शुसिल कोईराला एउटा कमजोर शाशक शिद्ध हुनेछन

शुसिल कोईराला एउटा कमजोर शाशक शिद्ध हुनेछन

केशब काफले

लामो समयको शंका उपशंका पछि नेपालले फेरीबाट जननिर्वाचीत प्रधानमन्त्री पाएको छ । यो हामी सबै देशबासीहरुका लागि एउटा खुसीको कुरा पनि हो  । तर देशका ३७ आंै तथा कोइराला परिवारका ४ औ प्रधानमन्त्री जननिर्वाचित हुदा हुदै पनि पूर्ण जनचाहाना अनुरुपका पक्कै पनि होईनन । शुशिल कोईलालाको सादा जिवन उच्च विचार शैलिलाई तथा अविवाहित जिवनलाई निक्कै महत्व दिईएको छ । तर सादा जिवन उच्च विचार सबै ठाउमा उपयुक्त र प्रभावि हुन सक्दैन । कमसेकम राजनीतिमा त प्रभावि हुनै सक्दैन । राजनीति भनेको आजका दिनमा समाज सेवा पक्कै पनि होईन । साद जिवन उच्च विचारको व्यक्ति समाज सेवाको क्ष्ँेत्रमा अधिक प्रभावशाली हुन्छ छ । राजनीतिमा त मिश्रीत जिवनशैलि उपयुक्त हुन्छ । अझै राजनीति पनि नेपालको । सादा जिवन उच्च विचार ईमान्दारीतालाई सफलताको सा“चो मान्नु गलत हो । सादा जिवन उच्च विचार आफनो निजी जिन्दगिमा एउटा आदर्श हुन सक्छ,तर राजनीतिमा अलि फरक शैलि पनि हुनुपर्दछ । उपाधि मात्रैले व्यक्ति सक्षम हुदैन । व्यक्ति कार्य कुशल पनि हुनुपर्दछ उपाधिले मात्रै हुने भए देखि डा बाबुराम भट्टराईले संविधान निर्माण गराईसक्ने थिए खोईत ? बाबुराम  भट्टराई , पुष्पकमल प्रचण्ड,झलनाथ खनालहरु जस्ताले नसकेको कार्य शुशिल कोईरालाले सफल गर्लान भन्नेमा धेरैलाई शंका छ । शुशिल कोईरालाको कमजोर कार्यक्षमता माथी उनकै पार्टीका अन्य नेता तथा कार्यकर्ताले
 पनि प्रश्न उठाएको पाइन्छ । उपाधि आफनौ ठाउमा हुन्छ जिवन शैलि आफनै ठाउमा हुनछ । तर कार्यकुशलताको एउटा विषेश स्थान र प्रभाव हुनछ । शुशिल कोईरालाको सादा जिवन उच्च विचारको जिवन शैलिले नेपालको वर्तमान अवस्था र समस्यामा प्रभावित रुपले पाईला चाल्छ भन्ने विषयमा शंका गर्नै पछर्् । यदी शुशिल कोइरालाले आफनो कार्यकालमा देशलाई संविधान दिन नसके उनि पनि  एक कमजोर शाशक शिद्ध हुनेछन । सबै ठाउमा सादा जिवन उच्च विचार प्रभावी हुन सक्दैन । समय अनुसार देश काल र परिस्थिती अनुसार आफु स्वएमले त्वारीत तथा कठोर निर्णय पनि गर्न सक्नुपर्दछ । तर त्यस्त निर्णायक क्षमतका धनी पक्कै पनि छैनन शुशिल कोईराला ।
नेपालको वर्तमान अवस्थालाई हेर्दा सादा जिवन उच्च विचारको व्यक्तिले खासै महत्वको भुमीका खेल्न सक्छ भन्नेमा शंका छ । सादा जिवन उच्च विचार भन्दा पनि कार्य कुशल स्वविवेकी तथा निर्णय भुमीका खेल्न सक्ने कार्यकारी प्रमुखको आवश्यकता छ आज नेपाललाई । राजनीतिक पार्टीहरु संग आआफनै बाध्यताहरु होलान तर आपना पार्टीगत बाध्यता हरु भन्दा पनि देश जुन बाध्यात्मक परिस्थितीमा छ त्यस तर्फ ध्यान केन्द्रीत गरेर मात्रै अघि बढन जरुरी देखिन्छ । शुशिल कोईराला कांग्रेसका नेता हुन र कांग्रेस त्यो पार्टी हो जसले व्यक्तिगत सत्ता सुखका लागि आफनै पार्टीको बहुमतको सरकारलाई पनि अल्पमतमा पारेर प्रधानमन्त्रीको कुर्चिमा बसेको पद च्यत गर्छ  । स्मरण रहोस कि गिरिजा प्रसाद कोईरालाले आफु प्रधानमन्त्री हुन नपाएको झोकमा कृष्ण प्रसाद भट्टराईलाई पद च्युत गरेका थिए । हुन त गुट बाजि सबै दलको पुरानै बिमारी हो । यसले के पनि सिद्ध हुन्छ भने कांग्रेस पार्टी तथा कोईराला परिवार सत्ता सुखका लागि कुनै हद सम्म पनि जान सक्छ ।  अहिले आएर त्यही कांग्रेसका सभापति शुशिल कोईराला प्रधानमन्त्री  बनेका छन । अहिलेको सत्ताँ समिकरणमा देशको दोश्रो ठूलो पार्टी एमाले निक्कै लचक देखियो । लचक मात्रै नभएर कमजोर पनि देखियो । यस्ता कमजोरीले एमालेको राजनीतिक भविष्यमा पनि नोक्सान हुने छ । अवसर गुमाउनु भनेको ठूलो भुल हो । देश कठिन दौर बाट गुजरी रहेको अवस्थामा एमालेको भुमीका ससक्त हुनुपर्ने थियो । तर उसलाई पनि गुट बाजिको बिमारीले ग्रस्त पार्दा त्यसको प्रत्यक्ष असर राष्ट्रिय समस्या समाधानमा परेको छ । एमाले पार्टीले देशको कार्यकारी प्रमुखको पद प्राप्त गर्नुमा भन्दा पनि आफनो उर्जा राष्ट्रपति को किचलोमा बर्बाद गरेको पाईयो । तर त्यसैमा पनि उसलाई पूर्ण सफलता पाएन । राष्ट्रपति कांग्रेसकै हुने भए पछि एमालेले प्रधानमन्त्रीको पद आफना लागि माग गर्नुपर्ने थियो । एमालेको यो
ठूलो कमजोरी हो । देशको वर्तमान अवस्थामा कोईरालाको भन्दा केपि ओलीको भुमीका प्रभावकारी रहने कुरा निश्चित छ । मुख्य कुरा पद होईन । मुख्य कुरा देशको संविधान हो । संविधान निर्माण लगायत देशका अन्य जल्दा बल्दा समस्या समाधानका लागि सुशिल कोइराला उपयुक्त पात्र हुन्छन भन्नेमा शंका गर्नुपर्दछ । कांग्रेसले पनि त्यस तर्फ ध्यान दिनुपर्ने थियो । शुशिल कोईराला संग त्यस्तो सुझबुझ र नेतृत्व कौशल छैन । कुनै पार्टीको प्रमुख हुनुमा र देशको शाशक प्रमुख हुनुमा  धेरै फरक छ । कुनै पार्टीको ईतिहास हेरेर मात्रै हुदैन । सादा जिवन उच्च विचार अविवाहीत पक्ष्ँ माात्र हेरेर पनि हुदैन । अमुक पार्टीले काल खण्डमा देशलाई अमुख अमुख योगदान दिएको थियो भनेर मात्रै देशको वर्तमान समस्याको समाधान हुदैन । वर्तमान समयको समस्यालाई मध्यनजर राखेर व्यक्ति चयन हुनुपर्ने थियो । राष्ट्रपति कांग्रेसकै हुनेभएपछि एमालेले प्रधानमन्त्रीको पद आफुले लिनुपर्ने थियो । र अहिलेको अवस्थामा एमाले पार्र्टीका संसदीय दलका नेता केपि ओली उपयुक्त कार्यकारी प्रमुख हुन सक्थे । तर उसले राष्ट्रपति जस्तो रबर स्टम्प पदमा उर्जा खर्च ग¥यो । वर्तमान समयमा केपि ओली नै उपयुक्त प्रधानमन्त्री हुने थिए । तर यस बारे एमालेले अड्डी लिन सकेन हुन सक्छ एमालेको आन्तरीक कारणले होला तर राष्ट्रहीत सर्वोपरि हुन पर्दछ । ( कुनै पार्टीको इतिहास व्यक्तिको निजि जिवन शैलिले देशको वर्तमान समस्याको समाधान गर्न सक्दैन । ठीक समयमा ठोस निर्णय गर्न नसक्ने व्यक्तिले देशलाई नया दिशा दिन सक्दैन । बौद्धिक क्षमता कम भएको र निर्णायक भुमीका खेल्न नसक्ने व्यक्तिले उपयुक्त निर्णय गर्न सक्दैन । कोइरालाको सुस्त निति र गति लेपनि राष्ट्रिय हित गर्छ भन्नेमा शंका गर्ने ठाउ छ । नेपालका राजनीतिक पार्टीहरुमा गुटगत राजनीतिले गर्दा उच्च क्षमता भएका व्यक्तिले अवसर पाउदैनन । एमाले भित्र पनि चरम गुटबाजि छ । हुन सक्छ कि त्यही गुटबाजिका कारणले गर्दा एमाले पार्टीलाई धेरै लचकता देखाउनु प¥यो । राष्ट्रिय राजनीति तथा देश विकासका कार्यहरुमा राष्ट्रपतिको खासै निर्णयक भुमीका रहंदैन फेरी पनि एमाले राष्ट्रपतिको विषयमा अल्झीरहयो । नेपालको अहिलेको प्रमुख समस्या जनमुखी संविधान निर्माण गर्नुनै हो । संविधान निर्माण जस्तो अति महत्वपूर्ण कार्य काईराला जस्तो फिका व्यक्ति तत्व भएको व्यक्तिको अगुवाईमा सम्पन्न हुन्छ भन्नेमा धेरैले शंका गरेका छन । समग्र रुपमा विचारगर्दा दलहरु फेरी पनि संविधान निर्माणमा भन्दा पनि पदिय भागवण्डा मै अल्झीएको देखिन्छ । दलहरुमा संविधान निर्माण प्रति त्यो गंभिरता देखिंदैन जस्तो कि देखाउनुपर्ने हो ।
यीनि सबै विषयमा छलफल गर्दा सभाको तेश्रँे ठूलो दल एमाओवादीलाइ नजर अन्दाज गर्ने गल्ती गर्नु हुदैन । जे होस शुशिल कोइरालाको जिवन शैलि केलाएर हेर्दा उनि देशका लागि प्रभावकारी शाशक होलान जस्तो देखिंदैन । दलहरुको गुटबाजि र सत्ता संघर्षका कारणले गर्दा फेरी पनि देशले संविधान पाएन भने यो देशका लागि ठूलो दुर्भाग्य हुने
छ ।
एउटा विडम्बना के छ भने नेपालको राजनितिमा अविवाहित व्यक्तिलाई माहान त्यागिको रुपमा महिमा मण्डीत गर्ने चलन छ । तर अविवाहीत बस्नु नै सबै भन्दा ठूलो देश भक्ति हो भन्न सकिदैन । अविवाहित व्यक्तिलाई गैर जिम्मेवार पनि भन्न मिल्छ अविवाहीत व्यक्तिलाई जिम्मेदारीको ज्ञान हुदैन ।  अविवाहीत व्यक्ति संघर्षशिल हुुंदैन उसलाई कर्तव्यबोध र जिम्मेवारीको ज्ञान पनि हुदैन । अविवाहित व्यक्ति जिवनको यथार्थ संग पूर्ण परिचित पनि हुदैन । अविवाहित हुनुनै देश भक्तिको भराकाष्टा पक्कै पनि होईन । अविवाहित व्यक्तिलाई जिम्मेवारीबाट भागेको पनि भन्न सकिन्छ । जिम्मेवारी नबेहोरेको व्यक्ति संग जवाफ देहिता पनि हुदैन । अविवाहित बस्नु व्यक्तिको निजी पक्ष्ँ हो । राष्ट्रहित कै लागि अविवाहीत बसेको हो भने देखि कारण खुल्ला हुनुपर्दछ । संसारका सर्वाधीक व्यक्तिहरु विवाहित नै छन । शुशिल कोईरालालाई कुनै पनि लाभको पद प्रति निर्लिप्त भएको प्रचार पनि निक्कै गरिन्छ । तर यदी त्यसतै हो भने अहिले उनि किन निर्लिप्त हुन सकेनन । नेपालको राजनीतिमा पटक पटक कोइराला परिवारको पुनरावृद्धिले राष्ट्रिय राजनीतिमा बंश वादी परम्परालाई प्रसय दिएको कुरालाई पनि नकार्न मिल्दैन । सादा जिवन उच्च विचारका धनी श्री कोईरालाई यदी असफल भए ्भने उनको राजनीतिक जिवनमा पनि समय भन्दा पहिल्यै केपि भट्टराईको जस्तै राजनीतिक जिवनमा पूर्ण विराम लाग्न सक्छ । यस अर्थमा यति बेला नेपाललाई कुनै सुस्त शाशकको भन्दा पनि चुस्त दुरुस्त निर्णायक क्षमताको धनी शाशकको जरुरत छ ।

प्रिय तिमीलाई जन्मदिनको शुभकामना

कमल काफ्ले

तिमी हा“स्दा चम्किरहे, झिलिमिली ताराहरु
वरिपरि रसाइरहे, अमृतका धाराहरु
सधै“भरी फुलिरह्यो सुखद भावना,प्रिय तिमीलाई जन्मदिनको शुभकामना

 तिमी हि“ड्दा खुलिरह्यो,अहा बसन्त बहार
मेरो मनमा उर्लिरह्यो, तिम्रै स्नेह अपार
जुगजुग स्वास्थ्य र संपदाको चाहना, प्रिय तिमीलाई जन्मदिनको शुभकामना

खुसीका क्षणहरु,तिमीलाई अर्पण्ँ
तिम्रो मायाको आभाश नै, जीवनको दर्शन
भगवानस“ग तिम्रो दीर्घायुको प्रार्थना, प्रिय तिमीलाई जन्मदिनको शुभकामना

वास्तविक धर्मका लागि सहयोग कि नाम कमाउनका लागि

वास्तविक धर्मका लागि सहयोग कि नाम कमाउनका लागि

कमल काफ्ले

भगवान को हो ? कसको नाम हो भगवान ? के तपाईहरुलाई थाहा छ ? भगवान को हो ? तपाईहरुले देख्नु भएको छ भगवानलाई ? पक्कै पनि देख्नु भएको छैन । न त मैले, न तपाईहरुले न त कुनै महान धर्म गुरुले नै भगवानलाई देखेका छन् । कसैले पनि भगवानलाई देखेका छैनन । यो त मनले मान्ने कुरा हो । एउटा चलि आएको विश्वास हो । संसारलाई टिकाई राख्ने एउटा धार हो । सार हो । मनको विश्वास हो । आस्था हो । परम्परा हो । रीतिरिवाज हो ।
के मन्दिरको एउटा मूर्तिको रुप दिएको ढु·ामा वास्तविक भगवान भेटिएला त ? के तपाईले भेटनु भएको छ कुनै मूर्तिमा भगवान ? पक्कै पनि भेटनु भएको छैन । तपाईले मन्दिरमा हरेक दिन ५—५ रुपिया“को दरले पैसा चढाउनु हुन्छ होला । के त्यो चढाएको पैसाले तपाईको मनमा सान्ति मिल्छ कि आज मैले भगवानलाई ५ रुपिया“ चढाएं भनेर ? मलाई त मिल्दैन । किन भने म भन्छु कि त्यो ढु·ामा भगवान भेटिदैनन । आखिरमा कहा“ भेटिन्छन त भगवान ?
भगवान हरेक मानिस भित्र हुन्छ । तपाईलाई विश्वास लाग्दैन होला तर तपाईले हरेक दिन मन्दिरमा चढाएको पैसा एक दिन कुनै खान नपाएको मनिसलाई दिएर हेर्नुहोस तपाईको मनले के भन्छ ? पक्कै पनि तपाईको मन खुशीले गदगद् भएको हुन्छ । ओहो आज मैले कुनै गरिवलाई सहयोग गरें कमसेकम त्यस व्यक्तिले खान पायो । कति दिन देखिको भोको हुदो हो भोकले तडपिरहेको हुदो हो आज मैले धेरै दिन नसके पनि मैले दिएको पैसाले केही खाने कुरा त अवश्य आउला र उसले किनेर खाला तपाईको मनले यती शान्तिको अनुभुति गर्छ कि तपाईले अरु बेला त्यस्तो अनुभुति गर्न सक्नु हुन्न जति बेला तपाईले कुनै गरिवलाई खाना खुवाउनु हुन्छ, कुनै असाहयको,दिन दुखीको, गरिबको अपा·को सहयोग गर्नुहुन्छ ।
हाम्रो नेपाली समाजमा अर्थात हिन्दु धर्ममा ढु·ालाई पूजा गर्ने, दूध खान दिने, प्रसाद खान दिने, पैसा चढाउने, निर्दोष जनावरको बली दिने परम्परा छ । के तपाईले कहिले पनि ढुं·ाले यो सबै कुरा खाएको देख्नु भएको छ । पक्कै पनि देख्नु भएको छैन । फेरी किन ढु·ामा दुध चढाउने, पैसा चढाउने, विचरा निर्दोष जनावरको बली दिने ?
कुरा केही दिन अघिको हो । पाल्पा जिल्लामा रहेको राम्दीघाट जहा“ हिन्दु धर्मावलम्बीहरुले मृत शरीर को दाहसंस्कार गर्ने गर्छन । उक्त ठाउ“मा रहेको मन्दिरमा हामीहरुले दूध पनि चढाउने गर्दछौं । उक्त ठाउ“मा केही महिलाहरु ले दूध चढाउनको लागि लाइनमा बसीरहेका थिए । कसैको भा“डोमा १ मानो दूध थियो भने कसैको भा“डोमा २ मानो म पनि त्यही गएर हेर्दै थिएं कि यो दूध पक्कै पनि भित्र मन्दिरमा चढाएर कसैलाई दिईनछ होला ? भनेर तर त्यसो नभएर त्यहा“ चढाएको सबै दुध बाहिर एउटा सानो कुलो बाट बगिरहेको थियो । त्यही मन्दिरको बाहिर एउटा बुढो मानिस खानको लागि प्रार्थना गर्दै थियो । तर त्यस बुढो मानिसलाई खाना दिने त्यहा“ कोही थिएनन । सबैले आफूले  बोेकेर ल्याएको त्यो दूध त्यस ढु·ामाथि पोख्न मै व्यस्त देखिन्थे । फलफुल पनि त्यही ढु·ालाई चढाउ“ंदै थिए ।
तर त्यो ढु·ाले भने त्यो दूध पिउं्रदै पिउंदैन, फलफुल खा“दै खा“दैन मैले मनमनमा भनेको थिए कि यत्रो दूध छ फलफुलहरु छ त्यो ढु·ाले किन नखाएको होला ? मलाई रिस उठ्यो र मैले आफूले ल्याएको सबै फलफुलहरु त्यहा“ माग्न बसेको बुढालाई दिए । ढुङगालाई भने नमाग्दा पनि जबरजस्ती दिने तर त्यहा“ बसेको त्यो बुढो व्यक्ति जसले बिहानदेखि कराई राखेको छ । त्यसलाई भने नदिने ? मैले जब त्यो फलफुल त्यो बुढालाई दिए बुढो रु“दै खान थाल्यो र भन्यो जय हो राम जि कि । त्यस बेला सम्म मलाई मनमा केही भएको थिएन तर जब मैले त्यो बुढालाई त्यो फलफुल दिए तब मेरो मनमा एक अनौठो शान्ति छायो । आनन्दको अनुभुति भयो, आफैमा हर्षले गदगद भयो त्यसको खुशी देखेर आ“खामा आ“सु आयो तर ति खुशी रुपी आ“शु भने मैले पुच्छन सकिन, केही भन्न सकिन केही बोल्न सकिन, मात्र एक आनन्द मेरो मनमा छायो जुन आज सम्म पनि मैले अनुभव गर्न सकेको थिइन ।
हाम्रो समाजमा केही त्यसता व्यक्तिहरु पनि छन जो कि धर्मको नाममा कुनै मन्दिरलाई करोडौंको दान गर्छन । मलाइ लाग्छ उनिहरुले त्यो पैसा, अथवा मन्दिरको नाममा सहयोग धर्म कमाउनको लागि होईन आफनो नाम कमाउनको लागि गरेका हुन । कि मन्दिर बनेपछि मन्दिरको भित्तामा ठूला ठूला अक्षरमा आफनो नाम लेखियोस, तर त्यसमा क्षणिक आनन्दको अनुभुती अवश्य हुन्छ स्थायी आनन्दको अनुभुति भने ह“ुदैन । यदी त्यो पैसा घर नभएको कुनै गरिब, दीन दुखीलाई घर बनाई दिएको भए अथवा कुनै असायह व्यक्तिलाई सहारा दिएको भए, कुनै अपा·लाई सहयोग गरेको भए  अवश्य पनि मनले स्थाई आनन्दको अनुभति गर्ने थियो ।
आज कल हाम्रो समाजमा एउटा अति नराम्रो अति नराम्रो पराम्परा देखिएको छ कि मनिसले छोरा पाउको लागि भगवानलाई भाकल गर्छन कि हे भगवान मलाई एउटा छोरा दिनुहोस म तपाईलाई एउटा पाठो चढाई दिन्छु । जब सा“च्ची नै उसको छोरा जन्मन्छ तब उसले आफनो घरमा आफनो छोरा जस्तै गरी पालेको भर्खर जन्मेको १ हप्ताको पाठो होस उसले विचरा त्यो निर्दोष जनावरलाई आफनै आमाको अगाडिबाट लगेर भगवानलाई भन्दै त्यो निर्जिव, अचल, ढु·ामाथी रगत चुहाउंछ र भन्छ हे भगवान मैले तपाईलाई भनेको कुरा दिए । के यो परम्परा परम्परा ठीक हो ? के यसले भगवान खुशी हुन्छन होला त ?
अब आफै सोच्नुहोस कि कुनै व्यक्तिले तपाईको छोरालाई लगेर त्यस्तै गरी काटेर त्यो ढु·ामा रगत चढाईदियो भने तपाई के गर्नु हुन्छ ? विचरा त्यो पाठोको आमाको मन पनि त त्यस्तै गरी रोएको होला ? के यस बारेमा सोंच्नु भएको छ ? भगवानलाई भाकल गर्ने बेलमा हे भगवान मलाई एउटा छोरो दिनुहोस मैले १० जना गरिब, असाहय,अपा·लाई सहयोग गर्ने छु भनेर त्यसमा भगवान खुशी हुन्थे होला । हुनलाई यो हाम्रो चलिआएको चलन रीतिरिवाज परम्परा हो यो मान्नु पर्छ ।
यसलाई छोडनु हु“दैन किन भने यसैमा संसार अडिएको छ । तर धर्मका नाममा देखिएका यस्ता कुविचारहरुलाई तपाई हामीले नै हटाउन पर्छ, छोडदै जानु पर्छ र कसैको भलाईमा नै सहयोगमा नै धर्म हुन्छ भन्ने विचारलाई अगाडि सार्नु पर्छ ।
आफूस“ंग भएको  सर्वस्व मन्दिरमा रहेको त्यो ढु·लाई सुम्पिनु पनि धर्म होईन । जो आफनोे क्र्तव्य च्युत भएर कुमार्गमा भट्कि रहेका छन् तिनीहरुलाई माथि उठाउ“नु,बाटो देखाउ“नु, गरिब असाहय,दीन दुखीहरुलाई सहयोग सेवा गर्नु नै वास्तविक धर्म हो । धर्म कुनै व्यक्ति विशेÈ, जाति विशेÈ वा समप्रदाय विशेÈको प्यवा तत्व हैन जसमा जो सुकै पनि अवलम्बन गर्न सक्छ,्र तर त्यसको मर्मलाई बुझेपछि पाइने आनन्दको महत्व भिन्दै हुन्छ ।

स्वस्थानी ब्रत कथा आस्था र निन्दा

स्वस्थानी ब्रत कथा आस्था र निन्दा

केशब काफ्ले

संसारभरिका हिन्दु धर्मावलम्वीहरुका लागि धार्मिक दृष्टिले महत्वपूर्ण मानिएको माघ महिनाको अन्त्य हुनासाथै स्वस्थानी ब्रतकथाको पनि समापन हु“दैछ । स्वस्थानी ब्रतको आरम्भ भएपछि ब्रतकथाको उद्देश्य प्रति देशका छापा सञ्चार माध्यममा बुद्धिजिवी महिला वर्गहरुले निकै टिकाटिप्णी तथा विचारहरु प्रवाहित गरिरहेका छन् । उनीहरुद्वारा यस ब्रतकथाप्रति र यसको वाचन श्रवणप्रति बारम्बार प्रश्न उठाइएको छ । यस ब्रतकथाप्रति विरोधी भावनाले मुखर हुने लेखकहरुमा महिला वर्गको वर्चश्व देखिन्छ । तर यहा“निर के कुरा प्रष्ट पार्न जरुरी छ भने स्वस्थानी ब्रतकथाप्रति महिलाजगत जति आस्तिक छ त्यति आस्तिक पुरुष हिजो पनि थिएन, आज पनि छैन, भोलि पनि हु“दैन । यसबारे यस पंक्तिकारले चुनौती दिन चाहन्छ । यो स्वस्थानी ब्रतकथाको आयु महिलाहरुकै आस्थाका कारणले गर्दा लम्बिदै गइरहेको छ भन्नेबारे पनि कसैको दुईराय हु“दैन ।

यसको परम्परालाई महिलाहरुले नै अघि तान्दैछन् । यहा“सम्म कि पुरुष वर्गमा खासगरी सहरिया पुरुषहरुलाई त स्वस्थानी कथा कहिलेदेखि आरम्भ हुने र कहिले समापन हुने भन्नेबारे पनि खासै चासो रहंदैन । पुरुषहरु आफ्नै काममा व्यस्त रहेका हुन्छन् । जबकी महिला वर्गमा यसबारे पूर्ण उत्सुकताका साथ सम्पूर्ण लेखाजोखा तयार रहन्छ । अझै आश्चर्यको कुरा त के छ भने पूर्ण रुपमा शिक्षित मानिएका तथा आधुनिक युगका अगुवा ठानिएका महिलाहरु पनि स्वस्थानीको वर्तकथा श्रवण गर्नमा व्रत राख्नमा लालायित रहेको पाइन्छ  । स्वस्थानी व्रतकथाको दौरान घरघरमा कथा वाचन र कथा श्रवण गर्नेहरुमा महिलाहरुकै अधिकता पाइन्छ । कहिं कहिं त कथा वाचक र श्रोता पूर्ण रुपमा महिलाहरु नै पाइन्छ । यस ब्रतकथाप्रति प्रश्न उठाउ“दै विभिन्न खाले टिका टिप्णी गर्ने लेखक लेखिकाहरुको विषेश त लेखिकाहरुको तर्क छ कि गुनासो छ कि यस कथामा पुरुषलाई प्रधानता दिइएको छ । स्वस्थानी व्रतकथा पुरुष प्रधान छ, यद्यपि गुनासा अरु पनि छन् । तर मुखर विरोध पूरुष प्रधानतालाई नै गरेको पाइन्छ । ध्यान दिनुस्, यो ब्रत गर्ने कथा सुन्ने सुनाउने एउटी अर्कि महिलालाई यो ब्रत राख्न कथा सुन्न प्रेरित गर्ने सबै महिला नै हुन् ।
अब मेरो प्रश्न छ महिला लेखिका ज्युहरुसं“ग कि यस पुरुष प्रधान परम्परालाई महिलाहरुले किन बोकेर हिंडेका छन् त ? के पुरुषहरुले यो ब्रत राख्न महिलाहरुलाई बाध्य गरेका छन् ? कथाप्रति निकै आस्तिक पनि महिला ब्रत राख्ने पनि महिला, ब्रतको अनुसरण गर्ने पनि महिला, आफुले ब्रत राख्ने, कथा सुन्ने तर छिमेकी अर्कि महिलाले ब्रत राखिन कथा सुनिन कथा सुन्न आईन भनेर निन्दा गर्ने पनि महिला । पुरुषहरुलाई समेत ब्रत राख्न प्रेरित गर्ने कथा वाचन गर्न पुरुषलाई बाध्य पार्ने पनि महिला तर विरोधको निसानामा पुरुष र पुरुषप्रधानता कथा यस्तो किन ? के पुरुष समाजले महिलाहरुलाई यो ब्रत गर्न या कथा सुन्न बाध्य पारेको छ र ? महिलाले ब्रत राख्दा पुरुषको नियमित खानपानमा व्यवधान पर्न गएर ब्रत नगर भनेर भन्दा घरमा तनाव सृजना भएका घटनाहरु बरु सुन्न पाइन्छ । तर कुनै पुरुषले ब्रत नराखेको निहुमा महिलासं“ग झगडा गरेको पाईदैन । फेरि पुरुष प्रधान भनेर स्वस्थानी कथाको निन्दा वा विरोध गर्नुको के अर्थ हो त ? तीजमा ब्रत राखेर शिव लिंगमा जलार्पण गर्न दिनभरी लाम बस्न पुरुषले बाध्य पारेको भनेर सुन्न पाईदैन ।
स्वस्थानी व्रत गर्न पुरुषले विवस गरेको पनि पाईदैन । आफै ब्रत राख्ने आफै कथा सुन्ने, फेरि पुरुषलाई किन दोषि मानिदै छ त ? आजको जागरुक समाजमा कुनै पनि पुरुषले महिलाहरुलाई कुनै ईश्वर देवता आदिको आराधना गर्न, ब्रत बस्न, कथा सून्न बाध्य गर्न सक्दैन र उनीहरु महिलाले चाहेका खण्डमा महिलाहरुलाई पुरुषले त्यस्ता अनुष्ठान ब्रत आदि गर्नबाट रोक्नपनि सक्दैन । यस विषयमा पुरुष विचरा आफै विवस हुन्छ । महिलाहरुकै खुशिका लागि मात्रै मन्दिर जाने, महिलाहरुकै खुशीका लागि ब्रत राख्ने, महिलाहरुकै खुशीका लागि कथा वाचन गर्ने, महिलाहरुकै लागि कथा श्रवण गर्ने, पुरुषहरु सयमा ९० जना पर्दछन् यस समाजमा । आमाले भनेको मानेर आमाको मन राख्नहोस् वा श्रीमतीको मान गर्नुहोस् । आफ्नो ईच्छा होस् या नहोस्, तर महिलाहरुको खुशीका लागि पुरुषहरु धार्मिक कार्यमा अग्रसर हुनुपर्दछ । धर्मिक विषयमा सधै महिला अघि अघि र पुरुष पछि पछि हुने गर्दछन् । फेरि शास्त्रको के दोष छ ? पुस्तकको के दोष छ ? के आजका महिलाहरुले शास्त्रको अनुसरण गरेका छन् र ? या गर्न बाध्य गरिएको छ र ? या फेरि त्यस्तो गर्न सम्भव हुन्छ र ? कथा हो कथा । इतिहास हो । इतिहास पढ्दैमा सुन्दैमा कुनै अपराध हुन्छ र ? प्रश्न छ विरोधीहरुस“ंग । स्वस्थानीको कथा जसले जतिपटक बाचन गरे पनि जति पटक श्रवण गरेपनि त्यस अनुरुप आचरण हुनै सक्दैन आजको युगमा । एक प्रतिशत पनि भएको छैन । हुनपरेको पनि छैन । काल्पनिक उपन्यास पढ्न हुने काल्पनिक धाराबाहिक हेर्न हुने पाठ्य पुस्तकहरुमा समेत इतिहास पढ्नै पर्ने बाध्यता हुने तर स्वस्थानी ब्रत कथालाई पढ्दा पुरुष प्रधानतालाई प्रश्रय दिइएको आरोप लागिरहनु कतिको उचित छ त ? लेखक लेखिका महोदय ज्युहरु ? गीताको आचरण कस्ले गरेको छ र आज ? रामायणको अनुसरण कसले गरेको छ र आज ? पतीलाई परमेश्वर मानेको छ र आज ? कसले पो पत्नी वियोगमा पागलपन देखाउ“छ र आज ? फेरि एकसय प्रश्नको एउटै उत्तर यो हो कि यस स्वस्थानी ब्रत कथा को परम्परालाई यस पुरुष प्रधान इतिहासलाई महिलाहरुले नै निरन्तरता दिएका छन् । यस्तो किन ? महिलाहरुले यस परम्परालाई निरन्तरता दिईरहुन् भन्ने चाहना पुरुषमा छैन त्यसकारण पुस्तकको कथालाई आधार बनाएर पुरुष वर्गलाई लक्षित गरेर गाली गरिरहनुको कुनै अर्थ देखिदैन ।
पुराणको कथा बाचन र श्रवण गर्दैमा पुरुष प्रधानता हुने कुरै ह“ुदैन र कथामा लेखे जस्तै आचरण गर्न पर्छ भन्ने पनि  छैन । त्यस्तो आचरण गरिसाध्य पनि छैन । ईच्छा नारी जगतको हो यस विषयमा कुनै करकाप त छैन नि ? तर्क गर्ने धेरै ठाउ“ छन् । कथा कि पात्र जालन्धर पत्नी व्रिन्दालाई पीडित र बलात्कृत दर्साएर विरोध गर्नुभन्दा उसलाई महान त्यागी बलीदानी दर्शाउन पनि मिल्छ । जसको त्याग र बलिदानले अन्य हजारौं नारी बलात्कृत हुनबाट जोगिन्छन् । यद्यपि समय अनुसार हाम्रँ धार्मिक अनुष्ठानहरुमा परिवर्तन हुन आवश्यक छ । कतिपय बुद्धिजिवीहरुले समाजका धर्मभिरुहरुलाई बेवकुफ बनाएर आफुले धन कमाउने माध्यम पनि बनाएका छन् । जे होस् कथालाई  नै रहन दिए उत्तम हुनेछ । इतिहास पनि कथा जस्तै हो । स्वस्थानीलाई पनि इतिहास पढेझंै पढ्नुस् र त्यही ठाउ“मा छोडिदिनुस् । इतिहासको पनि हामीले पालना गर्दैनौ स्वस्थानीको पालना गर्नुपर्छ भन्ने पनि केही छैन, ईच्छा आफ्नो आफ्नो यसमा पुरुषको कुनै दबाब छैन । पुरुषको विरोधको पनि कुनै अर्थ छैन ।

भिडियो सेन्टरमा प्रहरीको विशेष निगरानी

भिडियो सेन्टरमा प्रहरीको विशेष निगरानी

कमल काफ्ले

बुटवल, माघ १८ । प्रतिलिपी ऐन विपरित गीत तथा चलचित्रहरु डाउनलोड तथा कपी गरेर बिक्रीवितरण हुन थालेपछि यस क्षेत्रका मोबाईल तथा भिडियो सेन्टरहरुमा प्रहरीले निगरानी बढाएको छ । प्रचलित ऐनअनुसार सम्बन्धित निकाय वा व्यक्तिको सहमतिविना कुनै पनि गीत, भिडियो तथा चलचित्रको कपी गरेर बिक्रीवितरण गर्न पाइ“दैन ।
केही दिन अघि ईलाका प्रहरी कार्यालय बुटवल र वडा प्रहरी कार्यालय रामनगरले बुटवलका विभिन्न मोबाईल पसलमा खानतलासी गर्दा प्रतिलिपी ऐन विपरित गीतहरु डाउनलोड गरी बिक्रीवितरण गरेको पाइएको थियो । यसपछि प्रहरीले सवै मोबाईल पसलहरुमा कडा निगरानी गर्न थालेको हो । प्रहरीले प्रलिलिपी ऐन विपरीत काम गर्नेहरुलाई कारवाही प्रक्रिया अघि बढाइएको वडा प्रहरी कार्यालय रामनगरका निरीक्षक राजेन्द्र श्रेष्ठले जानकारी दिए । प्रहरीले त्यस्ता मोबाइल पसलबाट कम्प्युटरका सिपियु समेत बरामद गरेको छ । प्रहरीले दिएको जानकारी अनुसार उक्त सिपियु काठमाडौं पठाइएको छ । प्रलिलिपी ऐन विपरीति कार्य गर्नेलाई १० हजार जरिवाना, ६ महिना कैद हुने व्यवस्था छ । प्रचलित ऐनमा कुनै पनि गीत तथा भिडियो व्यवसायिक प्रयोजनका लागि अनुमतिविना डाउनलोड वा कपी गर्न पाइ“दैन ।
तर व्यक्तिगत रुपमा प्रयोग गर्न भने डाउनलोड गर्न पाइन्छ । कलाकारहरुले मूल्य चुकाएर गीत तथा भिडियो तयार गर्छन् तर यसरी बनाइएका गीत तथा फिल्महरु डाउनलोड गरेर त्यसलाई कपि गरी अनधिकृत रुपमा बेचविखन गर्दा कलाकार मर्कामा पर्ने भएकाले प्रहरीले कपी गर्ने प्रवृत्तिलाई हटाउन लागेको हो । 

यस्तो छ हाम्रो महान देशको दसा

केशव काफ्ले

मेरो नेपाल महान छ यहा“ अनेक महानता पाइन्छ । यहा
शिक्ष्ँकहरुमा कर्तव्यबोध पाइदैन, विद्यार्थीहरुमा अनुशासन पाइदैन यहा“ श्रमको सम्मान पाइदैन श्रम अनुसार ज्याला पाइदैन ठूलो कुरा श्रमको थलो पाइदैन । यहा“ योग्यताले जागिर पाइदैन ठूलो कुरा पह“ुच भय योग्यता चाहिदैन । एक थरीका सरीरमा कपडा पाइदैन ठूलो कुरा सरीर ढाक भन्न पाइदैन । सहरभरी धेरै घर छन तर कोठा पाइदैन कोठा पाए पनि पानी पाइदैन ठूलो कुरा कोठामा बोल्नै पाइदैन । शहरभरी मान्छे मात्रै तर कोही साथी पाइदैन । देशका नेताहरुलाई नदी खोला चाहिदैन तर जनताले पानी खान पाइदैन । यातायातका साधनमा बस्ने सिट पाइदैन यस्तो नगर भन्न पाइदैन ठूलो कुरा विद्यार्थी छुट पाइदैन । यो महान देश हो तर यहा“ मानवता पाइदैन ।  आहा हामी गुलाम भएनौ तर त्यहा विकास पाइदैन राष्ट्रसेवकहरुमा राष्ट्रियता पाइदैन । रष्ट्रियता भएकाले जागिर पाइदैन । त्यो शान्ति क्ष्ँेत्र हो ठूलो कुरा शान्ति पाइदैन । यहा“ मर्न पाइदैन यहा“ जिउन पाइदैन ।
यहा“ अनियमितता रोक्न पाइदैन ठूलो कुरा अनुगमन गर्न पाइदैन । यहा“ ५० वर्ष पुराना गाडी फाल्न पाइदैन पुराना सिलिन्डर फाल्न पाइदैन ठूलो कुरा इन्धननै पाइदैन । यहा“ खाद्य वस्तुमा गुणस्तर पाइदैन सुन चा“दीमा सुद्धता पाइदैन होटर रेष्टुरेण्टमा सफाई पाइदैन ठूलो कुरा यहा“ अनुगमन गर्न पाइदैन । यहा“ न्याय निसाफ पाइदैन कमजोरको पक्षमा बोल्ने वक्ता पाइदैन । यो महान संस्कृति बोकेको देश हो तर यहा“ मातृ भाषा पाइदैन यो महान सस्कारी नारीको देश हो तर नारीको सिउदोमा सिन्दुर पाइदैन हातमा चुरा पाइदैन ठूलो कुरा नारी हुनको नारीको पहिचान पाइदैन ।
शरीरमा कपडा, निधारमा टीका पाइदैन । यो बहुनवादी देश हो तर घाटीमा जनै पाइदैन, गायत्री मन्त्र पाइदैन । यहा“ छुवाछुत मुक्त समाज छ तर अन्तरजातीय विवाह गर्न पाइदैन । यो कृषि प्रधान देश हो तर यहा“ अन्न पाइदैन नेता अभिनेत ,अभिनेत्रीहरुका आ“खामा लज्जा पाइदैन परिवारस“ंग बसेर टिभी हेर्न पाइदैन ठूलो कुरा यो महान देश हो । यहा“ कुनै गरिबले गास पाइदैन कपास पाइदैन उपचार पाइदैन ठूलो कुरा कसैस“ग भन्न पाइदैन । यहा“ कसैको आ“खामा समी पाइदैन कसैको हृदयमा दया पाइदैन यहा“ राम्रो मिठो बोली पाइदैन । यहा“ अस्पतालमा डा.पाइदैन कार्यालयहरुमा कर्मचारी पाइदैनन ठूलो कुरा समयमा सेवा पाइदैन । यो छुवाछुत मुक्त देश हो तर मन्दिरमा जान पाइदैन धारामा जान पाइदैन दलित वर्गमा आत्मबल पाइदैन । राजनीतिक नेतामा योग्यता पाइदैन अयोग्य नेताको शोर्ष नभै जागिर पाइदैन । अन्तिममा मन्दिरमा इश्वर पाइदैन । पत्थरमा देवता पाइदैन । मन्दिरमा इश्वर खोज्नु र पत्थरमा देवता खोज्नु गोरु दुहुन खोज्नु जस्तै हो  ।

सार्वजनिक यातायातमा देखावटी आरक्षण सिट

सार्वजनिक यातायातमा देखावटी आरक्षण सिट

महिला र अपाड्ड उभिएर यात्रा गर्न बाध्य

कमल काफ्ले

सार्वजनिक यातायातमा देखावटी आरक्षण सिट

newskamalkafle@gmail.com

kamalkafle123.blogspot.com

kamal.kafle.7946.facebook.com

बुटवल, माघ ४ । बुटवलबाट सुनवल हु“दै बर्दघाट जाने एक माईक्रो बस भरीभराउ थियो । आ—आफ्नो गन्तव्यमा हिडेका यात्रुहरु बसमा भरिभराउ थिए भने बसमा अब एक जना पनि चढ्यो भने खुट्टा राख्ने ठाउ“सम्म थिएन । यात्रुहरु सिटमा बसको क्ष्ँमता अनुसार प्याक भैसकेका थिए भने कोही आफ्नो गन्तव्यसम्म पुग्नको लागि दुःख सहेरै भए पनि कोही डण्डी समाएर उभिएका थिए, कोही ढोकामा झुण्डिएका थिए अर्थात् उक्त माईक्रोबसमा यात्रुहरुको संख्या गाडीको क्षमताभन्दा धेरै थियो । बसको दाया“, बाया“ दुबैतिर दोस्रँे पंक्तिका सिटहरुको माथि रातो अक्षरले प्रष्ट रुमा लेखिएको थियो ‘महिला र अपाड्ड सिट’ लेखिएको थियो । यसको अर्थ ति सिटहरु महिला र अपाड्डका लागि भनेर छुट्याइएको थियो । तर अफसोच यसरी महिला र अपाड्डका लागि भनेर छुट्याइएको सिटमा भने पुरुष बसेका थिए । तिनै पुरुषहरुको अगाडि एकजना करिब ४५ वर्षकि बुढी महिला गाडीमा उभिएकि थिइन् । त्यसरी महिला र अपाड्डका नाममा छुट्याएको सिटमा भने करिब २५—२६ वर्षका दुईवटा जवानहरु बसेका थिए । यसरी कोही महिलाहरु आफ्ना बच्चा एकहातले र अर्को हातले बसको डण्डी समातेर यात्रा गर्न बाध्य थिए । प्रष्ट रुपमा रातो अक्षले ‘महिला र अपाड्ड’ लेखिएको सिटमा टुलुटुलु हेर्दै यात्रा गर्दै थिए महिला तथा वृद्धवृद्धाहरुले ।
पश्चिम नेपाल बस ब्यबसायी संघले सञ्चालन गरेको बुटवल सालझण्डी, बुटवल बर्दघाट र बुटवल भैरहवा चल्ने अधिकांश माइक्रोबसमा यस्तै प्रकारका अनौठा चर्तिकला देख्न सकिन्छ । गाडी चालक, गाडी मालिक, तथा गाडीका स्टाफहरुले महिला तथा अपाड्डता भएका व्यक्तिहरुलाई सम्मान गर्ने उनीहरुस“ंग नैतिक भाषा बोल्ने भनेर भने पनि बोलिमा केही सुधार आए पनि व्यवहारमा भने अझै पनि सुधार आउन सकेको छैन । यसले गर्दा सरोकारवालाहरुले प्रभावकारी ढंगले अनुगमन नगर्दा २०६८ बैशाखदेखि लागु भएको सार्वजनिक यातायात आचारसंहिता पालना भएको छैन ।
सरकारले सार्वजनिक यातायातहरुमा महिला, अपाड्ड र वृद्धवृद्धाका लागि भनेर अलग्गै सिट छुट्याउने व्यवस्था गरेको छ । त्यसै व्यवस्थालाई पालना गर्दै  यातायात व्यवसायीहरुले बसको दाया“ र बाया“ दुईवटा सिटको माथिपट्टी महिला र अपाड्ड लेखेर औपचारिकता मात्रै निभाएका छन् । बसमा यात्रा गर्ने महिला र अपाड्डहरुसमेत आफुहरुका लागि छुट्याएको सिटमा अरु नै बसेको देखेपनि कार्यान्वयनका लागि कसैले पनि आवाज नउठाउनाले बसमा यात्रा गर्दा टुलुटुलु हेर्नमात्र बाध्य छन् । जसका कारण सरकारले लागु गरेको आचारसंहिताको पालना हुन सकेको छैन । हुन त कतिपय महिला तथा अपाड्डहरुलाई यो आचारसंहिताको जानकारी नहुन पनि सक्छ तर आचारसंहिता थाहा भएका वा नभएका सो सुकै महिला तथा अपाड्डहरुलाई पनि आरक्षण सिटमा सम्मानजनक ढंगले बस्ने ब्यवस्था मिलाउने जिम्मा बस स्टाफहरुकै हुने भनेको छ । तर बस स्टाफहरु आरक्षण सिटमा महिला र अपाड्डलाई बस्ने व्यवस्था मिलाउने कुरालाई हल्का ढंगले लिन्छन् । वुटवलको एक विद्यँलयमा अध्यापन गराउ“दै आएकी अञ्जली काफलेले यस विषयमा बोलेर बस स्टाफको नमिठो बोली र कचकच सुन्नुभन्दा उभिएरै यात्रा गर्नु उचित मानेर यस्ता बिषयमा केही नबोल्ने गरेको उनले बताइन् । उनले महिला आरक्षणको सिटका बिषयमा आफुलाई जानकारी भएपनि यसरी यात्रा गर्ने कतिपय महिलाहरुलाई महिला आरक्ष्ँण सिटको बारेमा जानकारी नै नभएको बताइन् ।  उक्त बसका सहचालकका अनुसार पहिले नै बसिसकेका यात्रुलाई उठाएर अर्को यात्रु राख्ने कुरा गाह्रो विषय भएको र यदी श्रीमान श्रीमती भएर महिला सिटमा बसेको भए श्रीमानलाई उठाएर अर्कि उभिरहेकी महिलालाई राख्दा (श्रीमती) महिलाद्वारा नै विरोध  हुने र झगडा समेत हुने उनले बताए । अर्को कुरा छोटो यात्रामा बसाई मिलाउन समस्या हुने बताउ“दै उनले लामो दूरीका सवारीमा पनि यो कुरा लागु नहुने तर्क दिए । लामो दुरीमा पनि टिकट काट्दा टिकट काट्नेवालाले महिला तथा अपाड्ड सिट नभनी उक्त सिटमा पुरुषकै नाममा टिकट काटिदिन्छन् । उनले यो नियम लामो दुरीका बसमा पनि लागु गर्न सुझाव दिए । सार्वजनिक यातायातका साधनमा यात्रा गर्दा महिलाहरुमाथि यौन  हिंसा हुने गरेको ब्यापकरुपमा आवाज उठ्न थालेपछि सरकारले सार्वजनिक यातायातमा यस्तो आचारसंहिता लागु गरेको हो ।
पश्चिम नेपाल बस ब्यवसायी संघका अध्यक्ष दधिराम खरेलले महिला र अपाड्डका लागि छुट्याइएका सिटमा महिला र अपाड्डलाई बस्ने व्यवस्था गर्न यातायात ब्यवसायीलाई निर्देशन दिइएको बताए । जुनसुकै सार्वजनिक यातायातमा यात्रा गर्दा यो कुराको पलना नभएको खण्डमा र अटेर गर्ने गाडी स्टाफका विरुद्ध ट्राफिक प्रहरी वा वस समितिमा उजुरी गरे कारवाही हुने कुरा उनले बताए ।

फोहोर व्यवस्थापन र बुनपाको योजना

कमल काफ्ले

कमल काफ्ले
सभ्य समाज सधैं सफा रहन्छ । अर्थात् कुनै शहर सफा देखियो भने बाहिरबाट घुम्न आउने मान्छेको मुखबाट स्वत ःस्फुर्त यस्ता उद्गार सुन्न पाइन्छ( आहा  यो शहरको मान्छेहरु कस्ता सभ्य रहेछन । तर आज हाम्रा शहरहरु सबै फोहर छन् । फोहर मैला व्यवस्थापन हाम्रो लागि चुनौती नै भएको छ । फोहरको थुप्रोले हाम्रो त मन खिन्न मुडअफ हुन्छ भने विकसित राष्टूहरुबाट आएका विदेशीहरुको लागि टाउको दु ःखाइ नहुने कुरै भएन । उनीहरुको अगाडि हामीलाई त्यसै पनि आत्माग्लानि भइहाल्छ । विकसित राष्ट्रहरुले फोहर मैला व्यवस्थापन चुस्त दुरुस्त गरेको देख्दा हामीलाई अचम्म लाग्छ । कहिलेकाहीं हाम्रो मनमा यस्तो तरङग आउछ( यिनीहरुले फोहर नै गर्दैनन् कि कसो फोहर त आवश्य  पनि गर्छन ्। तर, फोहर व्यवस्थापन चुस्त ढङगले गर्छन ।  
फोहर मैलाको पहिलो सिद्धान्त त फोहर नै नगर्नु हो । हामीले फोहर नै गरेनौं भने फोहर मैला व्यवस्थापन त्यसै पनि सरल भएर जान्छ । फोहर नै नगर्नु त सम्भव छैन । तर, चेतनाको स्तर अभिवृछि भएको छ भने फोहर व्यवस्थापन सहज हुन जान्छ । कुनै पार्टी अथवा पिकनिकमा हामीले खान सक्ने परिमाण्ँको खाना मात्र लियौं भने पनि हामीले फोहर मैला व्यवस्थापनलाई सहयोग नै गरेको ठहछ । कारण्ँ, हामीले फया“केको खानाले फोहर मैला व्यवस्थापनको चुनौतीलाई झन चुनौतीपूणर््ँ बनाइदिन्छ । त्यस्तै, कुनै सामान खरिद गर्दा हामीले पोलिथिनको थैलीसहित सामान लिएनौं भने पनि हामीले फोहर मैला व्यवस्थापनलाई सहयोग गरेको ठहर्छ। कुनै पनि सामान प्रयोग गर्दा वेस्टेज नगर्ने, गर्नै परे पनि न्यूनतम प्रयोग गर्ने, वेस्टेज सामानलाई सकेसम्म पुन ः प्रयोग गर्न कोशिश गर्ने वा पुन ः प्रशोधन गरी केही उपयोगी सामान बनाई प्रयोगमा ल्याउने ग¥यौं भने यसबाट हाम्रो घर, गाउ“रसमाज, शहर, बाटो र राष्ट्रमा नै फोहर मैला व्यवस्थापनलाई सहयोग त पुग्न जान्छ नै, र थोरै मात्रामा भएपनि आथिर्क बचत तथा आर्जनसमेत हुन्छ । फोहर मैला व्यवस्थापनमा अनुशासन तथा संस्कारको पनि भूमिका रहन्छ । जेसुकै फोहर जतासुकै फा्क्ने हाम्रो संस्कार छ । यस्तो कार्य व्यक्तिगत लगायत सार्वजनिक हितका निम्ति पनि एकदम नै आपत्तिजनक हो । पान, सुर्ती, खैनी, गुट्खा खाएर फा्याक्ने, थुक र माटोमा नगल्ने प्रकारको त्यसको प्लास्टिक खोल, सिगरेट (चुरोट) को ठुटा, कागजको टुक्रा, सुर्ती, खैनी, गुट्खाको व्यापार, खकार, सि“गान आदि मात्र पनि निदिष्र्ट ठाउ“मा फया“के फोहर मैला व्यवस्थापनमा ठूलो सहयोग पुग्न जान्छ ।
नेपालका ५८ वटा नगरपालीकाहरु मध्ये बुटवलनगरपालीका पनि हरियाली,सफा,पर्यटकीय र व्यवसायीक रुपले चिनीन्छ । बुटवल नगरपालीका नेपालका अन्य नगरपालीकाहरु मध्येकै उत्कृष्ट नगरपालीका पनि हो । बुटवल नगरपालीका सरसफाई,बातावरणीय रुपमा पनि उत्कृष्ट नै छ । पहिले पहिले फोहोर व्यवस्थापन चुनौतीको रुपमा देखिएको थियो । जताहेरे पनि बुटवल फोहोर मैलामा डुबेको हुन्थ्यो । चोकचोकमा फोहोरका थुप्रा देखिन्थे । तर अहिले आएकर बुटवल त्यस्तो छैन । बुटवलनगरको रुपनै फेरीएको छ । बुुटवल नगरमा चुनौतीका रुपमा हरेको फोहोर मैला अहिले धरै हदसम्म व्यवस्थापन भएको छ । अर्थात अहिले हामीले बुटवललाई नेपालका अन्यशहरहरु जस्तै सफा देख्न सकिन्छ ।
यो नगरको फोहोर मैला व्यवस्थापन गर्न बुटवलनगरपालीकाले विभिन्न उपाय तथा नितिहरु अपनाएर यो फोहोर मैला व्यवस्थापन गरेको छ । यो चुनौतीका रुपमा देखिएको फोहोर मैला व्यवस्थापनलाई बुटवलनगरपालीकाले कसरी समाधान गरेको छ त ? बुटवल नगरपालीका बातावरण तथा सामाजिक सररफाई शाखाका अधिकृत ठगिश्वर पोखरेल संग गरिएको कुराकानी ।
१.बुटवल नगरपालीकाले बुटवल नगरबाट निश्कने फोहोरलाई कति भागमा विभाजित गरेर यसको व्यवस्थापन गर्ने गरेको छ ?
उत्तरः बुटवल नगरबाट निश्कने सबै फोहोरलाई अहिले तत्कालै पुरै यति भागमा भनेर विभाजित त गरिएको छैन  । तर बुटवलनगरभित्रका केहि वडाहरुमा भने फोहोरलाई ३ भागमा विभाजन गरिएको छ । (क) कुहिने फोहोर (ख) नकुहिने फोहोर (ग) पुन प्रयोग गर्न मिल्ने फोहोर गरेर तिनभागमा विभाजन गरिएका छन । यसको प्रयोग हामीले बुटवलको वडा नं १२ मा गरिएको छ ।
२.फोहोर प्रकृति अनुसार व्यस्थापन भएको छ त ?
 बुटवलको १२ नं वडामा करिब ५०० घरधुरीमा फोहोरको प्रकृति अनुसार यसरी व्यवस्थापन गरिएको हो । त्यस स्थानमा कुहिने फोहोरलाई कुहाएर कम्पोष्ट मल बनाइएको छ । किसानहरुलाई पनि यसबारेमा जानकारी दिदै कुहीने फोहोरलाई मल बनाएर आफ्ने घरको करेसाबारीमा यसको प्रयोग गर्न प्रत्साहन गरिएको छ । नकुहीने फोहोरलाई बातावरणमैत्रि रुपमा यसलाई नष्ट गरिएको छ । र पुन प्रयोग गर्न मिल्नेखालका फोहोरलाई पुन प्रयोग गर्ने स्थानमा पठाईएको छ । धेरै फोहोरलाई बुटवलको पवित्र नगरमा रहेको डम्पिड्ड भएको छ ।
२. के गर्दा फोहोर व्यवस्थापन प्रभाकारी हुन सक्छ ?
बुटवल नगरपालीकालाई अझ उत्कृष्ट र व्यवस्थीत बनाउनको लागि यहा“को सरसफाई अझ ध्यान दिनपर्ने जोड दिन्छन यहा“का स्थानीयबासी तथा आन्तरिक पर्यटकहरु पनि । बुटवल नगरपालीकाले यस बुटवल नगरको फोहोर व्यवस्थापनको लागि के((के कार्य गरेको छ त ?
३.के गर्दा फोहोर व्यवस्थापनका काम प्रभावकारी हुन सक्छ ?
फोरोर व्यवस्थापनको लागि सबै भन्दा पहिला त फोहोर नै नगर्नु हो । त्यसपछि घरबाट निश्कने फोहोरलाई प्रकृति अनुसार फोहोर छुट्याउने जस्तै कुहिने,नकुहिने,रिसाईकिलिङ गर्ने आदी गर्न सकिन्छ । कुहिने फोहोर जतिलाई मल बनाएर घर मै प्रयोग गर्ने गर्दा धेरै राम्रँे हुन्छ । रिसाईकिलिङ हुने फोहोरलाई बेच्चेर आर्थिक आम्दानि पनि गर्न सकिन्छ । कतिपय फोहोर यस्ता हुन्छन कि तिनको प्रयोग प्रश्चात तिनिफोहोर हरुलाई घर मै पनि पुन प्रयोग गर्न सकिन्छ । जस्तै डब्बाहरु , प्लाष्टिकका थैलिहरु आदी । अनि अर्को तर्फ टोलटोलमा निश्कने फोहोरहरुलाई त्यही टोल टोलमै व्यवस्थापन गर्न सकिन्छ । वडावडा मा व्यवस्थापन गर्न सकिन्छ ।
४.फोहोर व्यवस्थापनमा बजेको अभाव हो कि ? जनचेतनाको ?
मुख्य फोहोर व्यवस्थापनमा बजेटको अभाव भन्दा पनि ठूलो कुरा जग्गाको अभाव हो । अहिले फोहोर व्यवस्थापनगर्न जग्गाको अभावले गर्दा फोहोर व्यवस्थापन ठूलो चुनौतिको विषय बनेको छ । ल्याण्डफील्डको लागि पनि जग्गाको नै अभाव भएको छ । भने अर्को तर्फ फोहोरमा काम गर्ने मानिस अथवा कर्मचारीहरुको पनि निकै अभाव रहेको छ । फोहोर उठाउनको लागि मानिस नभेटिनाले पनि फोहोर व्यवस्थापनमा एउटा चुनौती बनेको छ । यस्ता मानिस जहापायो त्यहा नभेटिने र भेटिए पनि केहीले काम नगर्ने , कोही एक दुई दिन गरेपछि छोडेर हिंडने र कसैले धेरै नशा गरेर बस्ने गरेकाले पनि यस्ता कर्मचारीको कमीले गर्दा फोहोर व्यवस्थापन चुनौतीको रुपमा देखा परेको छ ।
अर्को तर्फ जनचेतनाको पनि कमी छ । जनचेताको कमीले गर्दा मानिसहरुले जहापायो त्यहा फोहोर फ्याक्ने , फोहोरको प्रकृति छुट्याउन नसक्ने,त्यसलाई व्यवस्थापन गर्ने आईडिया नहुदा पनि यो फोहोर व्यवस्थापन थोरै कठिन बनेको छ ।
५.ल्याण्डफिल्डको कुरा कहां पुगेको छ  ?
ल्याण्डफिल्डको कुरा पक्रिया चलिरहेको छ । सर्वप्रथम यसलाई वातावरणीय मैत्रि बनाउने पक्रिया चलिरहेको छ । त्यस ठा“उमा फोहोर फाल्न भन्दा पहिला त्यसलाई वातावरण मै्त्री बनाउनु पर्ने हुन्छ । यदी यसो गरिएन भने त्यस ठाउमा धेरै दुर्गन्ध फैलन सक्ने सम्भावना हुन्छ । जसले गर्दा भयानग रोगहरु फैलन सक्छ । अर्को तर्फ स्थानियको विरोध पनि हुनसक्छ । त्यसकारणले गर्दा त्यस ठाउमा फोहोर फाय्क्न भन्दा पहिला त्यसलाई दुर्गन्ध रहित बनाउने , बातावरणमैत्री बनाउने , र अघि भने जस्तै त्यही ठाउमा नै फोहोर को प्रकृति छुट्याउने व्यवस्था पनि हुदै छ । यदी वातावरण मैत्री (भ्क्ष्) भयो भने र त्यसठाउका स्थानियको सहमति भयो भने मात्र ल्याण्डफिल्ड तयार हुन्छ ।
त्यसैले अहिले ल्याण्डफिल्डको कार्य चलिरहेको छ । यसलाई हामीले सन २०१५ को म्भ्ऋभ्ःद्यभ्च् सम्मा सिध्याउने तयारी भैरहको छ । र सन २०१६को पहिले महिना देखि नै त्यस ठाउमा हामीले फोहोर लैजाने तयारी गरिरहेका छौं ।
६.खास ज्वालन समस्या के छन त ?
यस ल्याण्डफिल्डको खास ज्वालन समस्या भनेको त्यस ठाउमा र त्यसका वरीपरिका क्षेत्रमा बसोबास गर्ने स्थानियको विरोध नै प्रमुख ज्वालन समस्या हो । यो समस्या समाधानका लागि हामीले अघि भने जस्तै स्थानियहरुलाई त्यस ठाउमा लगिएको फोहोरले असर नगर्ने गरी बातावरण मैत्री बनाउने तयारी भै रहेको छ । त्यस ठाउमा जाने फोहोरहरुलाई हामीहरुले औषधी राखेर र अनि नकुहीने फोहोरहरुलाई धुवां रहित तरिकाले जलाउने कार्य पनि हुदै छ ।
त्यसमा पनि स्थानियहरुको विरोध नै रहेको हुदा स्थानियको सहमतिबाट मात्रै हामीले ल्याण्डफिल्डसाईड खोल्ने तयारी गरिरहेका छौं ।
७.फोहोर व्यवस्थापनमा यस बुनपाको आगामी योजना के छ त ?
आगामि योजना भनेको अहिले बुनपा यस ल्याण्डफिल्ड बनाउने तयारी मै लागेको छ । यो बनाउंदा हामीले बुनपाबाट निश्कने सबै फोहोरलाई ३ भागमा विभाजन गरेर कुहीने,पुनप्रयोग गर्न मिल्ने , र नष्ट गर्नु पर्ने खालको फोहोरहरुलाई छुट्याईने छ । त्यसै गरि कुहीने फोहोरहरुलाई कम्पोष्ट मल बनाएर मलको रुपमा बेच्ने र त्यसबाट भएको आम्दानिलाइ त्यही फोहोर व्यवस्थापन कार्य मै लगाउने तयारी भएको छ । अनि पुन प्रयोग गर्न मिल्ने खालको फोहोरहरुलाई पुन प्रयोग केन्द्रमा लगि विक्रि गर्ने योजना पनि रहेको छ । त्यसैगरि बातावरण मैत्री बनाउनको लागि प्रविधिक सेक्टरको सम्झौताको तयारी पनि  भैरहको छ । यी सबै योजना साथसाथै हामीले बुनपामा फोहोर व्यवस्थापन सम्बन्धी तालिमहरु पनि दिने र यसको फोहोर व्यस्थापन गर्दा हुने फाइदा र नगर्दा हुने बेफाईदाको बारेमा तालिमहरु पनि दिने योजना बनाईरहेका छौ ।

८.यस बुनपामा फोहोर व्यवस्थापन गर्नको लागि कति कर्मचारीहरु खटाईएका छन त ?
फोहोर व्यवस्थापनको लागि करिब ८० जना कर्मचारीहरु खटिएका छन । नगर गाडि र निजिगाडिहरु गरेर १० वटा गाडिहरु पनि खटाइएको छ । टोलटोलमा फोहोर उठाउनको लागि भनेर १० वटा रिक्साहरु पनि परिचालन गरिएको छ ।
९.बुनपा भित्र फोहोर व्यवस्थापनका प्रमुख चुनौतीहरु के हुन त ?
प्रमुख चुनौती भने पनि समस्या भने पनि ठाउंको नै समस्या हो । अहिले आधुनिकता सगै र जनसंख्या वृद्धि भए संगै फोहोरको मात्रा पनि बढेको छ । मानिसहरु गाउ बाट सहर केन्द्रित हुदै गईरहेका छन । भर्खर गाउबाट झर्ने मानिसहरुको प्रमुख सहर भनेको यहि बुटवल बनेको छ । त्यसैले भर्खर यो नगरमा झरेका गाउले बासिहरुले फोहोरको व्यवस्थापन सम्बन्धि ज्ञान नहुदा जहा पायो त्यहा फोहोर गर्ने गरेको पाईएको छ । अझ प्रमुख समस्या त अहिले अस्पतालको फोहोरहरु चुनौतीको विषय बनेको छ । बढदो सहरीजिवन सगै अस्पतालहरु पनि धेरै नै खुलेको हुदा अस्पतालबाट निस्कने फोहोरहरु लाई विषेश रुपले व्यवस्थापन गर्नु पर्ने हुदा यस्ता अस्पतालबाट निश्कने फोहोरहरु प्रमुख चुनौतीको विषय देखापरेको छ ।
यो बुटवल नगरपालीकाको समस्या,चुनौती र योजनाहरु थिए । फोहर मैला व्यवस्थापनमा प्रविधिभन्दा व्यवस्थापन पÔ हावी जस्तो लाग्छ । वास्तवमै यदी हामीले हाम्रो घर,टोलछिमेक,गाउ“ठाउ“ र शहर सफा राख्नु छ भने सडकको नालामा नबग्ने, नकुहिने जस्ता फोहर जथाभावी फ्या“क्नु हु“दैन भन्ने कुरा सबैलाई थाहा छ, तर सबैले फ्या“किरहेका छन् । वर्Èापूर्व ढल र नाला सफा गर्नु र गराउनुपर्छ भन्ने कुरा सबैलाई थाहा छ । तर न कसैले यस्तो काम गर्छ न गराउन कुनै पहल गर्छ । पोलिथिनरप्लास्टिकका टुक्राटाक्रि आदिले नाला थुन्छ, यो गलेर जा“दैन भन्ने कुरा पनि सबैलाई थाहा छ । प्रत्येक जिम्मेवार जनमानसमा यस्ता कुरा थाहा भएर पनि यी सबै गर्न नहुने कामहरु भइरहेको र हुने गरेकोले प्रविधिभन्दा व्यवस्थापन पÔ हावी भएको भनिएको हो । जसको कारण्ँ हामी आफैंले गर्दा सडकमा हिंड्दा या शहर बजार जा“दा दुर्गन्धले नाक खुम्च्याएर, मुख छोपेर हिंडिरहेका हुन्छौ ं। दुर्गन्धले गर्दा हिड्दा हिंड्दै वा बसिरहेकै ठाउ“मा थुकेर थप फोहर दुर्गन्ध गरिरहेका हुन्छौ ं। यस्तो कुराको कसैले याद गरिरहेको हु“दैन । यी सबै जनचेतना र सुशासनको अभावकै कारण्ँ भएको मान्न सकिन्छ । कुहिएर जाने अर्गानिक फोहरलाई कम्पोस्ट मल बनाई मोहर (आम्दानीको श्रोत) बनाउने प्रविधि विकसित भएको नै छ । साथै, कुहिएर नजाने, तर पुन ः प्रयोग गर्न सकिने फोहर जस्तो(पोलिथिन, प्लास्टिक, रबर, शीशा, टिन, फलामका टुक्राहरु आदि कच्चा पदार्थको रुपमा तह लगाउन सकिन्छ । केही सिप नलाग तथा   पुन प्रयोग हुन नसकने फोहोरहरुलाई ुइन्सीनेरेटरु जस्तो प्रविधि प्रयोग गरी उच्च तापक्रममा पगाल्न पनि सकिन्छ । शहरको मान, मर्यादा तथा शानको लागि पनि फोहर मैला व्यवस्थापन गर्नै पर्छ । साथै, जनताको स्वास्थ्यको लागि पनि फोहर मैला व्यवस्थापन गर्नैपर्छ । फोहरको कारण्ँले आउ“, हैजाजस्तो सङक्रमित रोग फैलियो भने जनमानसलाई त हैरान पार्छ नै, देश हा“क्ने सरकारलाई समेत अस्तव्यस्त पार्न पछि पर्दैन । तसर्थ फोहर मैला व्यवस्थापन सही ढङगबाट गर्न सरकारले विभिन्न सरकारी वा गैरसरकारी सङघरसंस्थालाई आवश्यकता बमोजिम कानुनी बल, आथिर्क सहयोग र प्रविधि उपलब्ध गराएर भएपनि प्रोत्साहित गर्दै तालिम सहितको जनचेतना अभिवृद्धि गराउनु र सुशासन कायम गर्नु आजको आवश्यकता बनेको छ ।
सर्वप्रथम त फोहोर संकलन गर्दा प्रत्येक समुदायमा नै जैविक अजैविक फोहोर छुट्टाछुट्टै कन्टेनरमा थुपार्ने गर्नुपर्छ । जथाभावी थुपार्दा दु्ुर्गन्ध फैलिन्छ । यसरी नै कुनै निश्चित ठाउ“मा संकलित अजैविक फोहोरबाट पुनः प्रयोग हुनसक्ने र प्रशोधन गर्न सकिने, बोतल, प्लास्टिक र धातुका सामग्री छुयाउनु पर्दछ । फेरि जैविक वस्तुलाई पनि समुदायमा गडयौला प्रविधि वा अन्य विधिबाट कम्पोष्ट मल बनाउने र सो मल बगैंचा वा तरकारी बारीमा उपयोगमा ल्याउने तथा बढी भएको कम्पोष्ट मल बजारमा बिक्रिमेत गर्न सकिन्छ । विकसित देशहरुमा फोहोरमैला बालेर, फोहोरमैला बल्दा निस्कने तापशक्तिलाई विद्युती शक्तिमा परिण्ँत गरिन्छ । भने फोहोरलाई वैज्ञानिक तवरले तह लगाइन्छ । नगरÔेत्रको वातावरण्ँ प्रतिकुल प्रभाव पार्नेमात्र होइन, नदीकिनारमा थुप्िरएको फोहोरले नगर नजिकै रहेका नदीनालासमेत प्रभावित भइरहेको सन्र्दभमा अनि नगरोन्मुख गाविसमा समेत देखिन लागेको फोहोरमैलाका समस्या समस्या बेलैमा समाधान गर्न समुदायस्तरदेखि नै अभियान थाल्नुपर्दछ ।

https://www.facebook.com/#!/kamal.kafle.7946
http://newskamalkafle.blog.com/wp-admin/themes.php?page=functions.php&saved=true
http://newskamalkafle.blog.com/
https://www.facebook.com/#!/kamal.kafle.7946

बाबुराम प्रचण्ड ज्यु अलि धैर्यवान हुन सिक्नुस

केशब काफ्ले

धन्यवाद बाबुराम प्रचण्ड ज्यु तपाईहरुलाई धन्यवाद यस अर्थमा कि तपाईह्रुले आफनो पार्टीको सर्मनाक पराजय पश्चात अधैर्य भएर आवेगमा गरेको निर्णय सच्याउदै संविधान सभामा सम्मीलीत हुने निर्णय गर्नुभएको छ । तपाईहरुको अधैर्यता देखेर त स्वयम धैर्यताको पनि बांध फुटन सक्छ दिनभरी आमाको काखबाट दुर रहेको दुधेबालक बेलुका आमाको काखमा गएर आमाको स्तनपान गर्न अधैर्य भएझै अधैर्यहुन तपाईहरु जस्ता माहाना हस्तीलाई शोभा दिदैन  । हुन त तपाइहरु सत्ताका लागि अधैर्य भएर अतियार उठाउदा नै देशबासीहरुले दश वर्ष सम्म महान पिडा भोग्नु पर्ेको हो  । त्यो पिडाको ऐसास तपाईहरुलाई भोग्नु परेन । किन कि तपाइहरुले आफु आफना र आफन्त कोही गुमाउनु परेन । तपाईहरुको इच््छा पुर्ति गर्नको लागि पिडा भोग गर्न बाध्य भएका हजारौ पिडितहरुले पनि धैर्यता पुर्वक न्याय पर्खि बसेकै छन । तपाईहरुले सत्ता प्राप्तीका लागि धैर्य राखेर गोलिको भन्दा बोलीको बाटो लिईदिएको भए देशले र देशबासीहरुले १० वर्ष सम्म त्यो भयानक दर्दनाक पिडा भोग्नु पर्ने थिएन  । तिनि पिडायुक्त दिनहरु पनि तपाईहरुकै अधैर्यताको देन हो । धैर्यवान भएर गोलीको भन्दा बोलीको भाषामा आफनो पार्टीैको सिद्धान्त जनतालाई सम्झाउन सकेको भए देखि बैसालु दिदिबहिनीहरुको सिउंदोको सिन्दुर पुछिने थिएन । बुढेसकालका साहारा रुपि सन्तान गुमाउनु पर्ने पिडा पनि तपाईहरुलाई थाहा हुने कुरै भएन  । सत्ताको सिखरमा पुग्न तपाईहरु  अधैर्य भएर हतियारको भाषा बोल्दा धेरै बालबालीका टुहुरा भए् । तिनि टुहुराहरुले पनि धैर्य धारण गरेकै छन । धैर्य पुरुषको गहना हो । धैर्यता पूर्वक यात्रा गर्ने यात्रुले गन्तव्य अवस्य पाउछ । अधैर्य भएर सटकट  अपनाउदा कस्तो पिडा भोग गर्नुपर्छ भन्ने कुरा पिडित जनतालाई सोध्नुस । अधैर्यतामा दुर्घटनाको सम्भावना धेरै हुन्छ । प्रचण्ड ज्यु तपाई अधैर्य भएर  आफनो  ईच्छा पुर्ति गर्न चाहादा तपाईका चाहानामा धेरै चिहान बनेका छन । कृपया अब त  धेर्यवान बन्नुस । तपाइहरु जस्ता विद्धान तथा विख्यात व्यक्तिहरुले अधैर्य भएर जथाभावि बोल्दा धैर्यले पनि सर्म मानेको हुनुपर्छ । प्रचण्ड ज्युृ समयले एक पटक सबैलाई मौका दिन्छ । सो तपाईलाई पनि दिएकै हो । तर तपाई अधैर्य भएर रुकमागत कटुवाल रुपि विजुलीलाई झम्टन पुग्दा कटुवाल रुपि करेण्टले तपाईको मौका खोसि दियो । हुन त तपाईहरुलाइ मिठो मसिनो खानेबानी बसीसकेको छ मिठो खाइसेकेकालाई नमिठो भोजन रुचिकर हुदैन । तर सधै भरी मिठो भोजन उपलब्ध नहुन पनि सक्छ् मिठो मिठो भोजको व्यवस्था गर्न समय पनि लाग्छ । समयको नाम धैर्य हो । तपाइहरुले आफनो ईच्छा पुर्ति गर्नको लागि पिडित पारिएका द्धन्द्ध पिडितहरुले पनि धैर्यता पूर्वक न्यायको पर्खाईमा बसीरहेका छन । धैर्यताको  केही अंश उनिहरु संग उधारो माग्न सर्म मान्न पर्दैन । आफु भन्दा तल्लो वर्गमा उधारो माग्न सर्म लागे आफनै समकक्ष्ँि राजनितिक प्र्रतिद्धन्दी माधव नेपाल , झलनाथ खनाल,सुसील कोइराला अदिबाट धैर्यता उधारो माग्नुस । उनिहरु संग धेरै धैर्यता छ । उनिहरुले पनि परायज झेलेकै हुन धैर्यता पुर्वक समय पर्खेकेै हुन , धैर्यताको फल मिठो हुन्छ , धैर्यता अर्थात समय पुगेर पाकेको फल रसिलो पोसीलो बलिष्ट हुन्छ । अनि बाबुराम जि तपाई त झन विश्व विख्यात विद्धान मान्छे,तपाईलाइ त सिकाड्डो,काम्ब्रीज आदी विश्व विद्यालयबाट व्याख्यान दिन बोलाउछन अरे । तपाईका प्रतिद्धन्दी पार्टीका नेताहरुलाई त नौतुनाको स्कुलले पनि बोलाउदैन अरे । फेरी तपाइ जस्तो विद्धान मान्छे पनि अधैर्य भएर आफना नेता संगै बसेर किन प्रलाब गर्नुहुन्छ ? कमसेकम तपाईले त म आफनो विधाबारिदीको उपाधिलाई लज्जीत नगर्नुस । तपाई जस्तो विद्धानले जथाभावि प्रलापन गर्दा हामी जस्ता बुद्धिहीन विवेकहिन,दुखि , गरिब पिडितको अधिकारको हनन हुन जान्छ । यीन धेरै कुरा विगतका हुन वर्तमान समयमा पनि तपाइहरु अधैर्य भएर पर्लापन गर्दै हुनुहुन्छ । हामीले भने जस्तो नभए हामी संविधान सभामा जादैनौ सविधान बन्न दिदैनौ २०५२ वियुंताईदिन्छौ कहिले भनि हिम्मत भए हामीलाई पकडेर देखाउ भन्नुहुन्छ ? बाबुराम जि पूर्व राजा ज्ञानेन्द्र शाहलाई पनि ठूलै अभिमान थियो होला ? तर समयले उनिलाइ पनि छोडेन । ध्यान राख्नुस समय बलियोहुन्छ भोली कस्ले पो देखेको छ र ? पालो सबैको आउछ । तर ज्ञानेन्द्र शाहले पनि धैर्य धारण गरेकै छन । अहिले जनताले तपाईहरुर्लाइ नपत्याउनुका कारण छ ,माग्न जादा झोली तुम्बा,खाली लिएर जानु पर्छ  । तर तपााइहरु टन्नै भरिएको झोलि तुम्बा लिएर वायु यानमा सभार भएर माग्न् जानुभयो । जनताले मनन गरे वायु यानमा सवार भएर माग्न आउने  भोकै नाड्डै हुनै सक्दैन वायु यानमा चढेर माग्न आउने भोको भनेर कस्ले पत्याउने  ? अब पार माग्न जादा झोलि खाली गरेर जानुहोला । हुन त काठमान्डौका दयालु जनताले भोको ठानेर झोलि भरिदिएकै हुन । तर प्रचण्ड जि तपाई अधिर भएर जेपाई बोल्दै उनिहरुका सुकिला मुकिला लुगा खोस्न तिर लाग्नु भयो । देख्नु भयो त तपाईको बोलीका असर ? बुढा पाकाले भन्ने गर्दथे पहिला सोच पछि रोज पहिला तौल पछि  बोल तर तपाई पहिला बोल्नुहुन्छ पछि भेद खोल्नुहुन्छ । जनताहरुले पनि के गरुन ? एक पटक तपाइहरुलाई खोलो तारेकै हुन तर खोलो तरेपछि तपाईहरुले लौरो विर्सनु भयो । प्रचण्ड जि एकै पटकको पराजयले २०५२ वियुंताउछौ जंगल जन्छौ नभन्नुस । प्रचण्ड जि तपाई जय पराजय आत्तिनी तपाई  कस्तो प्रचण्ड पुरुष ? नाउको यथार्थ त कायम राख्नुुस । प्रचण्ड ज्यु मलाई पनि आफनी बुढीको साह्रै माया लाग्छ तर उ मोरी साह्रै रोगि  छ मैले सिड्डापुर जापान होईन आफनै जिल्लाको कुनै राम्रँे अस्पतालमा देखाउन सकेको छैन । म जस्तै हजारौ छन । मैले पनि धैर्य धारण गरेकै छु म जस्तै  ्हजारौ अरुले पनि धैर्य धारण गरेकै छन । तपाइ प्रचण्ड पुरुष अधैर्य किन ? प्रचण्ड ज्यु तपाईले कमसेकम आफनो नामको त अपमान नगर्नुस । हुन त नाउले पो के गर्छ र ? धनिको नाम गरिब दास ,  गरिबको नाम  धनिराम पनि हुने गर्दछ । तपाई नामको धनि भए पनि धैर्यताको गरिब हुनुहुदो रहेछ । धैर्यता आफैमा औषधि हो , धैर्य राख्नुस तपाईको घाउ निको हुदै जान्छ । घाउ लागेको बेलामा धेरै उर्फदा घाउ विग्रन सक्छ । ध्यान राख्नु पर्छ ।
जोसमा होस न गुमाउनु प्रतिकुल समयमा धैर्यता नगुमाउनु बस्नु पाउ भन्दैमा ठस्स नबस्नु , बोल्न पाए भन्दैमा प्याच्च नबोल्नु भन्थे बुढा पाकाले । तर तपाईले बुढा पाकाको संगत गर्न भ्याउनु भएन होला ? अहिले जनताले समय दिएका छन सदुपयोग गर्नुस प्रचण्ड ज्यु । निमको विरुवा रोपेर आप फल्दैन प्रचण्ड ज्यू अब आप रोप्नुस समय लाग्छ धैर्य राख्नु आफै फल्छ । बाबुराम जि तपाईको विद्धावारीधिको उपाधिले आज सम्म देश र देश बासीलाई केही दिन सकेको छैन तपाईले जहाबाट उपाधी लिनुभएको हो उहि काम लाग्छ की ? किन कि नेपालका जनताले त तपाईको विद्धताको परिक्षा लिईसकेका छन । यदी चुनावमा धाधली गरेर षडयन्त्र गरेर हराएको भए यत्रो यत्रो देशी विदेशी षणयन्त्रको गन्ध सुंघन सक्ने पुर्व अनुमान लगाउन नसक्ने तपाई कस्तो विद्धान ? आगो बोल्नु भन्दा पहिला धुवा अवस्य पनि निस्कन्छ त्यस कारण पर्लाब नगर्नुस सरकारमा सहयोगि बन्नुस फेरीबाट जनता नतर्साउनुस ,  धैर्यता राख्नुस,समय पर्खनुस,समय कसैको हुदैन पर्खि बस्नुस ।

नारी हिंसामा नारीहरु कै भुमीका प्रमुख रहेका हुन्छन

केशब काफ्ले

नारी हिंसा भन्ने बित्तिकै सबैको दिमागमा एउटा निर्दयी तथा कुर्र पुरुषको छवि उत्रने गर्दछ । त्यसैमाथि केही आफुहरुलाई प्रगतिशिल ठानेका शब्दहरुमै भए पनि नारी उत्थानका कुरा गर्नेहरु त्यस्तै आफुहरुले घरमा एक कप चिया पकाएर खान पनि नसक्ने,श्रीमति बिमार भए होटलबाट खाना मगाएर खानेहरु श्रीमतिको घाममा सुकाएको पेटीकोट उठाउन लाज मान्ने वा पेटीकोट छोए नर्क गइन्छ भन्ने विचार राख्नेहरु जस्ता केही लेखक तथा विचारकहरुले पुरुषको छवी  एउटा महिला विरोधी वर्गको रुपमा उचाली रहेका छन । त्यस्तै आफुहरुलाई विद्धान ठानेका लेखक तथा विचारकहरुले  महिला हिंसाका प्रमुखकारणहरु नपहिल्याई कन जरो नपहिलाई कन हागा विगा मात्रै काट छाट गरेका हुन्छन जरो पहिल्याए उत्पन्न कारणको समुल नष्ट गर्नतर्फ कलम रुपि बन्चरो चलाएको पाईदैन । यो दुखको कुरा हो । एकहोरो पीतृत्रुु सतात्मक सोच र पुरुष समाजलाई मात्रै दोषि देखाएर त्यस्ता विद्धान लेखक तथा विचारकहरुले महिला तथा पुरुष समाजमा विभाजन उत्पन्न गरीरहेका छन । तर एउटा अकाट्य सत्य कुरा के छ भनि नारी हिंसाका घटनाका जन्मदाता हरुमा पुरुष भन्दा महिलाहरुनै अघि हुन्छन । तर विद्धान लेखक लेखिकाहरुले त्यस्ता भित्री पुष्ट पल्टाएर  तथ्य उजागर गर्न सकेका छैनन । हुन सक्छ त्यस्ता विद्धानका विचारमा नारी द्धारा नारीकै जरो खनिनु उचित होला । अथवा त्यस्ता विद्धान लेखक लेखीका तथा विचारकहरु लगातार एक पक्ष्ँिय रुपमा प्रस्तुत भएर आफु नारीवादी भएको या नारीहरुको दृष्टिमा माहान हुन चाहेका पो हुन की ? तत्र भनि उनिहरुको समाजमा किन आउदै की सहयोगिको रुपमा महिला नै नउभ्याई कन महिला हिंसा हुनै सक्दैन । बलात्कार र यौन शोषण तथा महिला हत्यालाई मात्रै महिला हिंसा भन्न मिल्दैन । महिला हिंसा नारी पीडा का अनेक रुपहरु छन । तिनि रुपहरु मध्ये बलात्कार र यौन शोषणमा पुरुष वर्ग पूर्ण रुपमा जिम्मेदार रहेपनि महिला हिंसा नरी पिडाका अन्य रुपहरुमा पूरुष भन्दा महिलाहरुनै धेरै आक्रामक हुन्छन । एउटा घर जहा महिलाहरुको बहुमत रहेको हुन्छ तर त्यसै घरमा विभिन्न कारणबाट महिला माथि अत्याचार भएको हुन्छ । एउटा सस्था वा कार्यालय जहा महिलाहरुकै र्वचश्व रहेको हुन्छ , जहा की प्रमुख पनि महिला नै रहेकी हुन्छीन त्यहा पनि महिला द्धारा महिला माथि अन्याय अत्याचार भएको हुन्छ । सस्थाकी प्रमुख पनि महिला ,कर्मचारीहरु पनि सबै  महिला तर त्यहा पनि विभिन्न कारण देखाउदै अलि कमजोर महिला माथि अन्याय भएको हुन्छ । कर्मचारीहरु मध्ये जो अलि धनि छ , जो अलि आधुनिक छ ,कार्यालय आउदा पनि महगा गरगहनामा आउछ,वार्तालापमा अलि चतुरछ ,पढाइमा अलि माथि छ  त्यस्तै महिलाहरुकै हालि मुहाली रहने गर्दछ र कार्यालय प्रमुखको झुकाब पनि तिने तर्फ रहेको पाईन्छ । अर्थात कार्यालय प्रमुृख त्यस्तै आधुनिक प्रकारका कर्मचारीहरुको प्रभावमा रहेको पाईन्छ । त्यस कारण उनिहरुले गरेको गल्ती प्रमुखले देख्दैनन । प्रमुख पनि उनिहरु सं्रगै बसेर गफिएको
पाईन्छ । धनि महिला द्धारा गरीब महिला हेपिनु आधुनिक महिलाद्धारा पारम्पारीक पद्धतीमा विश्वास गर्ने महिला हेपिनु,शिक्ष्ँित द्धारा अशिक्ष्ँित महिला हेपिनु , आपसी रिस डाह,ईश्र्या,आदि महिला वर्गमा धेरै पाईन्छ । गरीब चोर,तथा कुरुप भए बोक्सी भन्ने भावना पनि महिलामा प्रसस्तै पाइन्छ । घरमा नया दुलही भित्राउदा दाईजोको खोजविन गर्ने शासु नन्द,जेठानि,अमाजु पनि महिला नै हुन । जेठिबुहारी ले जति दाईजो नल्याए कान्छीलाई ताना सुनाउने , हेला गर्ने , धेरै काम गर्न लगाउने,वा दाईजो माग्नका लागि छोरालाई उक््साउने जस्ता सासु,नन्द,जेठानि,देउरानी,अमाजु के यीनि महिला हैनन र ? दाईजोका लागि छोरालाई उक्साउदा महिल प्रति महिला हिंसा हुन्छ कि हुदैन ? महिला नै प्रमुख रहेको कार्यालय वा सस्थामा धनि गरीब,आधुनीक,पारम्पारीक जस्ता विषयलाई आधार बनाएर फरक व्यवहार गर्ने महिलाले कुन जात माथी अन्या गरेका छन त ? के यो सोचनीय विषय होइन र ? विद्धान लेखकहरुको ध्यान यस तर्फ किन जादैन ? के जुन कार्यालयमा महिला प्रमुख हुन्छन ,र महिला नै कर्मचारीरहेका हुन्छन त्यहा पनि पीतृत्र सतात्मक सोचले काम गरेको हुन्छ ? तिजको मेला होस या पिकनिकको रमझम ,स्कुलको प्राङगढ होस वा कलेजको कोठा,कार्यालयको कार्यास्थल होस वा छरछिमेकको वातावरण सबै ठाउमा आर्थिक रुपले सम्पन्न महिलाद्धारा निम्न वर्गकी महिला हेपिएकि हुन्छन । के यीनी महिला हिंसाका रुप होईनन र ? यद्यपि यो विषय पुरुष वर्गमा पनि लागु हुन्छ । तर महिला जगतमा अत्याधीक चर्को हुन्छ । अर्को भाषामा यो त वर्ग सघर्ष हो पनि भन्न सकिन्छ । तर सजातिय उत्थान अर्थात महिला उत्थानमा महिला—महिल विचको वर्ग संघर्षले निम्न वर्गका महिला अशिक्षित महिला पारम्पारीक पद्धतिमा विश्वास गर्ने महिलाहरुलाई निकै पिडित पारेको छ । अनौपचारीक क्ष्ँेत्रमा कार्यरत महिला्हरु यस रोगबाट अधिक पिडित छन । झराभुट्ट गहना लगाएका आधुनिक पहिरन भएका कर्मचारीहरु प्रति कार्यालय प्रमुख धेरै लचक हुन्छन । तर पारम्पारीक पहिरन गर्ने र अलि सोझा साझा गरीब,जो धेरै गफिन जान्दैनन त्यस्ता महिला कर्मचारी महिला हाकिमहरु द्धारा नै हेपिएका हुन्छन । अलि धनि तथा आधुनिक प्रकारका कर्मचारीलाई खानदानी हुन भन्दै उनिहरुले गरेको अनियमिततालाइ प्रमुख द्धारा अनदेखि गरीन्छ । कमजोर वा पारम्पारीक पद्धती अपनाउनेलाई दोष दिईन्छ । घर भित्र होसा वा कार्यालयमा उल्लेखित विषय बाक्लै पाईन्छ । यस्तो व्यवहार महिला हिंसामा पर्छ कि पर्र्दैन ? प्रश्न छ विद्धान लेखकहरु संग ? महिलाको सहयोग विना महिला हिंसा हुनै सक्दैन । महिल ह्रिंसाका प्रत्येक घटनामा एउटी अर्की महिलाको भुमीका छ वा छैन कहि त्यो घटना महिला का कारणले नै घटेको त होईन ? भन्ने जस्ता विषय नकोट्टाई जरो नपहिल्याई एकहोरो पितृत्रु सतात्मक विचार भनेर पुरुष जगतलाई मात्रै दोषि देखाएर महिला हिंसाको अन्त्य हुनै सक्दैन । महिलाले नै महिलाको पिडा बुझदैन भने दोष कसको हुन्छ त ? आजको बढदो महंगिमा कार्यगरेर जिवन यापन गर्नु र घरबाट बाहिर निक्लन महिलाहरुका लागि पनि आवश्यक भएको छ । तर ठाउठाउमा विभिन्न कारण देखाउदै महिला द्धारा महिला ने हेपिनु सजातिय हिंसा हो  । साडी ब्लाउज लगाउने , साधारण चप्पल गलाउने,पाखे,उचा हिल लगाउने,सांघुरो जिन्स लगाउने,मिनिस्कट लगाउने,आधुनीक यही सोच छ समाजमा ।
आज मिनि स्कट लगाएका र जिन्स लगाएका पाका पुर्खाले धोती ब्लाउज लगाएका थिएन्न र ? आमा भन्ने पाखे,बाबा भन्ने पाखे,सासुलाई ढोग्नी,जेठाजुलाइ मान गर्नि देवरलाई बाबु भनेर सम्बोधन गर्नी जस्ता महिलालाई महिलाहरुले नै पाखे भनेर हेप्छन । जानि नजानि आयातित भाषा प्रयोग गर्नि जति आधुनिक भनेर सम्मान गर्नी चल्ती महिलाहरुमा धेरै छ। तर  हाम्रा विद्धान विचारक महिला हिंसाको मुल जराहरु नखोजिकन जरोमा प्रहार नगरीकन पुरुषवर्गलाई मात्रै महिला हिंसाको दोषि देखाएर आफनो विद्धता देखाएका हुन्छन । नाम र दामका लागि मात्रै कलम चलाउने विद्धान लेखक लेखिका हरुले यस तर्फ ध्यान पु¥याउनुपर्दैन र ? बास्तबमा ईमान्दारी पूर्वक महिला उत्थानमा लाग्नु छ भनि महिला हिंसाका सबै प्रमुख मुलहरुमाथी समान प्रहार गर्न जरुरी हुन्छ ।

द्वन्द्वका पीडितहरुले न्याय कहिले पाउं“छन् त ?

केशब काफ्ले

धेरै वर्षदेखि अनेकौं प्रकारका आन्दोलन तथा संघर्ष रुपी यज्ञ, आहुती पश्चात २०६४ सालमा विजारोपण गरिएको संविधान सभाको गर्भ पुष्ट हुन नपाउ“दै प्रसव पीडामा परेर अनेकन औषधि उपचार गर्दागर्दै पनि छट्पटाई–छट्पटाई मृत्यु हुन पुग्यो । समाधान रुपी बच्चा नजन्मीकन गर्भस्त अवस्थामै दुःखद् मृत्युृ हुन गयो । तत्पश्चात २०७० साल मंसिर ४ गतेका दिन फेरिबाट अनेकन औषधि उपचारका विचमा अर्को संविधान सभाका लागि विजारोपण गरिएको छ । तर यस पटक पनि सभाको गर्भाधान हुनासाथ पीडा पनि सुरु भएको छ  । यस सभाको पनि समाधान रुपी बच्चा नजन्माईकन गर्भस्त अवस्थामै मृत्यु हुन्छ की भन्ने जगजगी बा“की नै छ । यद्यपि यस पटकको गर्भलाई परिपुष्ट गरेर समाधानरुपी स्वस्थ शिशुको जन्मका लागि ठूला–ठूला देशी विदेशी वैद्यहरु उपाचारमा संलग्न रहेका छन् । यस पटक पनि गर्भ नतुहियोस्, नकुहियोस, गर्भ परिपुष्ट भएर समाधानरुपी स्वस्थ शिशुले जन्म लियोस् सबै देशबासीको आकांक्ष्ाँको पुर्ति गरोस्, सबै द्वन्द्वका पीडितहरुले न्याय पाउन सबै देशाबासीको भलो गरोस् । मेरो पनि शुभकामना छ ।
सर्वे भवन्तु सुखिन, सर्वे सन्तु निरामयः शुभकामना पश्चात लागांै विषय वस्तु तर्फ ः
यसै संविधानसभा व्यवस्था परिवर्तन, राजनीतिक परिवर्तन, सामाजिक रुपन्तरणका लागि भनेर माओवादीद्वारा १० वर्षसम्म सञ्चालन गरेको खुनी संघर्षमा देशका थुप्रै निर्दाेस् जनताले प्राण गुमाए । त्यसरी प्राण गुमाउनेका परिवारजनले न्यायका लागि आफ्नो प्राणको बाजी थापेर शुसुप्त आन्दोलन गरिरहेका छन् । जस्तै गोर्खा फुजेलका अधिकारी दम्पती, त्यस्तै डेकेन्द्र थापाका परिवारजनले पनि न्यायको आशा छाडेका छैनन् । यिनी दुई घटना न्यायका लागि पारिवारिक प्रयासका कारण चर्चामा र प्रकाशमा आएका हुन् । जसमा सञ्चार माध्यमको पनि ठूलो भुमिका रहेको छ । सञ्चार माध्यमलाई धन्यवाद दिनै पर्छ । तर त्यस्तै गम्भीर प्रकृतिका अनेकन घटना अझै पनि प्रकाशमा आउन सकिरहेका छैनन् । संविधान सभाको चुनाव होला, न्यायिक आयोगको गठन होला, छानविन गरेर घटनाक्रमको समीक्षा होला, मूल्याङ्कन होला र हामीहरुले यथोचित न्याय पाउ“ला भनेर पर्खाइमा बसेका पीडितहरुको न्याय पाउने आशा भने क्ष्ँीण हु“दै गएको छ । कारण कि तत्कालीन युद्धरत पक्ष त्यस्ता पीडितहरुलाई न्याय दिन तयार छैनन् । उनीहरुले डेकेन्द्र थापा तथा कृष्ण प्रसाद अधिकारीको हत्या जस्ता घटनालाई पनि गम्भीर प्रकारको घटना मान्दैनन् । यिनी प्रकाशमा आएका दुइटा संवेदनशील घटनालाई पनि उनीहरुले गम्भीर घटना मानेर देशमा प्रचलित न्याय व्यवस्था अनुसार न्याय दिन मञ्जुर गर्दैनन् भने सत्य निरुपण तथा मेलमिलाप आयोगको के औचित्य रहन्छ त ? सत्य तथ्य पत्ता लागिसकेका र अभियुक्तले अपराध स्वीकार गरेर अपराध बोध गर्दै पश्चाताप स्वरुप सजाय  भोग्न तयार रह“दा पनि तिनलाई सजाय दिन नपाइएको अवस्थामा फेरि आयोग बनाएर सत्य तथ्य खोज्नुको के अर्थ रहन्छ त ? अपराधि पत्ता लगाउने, फेरि सत्य निरुपण तथा मेलमिलाप आयोगद्वारा आम माफी दिने किन कि यो सत्य निरुपण तथा मेलमिलाप आयोग भनेकै आम माफीको अवधारणा हो । होला तत्कालीन सत्ता पक्ष्ँ पनि केही हदसम्म दोषी होला उनका कर्मचारीहरुले पनि त्यस बखत संघर्षरत पक्षप्रति केही अपराध गरेको भए उनीहरुले पनि सजाय पाउनै पर्छ । तर हेक्का रहोस् कि सत्ता पक्ष्ँ संघर्षको कारक थिएन । सत्ता पक्ष्ँ प्रतिकारक थियो, कारक र प्रतिकारकमा ठूलो भेद हुन्छ । आई परेका माथि जाई लाग्नु अर्थात प्रतिकार गर्नु र निर्दोशको सुरक्षा गर्नु सरकारको दायित्व भित्र पर्दछ । आत्मरक्षा सेल्फ डिफेन्स गर्नु त मनुष्य त के पशु जगतको पनि जन्म शिद्ध अधिकार हुन्छ । आई परेको कारकतत्वस“ंग प्रतिकार गरेको हु“दा उनीहरु पनि हामी जत्तिकै दोषी छन् त्यसकारण तत्कालीन सत्ता पक्षले पनि हाम्रा कार्यकर्ताले झंै सजाय पाउनु पर्छ भन्न मिल्दैन । प्रतिकार गर्नु कुनै ठूलो अपराध होइन, आत्म रक्षा गर्नु अपराध होइन । प्रतिकारका दौरान हुन गएको अपराध क्षम्य पनि हुन सक्छ । त्यसकारण कारक  र प्रतिकारकलाई बराबरीमा राख्न मिल्दैन । माओवादी नेताहरुका अनुसार तथाकथित जनयुद्धका दौरान घटेका घटनाहरु चाहे जस्तै गम्भीर प्रकृतिका भएता पनि दोषीलाई देशमा प्रचलित कानुन अनुसार कार्वाही गर्न मिल्दैन । उनीहरुका अनुसार एउटा छुट्टै आयोग जो की उनीहरुको अनुकुल हुने छ । सत्य निरुपण तथा मेलमिलाप आयोग बनाएर त्यस आयोगले सिफारिस गरे अनुसार मात्रै कार्वाही हुन सक्छ अन्यथा नाई । तर त्यो आयोग पनि कहिले बनाउने ? कसले बनाउने ? कस्तो बनाउने ? माओवादीले आफ्नै अनुकुलको आयोग चाहन्छ त्यसै कारण आजसम्म आयोग बन्न नसकेको हो । फेरि त्यो आयोगले पीडित पक्ष्ँलाई समुचित न्याय दिन सक्ला त ? किन कि यस आयोगको शब्दावलीले नै शंका उब्जाउं“छ । सत्य निरुपण तथा मेलमिलाप आयोग । अब यसको सत्य—निरुपणलाई हटाउ“दा बा“की रहन्छ मेल—मिलाप कस्तो मेल मिलाप ?  के गम्भीर प्रकृतिका घटनामा पनि मेलमिलाप गर्ने ? या करकापमा अथवा आर्थिक प्रलोभनमा मेलमिलाप गर्ने गराउने ? यस प्रकारले करकापमा मेलमिलाप गर्दा पीडितले समुचित न्याय पाउला त ? त्यसरी मेलमिलाप गर्नु छ भने फेरि सत्य निरुपण किन चाहियो ? सत्य तथ्य खोजेर अपराधि पत्ता लगाउने फेरि मेलमिलाप गराएर अपराधिलाई छुट दिने  । समुचित न्याय दिन नसक्ने सत्यलाई किन उजागर गर्नु पर्छ  र ? अब सत्यलाई हटाउ“दा निरुपण बा“की रहन्छ । अब यो निरुपण भनेको आफैमा समाधान पनि हो यदि सत्यको समाधान हुन्छ भने फेरि मेलमिलाप कहा“ं बा“की रहन्छ  त ? सारमा यो कि जति नै अन्तर्राष्ट्रिय मापदण्डको आयोग बनाए पनि यस आयोगबाट पीडितले समुचित न्याय पाउ“दैनन् । यो एउटा आम माफीको अवधारणा हो । आयोगद्वारा पीडितले केही राहत पाउन सक्ला तर यथोचित न्याय पाउ“दैन ।
मेलमिलापको अर्थ यो पनि हुन्छ कि अपराध गरेका दोषीले पीडित पक्ष्ँ समक्ष क्षमा माग्ने । अनि पीडित पक्ष्ँले दबाबमा अथवा आफ्नो महानता दर्साउ“दै अपराधिलाई क्षमा दिने । के यस प्रकारको मेलमिलापलाई न्याय भन्न मिल्छ ? यही हो त न्याय ? अपराधिले ठूलो अपराध गरेबापत पीडित येनकेन कारण देखाएर पीडित पक्षको सहमतिमा अपराधिलाई निम्न सजायमा उम्काउनु पनि हो । मानौ आ“खाको बदला आ“खा । त्यसै माथि पनि पीडित र पीडक दुवै पक्ष्ँ आपसमा सहमत भएर मेलमिलाप गर्दछन् भने र देशमा शान्ति छाउ“छ भने तेश्रो पक्ष्ँसं“ग भन्नु पर्ने बा“की केही रह“दैन । तर सहमति गराउने त्यो तेश्रो पक्ष अर्थात मेलमिलाप आयोग खोइ त ? कहिले बन्छ यो तेश्रँे पक्ष्ँ ? ७, ८ वर्ष बितिसके के न्यायका पर्खाइमा बसेका पीडितहरु एक एक गर्दै मुर्दाघाट गए पछि ? के त्यसरी हुन्छ न्याय ? समयमा नपाएको न्याय न्याय पाएर पनि अन्याय सरह नै हो । यदी यस्तो आयोगद्वारा दोषी दण्डित हुने भए माओवादी पार्टीका नेताहरुले त्यस आयोगलाई बनाउने मन्जुरी नै दिदैनथे । यदी उनीहरुको मनसाय दोषीलाई दण्डित गर्ने खण्डको भए कृष्ण प्रसाद अधिकारी र डेकेन्द्र थापाका हत्यारा र दोषीलाई कार्वाही गर्न खोज्दा किन हल्ला गर्थे र ? यो सबै बुझ्कारले बुझेको विषय हो कि सत्य निरुपण तथा मेल मिलाप भनेको एउटा असामाजिक तत्व वा समुह जसले सरकार वा समाजप्रति असन्तुष्ट रह“ंदै अपराधिक गतिविधि सञ्चालन गरेको हुन्छ । त्यस समुहले अपराधिक गतिविधि त्याग गरेर समाजको मुख्य धारामा आए वापत पुरस्कार स्वरुप दिइने मेलमिलाप आयोग वा आम माफी हो । त्यसकारण यस आयोगबाट पीडितले समुचित न्याय पाउ“दैनन् । फेरि पनि घाउ त्यसै खुला राखिरहनु भन्दा मलमपट्टी लगाउनु बेस । आशा गरांै कि छिट्टै संविधान सभा को गठन होस्, संविधान सभा सुचारु रुपले सञ्चालन हाउस, पीडितहरुलाई समुचित न्याय दिन सक्ने आयोग बनोस्, पीडितहरुले केही राहत पाउ“न्, यही चाहना सबै नेपालीहरुको रहेको छ ।

तस्बीरहरु आंफै बोल्छन

kamal kafle

kamal kafle
Palpl-8 telgha
nepal

सेवा भन्ने शब्दको अनुचित प्रयोग हुने गरेको छ

केशब काफ्ले
‘सेवा’ यो सेवा भन्ने शब्द आफैमा एउटा मूल्यवान शब्द हो र यो सेवा शब्द आफैमा निकै वजनदार शब्द हो । वजन यस मानेमा हो कि सेवाको वजन जुनतुन मनुष्यले उठाउनै सक्दैन । जसले सेवाको वजन उठाउन सक्छ उसले आत्मीय आनन्द पनि उठाएको हुन्छ । सेवाको आनन्द सेवकलाई मात्रै थाहा हुन्छ । तर आज साधन र सुविधालाई सेवाको रुपमा बुझ्ने र बुझाउने गरिदै छ । सेवा शब्दलाई आज नेपालका व्यापारीहरुले अनुचित रुपमा प्रयोग गरेर नेपालका भोलाभाला जनतालाई भ्रममा पारेका छन् भने सेवा जस्तो महत्वपूर्ण शब्दलाई अपमान गरेर व्यापारिक प्रयोजनमा प्रयोग गर्ने गरेका छन् । वास्तवमा सेवा न त किन्न मिल्छ न बेच्न मिल्छ । सेवा कुनै पनि आर्थिक चलखेलको परिधिभित्र पर्दैन । किन कि सेवा भनेको निःशुल्क हुने गर्दछ । शःसुल्क सेवा हुनै सक्दैन यो भ्रममात्रै हो । शुल्क तिरेर प्राप्त गरिएको कुनै पनि सुविधा सेवा हुन सक्दैन । जस्तो कि हामीहरुले देख्ने र सुन्ने गरेका छौं कि एकै छानामुनि विभिन्न प्रकारका धेरै सेवाहरु बाटोघाटो हिड्डुल गर्दा चारैतिर सेवा लेखिएका ठूला ठूला बोर्डहरु देख्न पाईन्छ । जस्तै चिकित्सा सेवा डेण्टल सेवा, यातायात सेवा, फोन सेवा, कानुनी सेवा आदि । अब प्रश्न यो छ कि के कुनै चिकित्सकले निःशुल्क चिकित्सा सेवा दिएको छ रु के कुनै वकिलले निःशुल्क मुद्धा लडिदिएको छ रु के कुनै यातायातका साधनले निःशुल्क यात्रा गराएका छन रु यदि छैनन् भने यिनी साधनहरुलाई सेवा शब्दले अलंकित गर्नुको के अर्थ छ त रु शुल्क तिरेर प्राप्त गरिएको कुनै पनि भौतिक पदार्थ सेवा हुनै सक्दैन । शुल्क तिरेर प्राप्त गरिएको वस्तु वा पदार्थ साधन हो सुविधा हो यसलाई कुनै प्रकारले पनि सेवा भन्न मिल्दैन । सेवा निःशुल्क हुने गर्दछ । मेरो दा“त दुखेको छ, चिकित्सकलाई देखाउनुप¥यो । चिकित्सकस“ंग भेट हुने शुल्क ५ सय तत्पश्चात दुखेको दा“त फाल्नुप¥यो दा“त फालेको शुल्क ५ सय जम्मा १ हजार अब १ हजार तिरेर गराएको काम सेवा हो कि सुविधा हो त रु यसलाई कसरी डेण्टल सेवा भनिन्छ त रु
ज्याला तिरेर गराएको काम सेवा हु“दैन । ज्याला लिएर गरिदिएको काम पनि सेवा होइन । पैसा तिरियो, सुविधा लिईयो त्यसकारण साधन र सुविधालाई सेवास“ग जोडेर सेवा भन्ने शब्दको अनुचित लाभ लिन उचित हु“दैन । हाम्रँ सेवाहरु भनेर लेखिएको स्थानमा के कुनै वस्तु निःशुल्क पाईन्छ र रु फेरि सेवा लेखेर सेवाको अपमान किन गर्नु त रु निःशुल्क, निष्कपट, निःस्वार्थ भावले गरेको सहयोग नै सेवाको रुप हो । कुनै पनि स्वार्थपुर्तिका लागि गरिएको कार्य सेवा हुनै सक्दैन । त्यसैमा पनि आर्थिक रुपमा फाईदा लिनका लागि उपलब्ध गराईएको साधन त सेवा हुनै सक्दैन । यो हामी सबैले बुझ्न पर्ने विषय हो । र यस्ता कार्यको विरोध पनि हुुनुपर्दछ ।
आजभोलि विभिन्न सेवाका नाममा ठूला ठूला यज्ञायज्ञादी आयोजना हुने गरेका छन् । जस्तै कि गौसेवा, दरिद्र सेवा, अपा· सेवा आदि तर त्यस्ता यज्ञादीका आयोजनाका मूख्य उद्देश्य पनि धनोपार्जन नै रहेको हुन्छ । समाजसेवाको त कुरै नगरौं । आज कस्तो समाज सेवा हुने गर्दछ हामीहरु सबैले देखेको र बुझेको विषय हो । विभिन्न सेवाका लागि भनेर देशमा वित्ता वित्तामा एनजिओ आइएनजिओ खुलेका छन् । सडक बालिका सेवा, विधवा सेवा, महिलासेवा, दलित सेवा आदि । तर यिनी सबैले सेवा भन्ने शब्दको नै अपमान गरिरहेका छन् । यो सेवा शब्दको अपब्याख्याले हाम्रो सं“स्कार सं“स्कृति र परम्परालाई नै ध्वस्त पार्दै छ । व्यक्तिको विषेशतालाई सेवा भन्ने नाम दिएर सेवाको महत्वलाई कम गरिएको छ । हामीहरुले हाम्रा भावी सन्ततिहरुलाई सेवाको अर्थ बुझाउन नसक्दा हाम्रँ सन्ततिहरु पथभ्रष्ट भएर जाने छन् । हाम्रा सन्ततिहरुले सेवालाई एउटा धन कमाउने माध्यमका रुपमा बुझ्ने छन् । उनीहरुले सेवा जस्तो महत्वपुर्ण विषयलाई धन कमाउने माध्यमको रुपमा बुझिदिंदा हाम्रँे परम्परा र मान्यतालाई धक्का पुग्ने छ । जसले गर्दा घरभित्रका वृद्धवृद्धाहरु, अपा·, असहाय, समाजका दीन दुःखी अपहेलित हुने छन् । त्यसकारण साधन र सुविधालाई सेवा भनेर सेवा शब्दको अपब्याख्या नगरौं ।
http://www.mechikalidaily.com/index.php?listId=1900

मेरा रमाईला दिनहरुको याद

एमाले तथा कां“ग्रेसका सामु अवसर र चुनौती

केशब काफ्ले
नेपलाका सचेत मतदाताहरुले एकपटक फेरि आफ्ना अमुल्य मत प्रकट गरिसकेका छन् । आफ्ना अमुल्य मतद्वारा मतदाताहरुले लोकतान्त्रिक पद्धतिमा अभ्यास गरिसकेका दुई पार्टी नेपाली का“ग्रेस तथा  एमालेलाई संविधान निर्माणको जिम्मा सुम्पेका छन् । विगतको संविधान सभामा यिनी दुई लाकतान्त्रिक पार्टी कमजोर अवस्थामा रहेका थिए । त्यसै कमजोर अवस्थाको एमाओवादीले फाईदा उठाउन खोज्दा संविधान सभाको अवसान भएको जनताले बुझेका छन् । तर आज यिनी दुवै पार्टीलाई मतदाताहरुले आफ्नो विश्वास सुम्पेका छन् । आजको अवस्थामा यिनि दुई पार्टीलाई एउटा ठूलो अवसर प्राप्त भएको छ । तर यो एउटा अवसर मात्र नभएर ठूलो चुनौती पनि हो । यद्यपि एमाले र कां“ग्रसको विगततर्फ फर्केर हेर्ने हो भने दुवै पार्टीमा विषेश भाइचारा रहेको पाईदैन ।  किनकि यी दुई विचारधाराका पार्टी हुन् । यिनका विचारधारा अनुसार पनि यिनिहरु दुई धुर्व हुन् उत्तरी र दक्षिणी तर समयले यिनिहरुलाई एकै ठाउ“मा उभ्याएको छ । अव यिनि दुवै पार्टीले विगतका कुराहरुलाई विगतमै पुरेर अहिले पाएको अवसरको सदुपयोग गर्दै मिलेर जानुको विकल्प छैन । सर्वप्रथम एमाले तथा कां“ग्रेसका नेताहरुले दुई विषयमा गहन विचार गर्नुपर्ने छ । त्यो के हो त भने अहिलेको जनादेश सत्ताका लागि नभएर संविधान निर्माणका लागि हो । सत्ता महत्वपूर्ण हो कि देशको संविधान महत्वपूर्ण हो  भन्ने विषयमा गम्भीर हुन अति आवश्यक छ दुवै दललाई ।
सत्तका लागि मरिहत्ते गर्नतर्फ लाग्ने हो भने यिनि दुवै दलले प्राप्त भएको सुवर्ण अवसर गुमाएर भविष्यमा आफुहरु पनि गुम हुने छन् । हेक्का रहोस् कि अहिलेको निर्वाचन सत्ताका लागि होईन संविधान निर्माणका लागि हो । देशका केहीप्रतिशत जनताले यस निर्वाचनलाई जुन रुपमा बुझेको भए पनि नेताहरुले यस निर्वाचलाई सत्तामुखी सम्झने गल्ती गर्न ह“ुदैन । संविधान निर्माणलाई भन्दा सत्तालाई र पदलाई महत्व दिईयो भने फेरि पनि संविधान बन्न सक्दैन । जसका दोषी यिनै दुवै दल हुने छन् । त्यसकारण यिनी दुवै दलका नेताहरु अति समझदारीका साथ अघि बढ्न जरुरी देखिन्छ ।
अर्कातर्फ सर्वअधिकार सम्पन्न प्रधानमन्त्री तथा मन्त्रीमण्डलको निर्णय नै मान्य हुने देशमा राष्ट्रपति तथा उराष्ट्रपतिको विषेश भुमिका रहं“दैन । त्यो एउटा गरिमामय पद मात्रै हो । त्यसकारण राष्ट्रपति तथा उपराष्ट्रपति पदका लागि मरिहत्ते गरेर यिनै विषयलाई आफ्नो पार्टीको प्रतिष्ठाको विषय बनाएर अल्झिन पर्ने देखिदैन । एउटा अति नै महत्वको कुरा के भने विना अनुमोदन फेरि अर्को कार्यकाल पनि पुरानै राष्ट्रपति उपराष्ट्रपतिलाई निरन्तरता दिने कुरा पनि त्यति सान्दर्भिक देखिदैन । त्यसकारण उहा“हरु दुवैजनाले स्वतः पद त्याग गरेर संविधान निर्माणमा सहयोग गर्नुपर्ने देखिन्छ  । संविधान निर्माणका लागि कुनै पद वाधक हुनुुहु“दैन । उहा“हरु दुवै राष्ट्रका प्रथम अभिभावक हुनुहुन्छ । उहा“हरुका कारणले गर्दा पारिवारिक किचलो हुन्छ भने उहा“हरुले आफ्नो भुमिका त्याग दिनु पर्छ । त्यागको सुरुवात अभिभावकबाटै हुनुपर्छ ।
संविधान निर्माणलाई सर्वोपरी राख्ने हो भने पदीय आकांक्षा गौण हुन जान्छ । संविधान निर्माणमा गम्भीर भएर लाग्ने हो भने पदीय लालचमा कुनै पनि दल फस्न हु“दैन । देशका जनताले संविधान निर्माणका लागि मतदान गरेका हुन् । नकि पदीय लुछाचुंडि गर्न । प्रधानमन्त्री, मन्त्री बनेर विभिन्न ठूलाठूला पदहरु ओगटेर दाम कमाउनका लागि त भविष्यमा संसदीय निर्वाचन त हुनेनै छ ? यिनि कुरा चुनिएर गएका प्रतिनिधिहरुले पनि बुझ्न आवश्यक छ । अहिलेको अवश्यकता भनेको संविधान हो, सत्ता होईन । तर सुरुवाती अवस्था हेर्दा दुवै दल सत्ताका लागि पूणर््ा ललायित देखिन्छन् । जो कि यिनकालागि घातक हुने छ  । एमाले तथा कां“ग्रेसका सामुन्ने अर्को एउटा ठूलो चुनौतीको रुपमा एमाओवादी र माओवादी उभिएका छन् । साथमा अन्य साना दलहरु पनि छन् । यिनि दुवै पार्टीलाई सहमतिमा नल्याईकन संविधान निर्माण हुन गाह्रो पर्छ । त्यसकारण कां“ग्रस र एमाले जसलाई जनताले ठूलो जिम्मेवारी सुम्पेका छन् आपसमै सत्ता संघर्ष गर्नु भन्दा पनि हठ धर्मिकतामा उभिएको एमाओवादी तथा माओवादीलाई संविधान निर्माणमा कसरी सहमतिमा ल्याउने भन्ने तर्फ लाग्नुपर्ने देखिन्छ ।
यद्यपि एमाले का“ंग्रेसको मत गणनाले गर्दा यिनि दुई पार्टी दुई तिहाईका नजिक पुगेका छन् तर एमाओवादी र माओवादीको स्पष्ट उपस्थितिमा यिनलाई पाखा लगाएर जबरजस्ती गर्न उचित देखिदैन । हो यदि एमाओवादी र माओवादी पार्टीले आफ्नो हठ त्याग्दैनन् भने दुई तिहाईले संविधान घोषणा गर्ने अन्तिम विकल्प हुन सक्छ । तर त्यस्तो अवस्था आउनु भन्दा उनीहरुलाई पनि सहमतिमा लिएर संविधान निर्माण गर्नु नै प्रथम विकल्प हो । अहिलेको अवस्थमा एमाले तथा कां“गे्रस दुवै पार्टी एउटै धारामा बग्न बाध्य भएका छन् । समयले पनि यिनिहरुलँई नजिक आउने अवसर दिएको छ । संविधान निर्माणका क्रममा यिनि दुई पार्टीले आ–आफ्ना पार्टीगत सिद्धान्तलाई पनि एकै छिनका लागि भए पनि लचिलोपन दिनुपर्ने देखिन्छ । जसले कि यिनिहरुलाई संविधान निर्माण गर्न सहज होस् र समयमै संविधान बनोस् ।

का“ग्रेस तथा एमाले दुवै पार्टीले प्राप्त भएको यस अवसरको सदुपयोग गरेर वास्तवमा हामी नै प्रजातान्त्रिक पार्टी हौं भन्ने सन्देश जनतामा पु¥याउन सक्छन् । यिनि दुवै पार्टीले सत्ता र पदका लागि मरिहत्ते गरेर समय बर्वाद गरे भने र सत्ता केन्द्रीत राजनीतितिर लागेर फेरि पनि संविधान बन्न सकेन भने भविष्यले यिनिहरुलाई कठोर दण्ड दिने छ । एमाले तथा का“ंग्रेस दुवै
पार्टीमा अन्तरसंघर्ष र गुटबाजी मँैजुद छ । तर त्यस गुटबन्दीको छाया“ अब बन्ने सरकारमा पनि पर्न दिनुहु“दैन । दुवै पार्टीले विगतका कटुतालाई विगतमै राखेर जनताले दिएको मतको सदुपयोग गरेर आफुहरुलाई औवलसिद्ध गर्ने अवसर छ । यिनि दुवैपार्टीस“ग यतिबेला जनचाहना अनुसारको संविधान निर्माण गरेर ।
कुनै पनि पदलाई कसैले पनि आफ्नो प्रतिष्ठाको विषय नबनाएर सम्पूर्ण ध्यान संविधान निर्माणमा नै लगाउन आवश्यक छ । अन्यथा एमाले कां“ग्रेस दुवै पार्टीले प्राप्त भएको एउटा माहान अवसर गुमाउने छन् र यिनिहरुलाई इतिहासले माफ गर्ने छैन ।