तर्फ लाग्नुपर्ने देखिन्छ ।
यद्यपि एमाले का“ंग्रेसको मत गणनाले गर्दा यिनि दुई पार्टी दुई तिहाईका नजिक पुगेका छन् तर एमाओवादी र माओवादीको स्पष्ट उपस्थितिमा यिनलाई पाखा लगाएर जबरजस्ती गर्न उचित देखिदैन । हो यदि एमाओवादी र माओवादी पार्टीले आफ्नो हठ त्याग्दैनन् भने दुई तिहाईले संविधान घोषणा गर्ने अन्तिम विकल्प हुन सक्छ । तर त्यस्तो अवस्था आउनु भन्दा उनीहरुलाई पनि सहमतिमा लिएर संविधान निर्माण गर्नु नै प्रथम विकल्प हो । अहिलेको अवस्थमा एमाले तथा कां“गे्रस दुवै पार्टी एउटै धारामा बग्न बाध्य भएका छन् । समयले पनि यिनिहरुलँई नजिक आउने अवसर दिएको छ । संविधान निर्माणका क्रममा यिनि दुई पार्टीले आ–आफ्ना पार्टीगत सिद्धान्तलाई पनि एकै छिनका लागि भए पनि लचिलोपन दिनुपर्ने देखिन्छ । जसले कि यिनिहरुलाई संविधान निर्माण गर्न सहज होस् र समयमै संविधान बनोस् ।

का“ग्रेस तथा एमाले दुवै पार्टीले प्राप्त भएको यस अवसरको सदुपयोग गरेर वास्तवमा हामी नै प्रजातान्त्रिक पार्टी हौं भन्ने सन्देश जनतामा पु¥याउन सक्छन् । यिनि दुवै पार्टीले सत्ता र पदका लागि मरिहत्ते गरेर समय बर्वाद गरे भने र सत्ता केन्द्रीत राजनीतितिर लागेर फेरि पनि संविधान बन्न सकेन भने भविष्यले यिनिहरुलाई कठोर दण्ड दिने छ । एमाले तथा का“ंग्रेस दुवै
पार्टीमा अन्तरसंघर्ष र गुटबाजी मँैजुद छ । तर त्यस गुटबन्दीको छाया“ अब बन्ने सरकारमा पनि पर्न दिनुहु“दैन । दुवै पार्टीले विगतका कटुतालाई विगतमै राखेर जनताले दिएको मतको सदुपयोग गरेर आफुहरुलाई औवलसिद्ध गर्ने अवसर छ । यिनि दुवैपार्टीस“ग यतिबेला जनचाहना अनुसारको संविधान निर्माण गरेर ।
कुनै पनि पदलाई कसैले पनि आफ्नो प्रतिष्ठाको विषय नबनाएर सम्पूर्ण ध्यान संविधान निर्माणमा नै लगाउन आवश्यक छ । अन्यथा एमाले कां“ग्रेस दुवै पार्टीले प्राप्त भएको एउटा माहान अवसर गुमाउने छन् र यिनिहरुलाई इतिहासले माफ गर्ने छैन ।

समाजिक विकासमा बाल क्लबहरु सक्रिय
कमल काफ्ले
बुटवल, मंसिर २१ । आजका बालबालिका भोलिका कर्णधार हुन् । देश विकासमा बालबालिकाहरुको पनि भुमिका हुन्छ । बालबालिका भनेका का“चो माटो हुन् । उनीहरुलाई जस्तो बनायो त्यस्तै हुन्छन् । त्यसैले बालबालिकाहरुलाई सानै उमेरदेखि उचित शिक्षादिक्ष्ाँ दिनु जरुरी हुन्छ । बालबालिकाहरुको पहिलो पाठशाला भनेको उनीहरुको घर हो र पहिलो शिक्षक शिक्ष्ँिका भनेको उनीहरुका बाबुआमा नै हुन् । त्यसैले बच्चालाई भविष्यमा कस्तो बनाउने भन्ने कुरा उनीहरुको घरबाटै थालनी हुुनु जरुरी छ ।
त्यस्तैगरी बालबालिकाहरुको दोस्रँे पाठशाला भनेको विद्यालय हो । अर्थात् विद्यालय यस्तो पाठशाला हो जहा“ उनीहरुले आफ्नो भविष्य साथसथै भविष्यमा गर्ने कार्यको पनि सहि र गलत छुट्याउन सक्ने हुन्छन् । विद्यालय घर पछिको पाठशाला भएकाले बालबालिका भविष्यमा गएर कस्तो कार्य गर्ने भन्नेमा बाटो देखाउन विद्यालयको महत्वपूर्ण भुमिका हुन्छ । त्यसैले विद्यालयमा बालबालिकालाई उचित एवं नैतिक शिक्षा दिनु जरुरी हुन्छ । विद्यालयमा बालबालिकाहरुलाई उनीहरुको आफ्नो भविष्यको बारेमा, समाजविकासका बारेमा साथसाथै देशविकासको बारेमा पनि उचित शिक्ष्ाँ दिनु जरुरी हुन्छ ।
समाजविकासमा पनि बालबालिकाहरुको महत्वपूर्ण भुमिका रहेको हुन्छ । के गर्दा समाजिक विकास गर्न सकिन्छ र उनीहरुको तर्फबाट के कुराको सम्भव छ भन्ने जानकारी दिएमा पक्कै पनि बालबालिकाहरुले समाजिक विकासमा महत्वपूर्ण भुमिका निर्वाह गर्न सक्छन् । त्यसको लागि उनीहरुलाई विद्यालयहरुमा यसबारे विभिन्न तालिमहरु दिने, शैक्षिक परामर्स दिने, यसको भविष्यको फाईदा र उपलब्धिकोबारेमा ज्ञान दिने गर्नुपर्छ । साथै विद्यालयस्तरमा विभिन्न बालक्लबहरुको गठन गर्न लगाउने । जुन क्लबहरुबाट उनीहरु विकासका कार्य गर्न सकुन्, गरिब, देशलाई हितकारी सिद्ध हुने कार्य गर्न सकुन् ।
अहिले रुपन्देही जिल्लाभरिमा रहेका निजी तथा सरकारी विद्यालयमा गरी बालमैत्री स्थानीय शासन कार्यक्रम अन्तर्गत जम्मा ५७ वटा बालक्लबहरु गठन भएको बालमैत्री सम्पर्क व्यक्तिको रुपमा कारर्यरत भरत काउचाले जानकारी दिए । निमावि र मावि गरेर ३८ वटा बालक्लबहरु गठन भैसकेको पनि उनले बताए । जसमा सरकारीमा १९ र निमाविहरुमा १९ गरेर जम्मा ३८ वटा बालक्लबहरु गठन भएका हुन् । गठन भएका ३८ वटै बालक्लबहरुमा कुल ५२ प्रतिशत छात्र र ४८ प्रतिशत छात्राहरुको संख्या रहेका छन् । यि क्लबहरुले आफुहरुको तर्फबाट समाज विकासमा महत्वपूर्ण योगदान दिने बालमैत्री स्थानीय शासन कार्यक्रम अन्तर्गत विस्तारै प्रत्येक नगरमा विकासको काममा बालबालिकाहरुको पहुं“च गराउने विद्यालयलाई बालमैत्री बनाउने उद्देश्यले क्लब गठन गरिएको पनि उनले बताए । यस्ता क्लबहरुलाई प्रोत्साहनस्वरुप विभिन्न कार्यक्रममा नगरपालिकाले पनि सहयोग गर्दै आइरहेको पनि उनले बताए । यस्ता बालक्लबहरुलाई अझ प्रत्येक विद्यालयमा अनिवार्यरुपमा गठन गराई उनीहरुलाई तालिमको समेत व्यवस्था गर्ने उद्देश्य रहेको पनि जानकारी दिए ।
यि बालक्लबका अध्यक्ष तथा सचिवहरुलाई अब बालबिकास, समाजविकास र देशविकासमा बालबालिकाको भुमिका भन्ने कार्यक्रममा सहभागी बनाएर तालिम दिने र उनीहरुद्वारा क्लबमा रहेका अन्य सदस्यहरुलाई पनि यसबारे तालिम दिने उद्देश्य रहेको उनले बताए । जसले गर्दा समाजमा हुने बालहिंसालाई रोक्न बालबालिकाहरु आफै पनि सक्षम हुने उनले बताए ।
बढ्दो शहरीकरण र आधुनिकतासं“गै समाजमा हुने विभिन्न खाले नैतिक, अनैतिक परिवर्तनहरुले बालबालिकाहरुको भविष्यलाई निश्चय पनि प्रभाव त पार्छ नै । समाजमा हुने यस्ताखाले परिवर्तनबाट कति बालबालिकाहरु पीडित हुन्छन् । बालबालिकामा हुने यो खाले हिंसा रोक्न विद्यालयस्तरमा तथा सामाजिक स्तरमा बालक्लबहरु गठन गर्नु पनि उचित नै हो । यस्ता बालक्लबहरुले बालबालिकामा हुने हिंसा रोक्न र समाज विकास गर्न पक्कै पनि आफै सक्षम हुने छन् तथा विद्यालय र सामजिक स्तरमा बालक्लबहरु गठन गर्नु पनि जरुरी छ ।

समाजिक विकासमा बाल क्लबहरु सक्रिय

समाजिक विकासमा बाल क्लबहरु सक्रिय
कमल काफ्ले
बुटवल, मंसिर २१ । आजका बालबालिका भोलिका कर्णधार हुन् । देश विकासमा बालबालिकाहरुको पनि भुमिका हुन्छ । बालबालिका भनेका का“चो माटो हुन् । उनीहरुलाई जस्तो बनायो त्यस्तै हुन्छन् । त्यसैले बालबालिकाहरुलाई सानै उमेरदेखि उचित शिक्षादिक्ष्ाँ दिनु जरुरी हुन्छ । बालबालिकाहरुको पहिलो पाठशाला भनेको उनीहरुको घर हो र पहिलो शिक्षक शिक्ष्ँिका भनेको उनीहरुका बाबुआमा नै हुन् । त्यसैले बच्चालाई भविष्यमा कस्तो बनाउने भन्ने कुरा उनीहरुको घरबाटै थालनी हुुनु जरुरी छ ।
त्यस्तैगरी बालबालिकाहरुको दोस्रँे पाठशाला भनेको विद्यालय हो । अर्थात् विद्यालय यस्तो पाठशाला हो जहा“ उनीहरुले आफ्नो भविष्य साथसथै भविष्यमा गर्ने कार्यको पनि सहि र गलत छुट्याउन सक्ने हुन्छन् । विद्यालय घर पछिको पाठशाला भएकाले बालबालिका भविष्यमा गएर कस्तो कार्य गर्ने भन्नेमा बाटो देखाउन विद्यालयको महत्वपूर्ण भुमिका हुन्छ । त्यसैले विद्यालयमा बालबालिकालाई उचित एवं नैतिक शिक्षा दिनु जरुरी हुन्छ । विद्यालयमा बालबालिकाहरुलाई उनीहरुको आफ्नो भविष्यको बारेमा, समाजविकासका बारेमा साथसाथै देशविकासको बारेमा पनि उचित शिक्ष्ाँ दिनु जरुरी हुन्छ ।
समाजविकासमा पनि बालबालिकाहरुको महत्वपूर्ण भुमिका रहेको हुन्छ । के गर्दा समाजिक विकास गर्न सकिन्छ र उनीहरुको तर्फबाट के कुराको सम्भव छ भन्ने जानकारी दिएमा पक्कै पनि बालबालिकाहरुले समाजिक विकासमा महत्वपूर्ण भुमिका निर्वाह गर्न सक्छन् । त्यसको लागि उनीहरुलाई विद्यालयहरुमा यसबारे विभिन्न तालिमहरु दिने, शैक्षिक परामर्स दिने, यसको भविष्यको फाईदा र उपलब्धिकोबारेमा ज्ञान दिने गर्नुपर्छ । साथै विद्यालयस्तरमा विभिन्न बालक्लबहरुको गठन गर्न लगाउने । जुन क्लबहरुबाट उनीहरु विकासका कार्य गर्न सकुन्, गरिब, देशलाई हितकारी सिद्ध हुने कार्य गर्न सकुन् ।
अहिले रुपन्देही जिल्लाभरिमा रहेका निजी तथा सरकारी विद्यालयमा गरी बालमैत्री स्थानीय शासन कार्यक्रम अन्तर्गत जम्मा ५७ वटा बालक्लबहरु गठन भएको बालमैत्री सम्पर्क व्यक्तिको रुपमा कारर्यरत भरत काउचाले जानकारी दिए । निमावि र मावि गरेर ३८ वटा बालक्लबहरु गठन भैसकेको पनि उनले बताए । जसमा सरकारीमा १९ र निमाविहरुमा १९ गरेर जम्मा ३८ वटा बालक्लबहरु गठन भएका हुन् । गठन भएका ३८ वटै बालक्लबहरुमा कुल ५२ प्रतिशत छात्र र ४८ प्रतिशत छात्राहरुको संख्या रहेका छन् । यि क्लबहरुले आफुहरुको तर्फबाट समाज विकासमा महत्वपूर्ण योगदान दिने बालमैत्री स्थानीय शासन कार्यक्रम अन्तर्गत विस्तारै प्रत्येक नगरमा विकासको काममा बालबालिकाहरुको पहुं“च गराउने विद्यालयलाई बालमैत्री बनाउने उद्देश्यले क्लब गठन गरिएको पनि उनले बताए । यस्ता क्लबहरुलाई प्रोत्साहनस्वरुप विभिन्न कार्यक्रममा नगरपालिकाले पनि सहयोग गर्दै आइरहेको पनि उनले बताए । यस्ता बालक्लबहरुलाई अझ प्रत्येक विद्यालयमा अनिवार्यरुपमा गठन गराई उनीहरुलाई तालिमको समेत व्यवस्था गर्ने उद्देश्य रहेको पनि जानकारी दिए ।
यि बालक्लबका अध्यक्ष तथा सचिवहरुलाई अब बालबिकास, समाजविकास र देशविकासमा बालबालिकाको भुमिका भन्ने कार्यक्रममा सहभागी बनाएर तालिम दिने र उनीहरुद्वारा क्लबमा रहेका अन्य सदस्यहरुलाई पनि यसबारे तालिम दिने उद्देश्य रहेको उनले बताए । जसले गर्दा समाजमा हुने बालहिंसालाई रोक्न बालबालिकाहरु आफै पनि सक्षम हुने उनले बताए ।
बढ्दो शहरीकरण र आधुनिकतासं“गै समाजमा हुने विभिन्न खाले नैतिक, अनैतिक परिवर्तनहरुले बालबालिकाहरुको भविष्यलाई निश्चय पनि प्रभाव त पार्छ नै । समाजमा हुने यस्ताखाले परिवर्तनबाट कति बालबालिकाहरु पीडित हुन्छन् । बालबालिकामा हुने यो खाले हिंसा रोक्न विद्यालयस्तरमा तथा सामाजिक स्तरमा बालक्लबहरु गठन गर्नु पनि उचित नै हो । यस्ता बालक्लबहरुले बालबालिकामा हुने हिंसा रोक्न र समाज विकास गर्न पक्कै पनि आफै सक्षम हुने छन् तथा विद्यालय र सामजिक स्तरमा बालक्लबहरु गठन गर्नु पनि जरुरी छ ।

दुव्र्यसनको शिकार अबोधहरु
कमल काफ्ले
बुटवल । एक सर्को चुरोटबाट सुरु हुन सक्छ, धुम्रपानकोे डरलाग्दो तलतलतिरको यात्रा । अभिभावकहरु छोराछोरी सातआठ कÔामा पुग्नासाथ सजग भइहाल्नुपर्ने देखिन्छ । हजारौ“ नेपाली युवाको भविष्य धुम्रपान तथा ड्रग्सले ध्वस्त भएको छ । विशेÈ बन्ने ध्याउन्न र देखासिकीमा धेरै युवा धुम्रपान तथा लागुऔÈधको दुव्र्यसनी भएका छन् । नेपालमा विनाशको यो व्यापार बर्सेनी बढ्दो छ । दुव्र्यसनीलाई सुधार्न खडा भएका पुनःस्थापना केन्द्रहरु व्यापार गर्नको लागि भएका छन् ।  यस्ता लागु पदार्थहरु विषेश गरेर कुनै टेन्सन, थकान तथा खुशिको अवसरमा प्रयोग गर्ने गरिन्छ ।
अहिले यो धुम्रपानको लत युवाहरु संं“गसं“गै बालबालिकाहरुमा पनि देखापर्न थालेको छ । कतिपय विद्यालय जाने विद्यार्थीहरु पनि विद्यालय नजिकैका होटलहरुमा चुरोट, सुर्ती, वियर, गा“जा खाइरहेका भेटिन्छन् । हुन त सरकारले सार्वजनिक स्थानमा धुम्रपान गर्नको लागि निषेध गरेता पनि यसको पुर्णरुपमा भने पालना हुन सकेको छैन । सार्वजनिक स्थानहरुमा पनि युवाहरुलाई चुरोट र गा“जा खाइरहेको भेट्न सकिन्छ । हुन त यो नियम लागु भएपछि पहिलेको भन्दा केही कमी  अवश्य पनि आएको तर पनि नियम कडाईका साथ लागु नहु“दा युवाहरुमा डर र त्रास भन्ने हराएर गएको छ ।
धुम्रपान गर्ने विषेश गरेर १३—१४ वर्षे बालबालिकाहरु देखि क्याम्पस पढ्ने युवाहरुले बढी मात्रामा धुम्रपान गर्ने गरेका छन् । परिवारको माया नपाउनु, परिवारबाट टाढा बसेर पढने, कुनै टेन्सन र साथीभाइस“ंगको मेलमिलापमा युवाहरुले धुम्रपान गर्दछन् ।
साथीभाइको लहलहैमा लागेर धुम्रपान गर्ने युवाहरु पनि प्रशस्त छन् । त्यसैका एक उदाहरण हुन् बुटवल सुख्खानगर निवासी अनिल गौतम । उनी विगत ५ वर्ष देखि धुम्रपान गर्दै आइरहेका छन् । ‘शुरुशुरुमा क्याम्पस पढ्दा नास्ता खान जा“दा साथीहरु मात्र  चुरोट पिउने गर्दथे तर केही दिनपछि साथीहरुले मलाई पनि कर गर्न थाले र आफ्नै पैसाले चुरोट खुवाउन थाले । एकदिन, दुईदिन गर्दागर्दै बानी परिहाल्यो, अहिले छुटाउन मुस्किल परिरहेको छ ’। उनले बताए । त्यस्तै अर्का उदाहरण हुन् १४ वर्षे बालक भिम सुनुवार । उनी अहिले कक्षा ६ पढ्दैछन् तर उनी परिवारसं“ग लुकिछिपि धुम्रपान गर्ने गरेका छन् । शुरुशुरुमा त दाइहरु र दाइका साथीहरुले चुरोट खाएको देख्दा कस्तो हुन्छ भन्ने ईच्छा जागेको थियो । दाईहरुले खाएको चुरोटको ठुटा खान्थें तर पछि पछि धेरै खान मन लाग्यो त्यसैले उनले लुकिछिपि चुरोट पिउने गरेको उनको भनाइ छ ।
युवायुवतीमा आफूलाई अरुभन्दा भिन्न देखाउने चाहना बढी नै हुन्छ । के गर्दा अरुभन्दा फरक र ‘स्मार्ट’ देखिन सकिन्छ भनेर उनीहरु खानपानदेखि गेटअपसम्म विशेÈ केही गर्न खोजिरहेका हुन्छन् । यही मेसोमा उनीहरु कुलतमा फस्न पुग्छन् । साथीले ‘एक सर्को त हो नि तान् न’ भन्दै दिएको चुरोटको सर्कोले उनीहरुलाई बिस्तारै कुलतको महासागरमा पु¥याएको हुन्छ । कुलतमा लागेका अधिकांश साथीसं“गतकै कारण्ँ आफू बिग्रेकोे बताउ“छन् । ९० प्रतिशत दुव्र्यसनीहरुले साथीका कारण्ँ खान सुरु गरेको बताउने गरेका छन् भने ७० प्रतिशतभन्दा बढी दुव्र्यसनीले लागुऔÈध प्रयोग गर्ने साथीहरुबाटै प्राप्त गर्दै आएको तथ्यांक छ ।
किशोरावस्थामा देखासिकी गर्ने होडबाजीका कारण्ँ तन्नेरीहरु दुव्र्यसनमा फस्दै गएको बताउ“छन् । कसैले केही राम्रो वा नराम्रो नया“ काम गर्नेबित्तिकै त्यसकै नक्कल गर्न थालिहाल्छन्, उनी भन्छन्, रहरमा सिकेको त्यही बानी पछि गएर कुलत बन्छ । कस्तो हुन्छ चाखिहालौ“ न भन्ने वाक्यबाट सुरु भएको दुव्र्यसनको लत नियन्त्रण्ँबाहिर जान्छ ।

दुव्र्यसनको शिकार अबोधहरु
कमल काफ्ले
बुटवल । एक सर्को चुरोटबाट सुरु हुन सक्छ, धुम्रपानकोे डरलाग्दो तलतलतिरको यात्रा । अभिभावकहरु छोराछोरी सातआठ कÔामा पुग्नासाथ सजग भइहाल्नुपर्ने देखिन्छ । हजारौ“ नेपाली युवाको भविष्य धुम्रपान तथा ड्रग्सले ध्वस्त भएको छ । विशेÈ बन्ने ध्याउन्न र देखासिकीमा धेरै युवा धुम्रपान तथा लागुऔÈधको दुव्र्यसनी भएका छन् । नेपालमा विनाशको यो व्यापार बर्सेनी बढ्दो छ । दुव्र्यसनीलाई सुधार्न खडा भएका पुनःस्थापना केन्द्रहरु व्यापार गर्नको लागि भएका छन् ।  यस्ता लागु पदार्थहरु विषेश गरेर कुनै टेन्सन, थकान तथा खुशिको अवसरमा प्रयोग गर्ने गरिन्छ ।
अहिले यो धुम्रपानको लत युवाहरु संं“गसं“गै बालबालिकाहरुमा पनि देखापर्न थालेको छ । कतिपय विद्यालय जाने विद्यार्थीहरु पनि विद्यालय नजिकैका होटलहरुमा चुरोट, सुर्ती, वियर, गा“जा खाइरहेका भेटिन्छन् । हुन त सरकारले सार्वजनिक स्थानमा धुम्रपान गर्नको लागि निषेध गरेता पनि यसको पुर्णरुपमा भने पालना हुन सकेको छैन । सार्वजनिक स्थानहरुमा पनि युवाहरुलाई चुरोट र गा“जा खाइरहेको भेट्न सकिन्छ । हुन त यो नियम लागु भएपछि पहिलेको भन्दा केही कमी  अवश्य पनि आएको तर पनि नियम कडाईका साथ लागु नहु“दा युवाहरुमा डर र त्रास भन्ने हराएर गएको छ ।
धुम्रपान गर्ने विषेश गरेर १३—१४ वर्षे बालबालिकाहरु देखि क्याम्पस पढ्ने युवाहरुले बढी मात्रामा धुम्रपान गर्ने गरेका छन् । परिवारको माया नपाउनु, परिवारबाट टाढा बसेर पढने, कुनै टेन्सन र साथीभाइस“ंगको मेलमिलापमा युवाहरुले धुम्रपान गर्दछन् ।
साथीभाइको लहलहैमा लागेर धुम्रपान गर्ने युवाहरु पनि प्रशस्त छन् । त्यसैका एक उदाहरण हुन् बुटवल सुख्खानगर निवासी अनिल गौतम । उनी विगत ५ वर्ष देखि धुम्रपान गर्दै आइरहेका छन् । ‘शुरुशुरुमा क्याम्पस पढ्दा नास्ता खान जा“दा साथीहरु मात्र  चुरोट पिउने गर्दथे तर केही दिनपछि साथीहरुले मलाई पनि कर गर्न थाले र आफ्नै पैसाले चुरोट खुवाउन थाले । एकदिन, दुईदिन गर्दागर्दै बानी परिहाल्यो, अहिले छुटाउन मुस्किल परिरहेको छ ’। उनले बताए । त्यस्तै अर्का उदाहरण हुन् १४ वर्षे बालक भिम सुनुवार । उनी अहिले कक्षा ६ पढ्दैछन् तर उनी परिवारसं“ग लुकिछिपि धुम्रपान गर्ने गरेका छन् । शुरुशुरुमा त दाइहरु र दाइका साथीहरुले चुरोट खाएको देख्दा कस्तो हुन्छ भन्ने ईच्छा जागेको थियो । दाईहरुले खाएको चुरोटको ठुटा खान्थें तर पछि पछि धेरै खान मन लाग्यो त्यसैले उनले लुकिछिपि चुरोट पिउने गरेको उनको भनाइ छ ।
युवायुवतीमा आफूलाई अरुभन्दा भिन्न देखाउने चाहना बढी नै हुन्छ । के गर्दा अरुभन्दा फरक र ‘स्मार्ट’ देखिन सकिन्छ भनेर उनीहरु खानपानदेखि गेटअपसम्म विशेÈ केही गर्न खोजिरहेका हुन्छन् । यही मेसोमा उनीहरु कुलतमा फस्न पुग्छन् । साथीले ‘एक सर्को त हो नि तान् न’ भन्दै दिएको चुरोटको सर्कोले उनीहरुलाई बिस्तारै कुलतको महासागरमा पु¥याएको हुन्छ । कुलतमा लागेका अधिकांश साथीसं“गतकै कारण्ँ आफू बिग्रेकोे बताउ“छन् । ९० प्रतिशत दुव्र्यसनीहरुले साथीका कारण्ँ खान सुरु गरेको बताउने गरेका छन् भने ७० प्रतिशतभन्दा बढी दुव्र्यसनीले लागुऔÈध प्रयोग गर्ने साथीहरुबाटै प्राप्त गर्दै आएको तथ्यांक छ ।
किशोरावस्थामा देखासिकी गर्ने होडबाजीका कारण्ँ तन्नेरीहरु दुव्र्यसनमा फस्दै गएको बताउ“

। कसैले केही राम्रो वा नराम्रो नया“ काम गर्नेबित्तिकै त्यसकै नक्कल गर्न थालिहाल्छन्, उनी भन्छन्, रहरमा सिकेको त्यही बानी पछि गएर कुलत बन्छ । कस्तो हुन्छ चाखिहालौ“ न भन्ने वाक्यबाट सुरु भएको दुव्र्यसनको लत नियन्त्रण्ँबाहिर जान्छ ।