आमालाई मारेर खाईदिए पछि बादरको छोरा सित खेल्दै सिंह ।

विरुवा लगाउने मात्र होइन संरक्षण पनि गरिनुपर्छ

कमल काफले्
सडक विस्तारमा पार्किङ स्थल छुट्याइएको छैन । साइकल लेनको अभाव देखिन्छ । बुटवलमा सार्वजनिक शौचालयको उचित व्यवस्था छैन । भएका शौचालय प्रयोग गर्न नसकिने फोहोर र दुर्गन्धित छन् । वृÔरोपण्ँको योजना कतै देखिन्न । बरु भएका रुख काटिएका छन् । सार्वजनिक सवारीसाधन रोक्ने निर्दिष्ट ठाउ“हरु छैनन् । जथाभावी रोकिने गाडीले ट्राफिक अस्तव्यस्त हुन पुग्छ ।
विस्तार गर्न लागिएको वुटवल—बेलहिया खण्डमा पर्ने रुखहरु धमाधम कटान भैरहेका छन् । सडक विस्तारका क्रममा बीचमा पर्ने रुखहरु काट्नु स्वाभाविक  भए पनि त्यसरी काटिएका रुखको सट्टा कतिवटा नया“ बिरुवा रोप्ने यकिन हुनुपर्छ । कस्ता विरुवा, कहा“ र कसरी रोप्ने पहिल्यै तय गरिनुपर्छ । तर त्यस्तो कुनै योजना देखिन्न ।
बुटवल—वेलहिया सडक निर्माणका क्रममा बुटवल सडक डिभिजन कार्यालयले अहिलेसम्म सयौं रुख काटिसकेको छ । कति रुखहरु काटिने क्रममा छन् । वातावरण्ँ संरÔण्ँ नियमावली २०५४ को नियम ३ मा कुनै पनि राजमार्ग र शाखा सडकहरुको स्तरोन्नति, सुधार र पुनःनिर्माण्ँअघि प्रारम्भिक वातावरण्ँीय प्रभाव मूल्याङ्कन गरिनुपर्ने उल्लेख छ । यसको अर्थ काटिएको रुखको सट्टा नया“ विरुवा रोप्नु र हुर्काउनु हो । अहिले निर्माण गर्न लागिएको सडकको बिचमा ३ मिटर डिभाईडर र दुवै साईटमा १०÷१० मिटरको वान वे नाली निर्माण गरिएको छ । बिचमा बनाईएको डिभाईडरमा ४ मिटर सम्मको वृक्ष रोपण गर्ने योजना भएको छ ।
बुटवलको सन्दर्भमा डिभाइडर बनिसकेपछि वायोपलुसन नामक एनजिओले डिभाईडरमा वृक्षरोपण गरेको थियो । उक्त एनजिओले करिब ६५ वटा विरुवा लगायो । केही समयपछि त्यो एनजिओले विरुवाको संरक्षण नगरेपछि  वर्गर पेन्टले राजमार्ग चौराहादेखि बसपार्कसम्म आफूले थप वृक्ष्ाँरोपण गर्ने र लगाइएको विरुवाको रेखदेख गर्ने भन्दै आफ्नो प्रचार सामाग्री राखेको थियो । वर्गरको प्रचार सामाग्रीको विरोध भएपछि त्यो पनि पछि हट्यो । अहिले लगाइएको विरुवाको रेखदेख हुन सकेको छैन ।
सडक डिभिजन कार्यालयले डिभाइडरमा वृक्षारोपण गर्नको लागि आफूहरुलाई धेरै व्यवसायीक प्रतिष्ठानबाट प्रस्ताव आएको तर त्यस्ता व्यवसायीक प्रतिष्ठानहरुले आफनो प्रचारप्रसारका लागि होडिड्डबोर्डहरु राख्ने भएकाले पनि त्यस्ता व्यवसायीक प्रतिष्ठानहरुलाई दिने वा नदीने भन्ने विषयमा छलफल गरेर मात्र निर्णय लिइने जनाएको छ । जसले तोकेको सिमीत स्थानमा मात्र होर्डीड्डबोर्ड राख्छ र वृक्षारोपण गरेपछि त्यसको निरन्तर संरक्षण गर्छ त्यस्ता संघसस्थालाई मात्रै वृक्षारोपण गर्न दिने सडक डिभिजन कार्यालयका इञ्जिनियर धनिराम चौधरीले बताए । उनले अहिले गुप्ता नर्सरीबाट प्रस्ताव आएको बताए । 
चौधरीका अनुसार अब सडक विस्तारको बा“कीको  काम सकिएपछि मात्र उक्त ठाउहरुमा विरुवा रोपिने छ । अहिले उक्त डिभाईडरमा रोपिएका आधा जती विरुवा मरिसकेका छन् । विरुवाको रेखदेख र संरक्षणको पहल कतै बाट पनि भएको पाइएको छैन । विरुवा संरक्षणको लागि राखिएका बारहरुपनि केही हावाले उडाएको छ भने कोही चोरी भएको छ । वास्तवमा यसको संरक्षण गर्न सके हामीलाई नै फाईदा हुने थियो । हाम्रौ शहर हरियाली हुने थियो । 
वातावरण्ँविद्हरुका अनुसार धु“वा, धुलो र ध्वनी प्रदुÈण्ँ नियन्त्रण्ँ गर्न रुखको भूमिका महत्तवपूणर््ँ हुन्छ । रुखका पातहरुमा सवारी साधनले फाल्ने हानिकारक धु“वा र सडकबाट निस्किने धुलो संचित भएर बस्छ । रुखले यी पदार्थलाई बस्तीहरुमा जानबाट रोक्छ । यसले खुला रुपमा बस्ती र घरहरुसम्म पुग्ने ध्वनी पनि नियन्त्रण्ँ गर्छ, अत्यधिक ध्वनी प्रदुÈण्ँबाट मानव स्वास्थ्यमा हुने हानी पनि कम गर्छ ।

बालअधिकार एउटा अपूर्ण विषय बनेको छ नेपालमा

केशब काफले

नेपालका अनेक अपूर्ण विषयहरु मध्ये बालअधिकारको विषयमा पनि एउटा अपूर्ण विषय बनेको छ । बालअधिकारको विषय अपूर्ण यस मानेमा छ कि नेपालको अवस्था र व्यवस्था बालअधिकारको रक्षा गर्न सक्ने खण्डको छं“दै छैन । जग बलियो नभए घर बलियो हुंदैन यो निश्चित कुरा हो । नेपालमा बालअधिकारका विषयमा कुरा धेरै गर्ने गरिन्छ । तर सुधार थोरै गरिन्छ । थोरै काम गरेर धेरै प्रचार गर्ने प्रविधि पनि पनि कायमै छ नेपालमा । नेपालका निम्न वर्गमा जनता  जो स“ग आफ्नो बास छैन गास छैन कपास छैन रोग लागेमा उपचार छैन जसलाई दुई छाक पेट भरी खान १८ घण्टा सम्म कडा परिश्रम गर्नु पर्छ, जसले श्रतु अनुसार कपडा लगाउन पाउं“दैन, जसका लागि छ औं  रितु एक समान हुन्छन, जसको जिन्दगी भोलि के खाउ“ भन्ने चिन्तामै वितेको हुन्छ । त्यस्ता अवस्थाका अभिभावकका बालबालीकाहरुले कहा“को बालअधिकार पाउं“छन त ? के उल्लेखित स्थिति अभिभावकसं“ग बालअधिकारको अपेक्षा गर्नु उचित हुन्छ त ? सरकारी तथा गैर सरकारी संघ संस्था जसले बालअधिकारका क्षेत्रमा आफुहरुले निकै प्रगति गरेको प्रचार गर्दछन, वर्षमा एक दिन बालदिवसको अवसर पारेर अस्पतालमा भर्ना भएका बालबच्चाहरुबीच दुइचार किलो फलफूल वितरण गर्दछन,मिठाई वितरण गर्दछन, धनी वर्गका सन्तानहरुसं“ग उनीहरुले लगाएर फालेका केही जोर कपडा सडक बालबालिकाहरुमा वितरण गरेर सञ्चार माध्यमलाई उपयोग गरेर प्रचार गर्नेहरु सम्भवत नेपालको वास्तविक अवस्थाबाट अपरीचित  अवश्य पनि छैनन होला ? हो बालबालिका भोलिका कर्णधार हुन , उनीहरुको  आज  उचित स्याहार हुनुपर्छ । शारीरिक तथा मानसिक रुपमा सक्ष्ँम हुनुपर्छ । शारीरिक तथा मानसिक रुपमा सक्ष्ँम हुनका लागि पौष्टिक आहार पाउनु पर्छ । उचित प्रकारको शिक्षा पाउनु पर्छ, खेलकुदमा सहभागी हुन पाउनु पर्छ, तर पाउनु पर्छ भन्दैमा नेपालमा यिनी सबै विषय सम्भव छन त ? बालश्रम नेपालको एउटा प्रमु्ख समस्या मात्रै हैन कि एक अभिषाप नै बनेको छ । तर बालबालिकालाई श्रम गर्न पर्ने अवस्था किन छ त ? किन कि जग नै कमजोर छ । जग कमजोर हुनुको जिम्मेवार को छ  त ? निश्चित रुपमा नेपालको व्यवस्था नै हो । नेपालको गरिबी नै हो । नेपालमा बालअधिकार हननको जिम्मेवार को छ त ? निश्चित  रुपमा   आफै बालबालिका त होईनन । उनका बाबुआमा पनि होइनन । यस पंक्तिकारका विचारमा कुनै पनि सन्तानका अभिभावक बालअधिकार प्रति अञ्जान छैनन । तर पालना गर्नमा पनि  सक्ष्ँम छैनन् । कुन बाबुआमाले चाहेको हुन्छ र ? मेरा बालबालिकाले कल कलाउं“दो कलिलो उमेरमै कडा परिश्रम गरुन भनेर कुन बाबुआमाले चाहां“दैन र ? मेरा  बालबालीकाले पनि  पौष्टिक आहार खान पाउन भनेर ? कुन बाबुआमाले चाहदैन र मेरा सन्तानले पनि  राम्रो स्कुलमा शिक्ष्ाँ पाउन भनेर ? तर चाहार्न र पूर्ति गर्न सक्नुमा फरक हुन्छ । नेपालमा आफना बाबुआमाको गरिबीका कारणले गर्दा नै पा“च, छ वर्षको उमेर  देखि नै बालबालिका श्रम गर्न बँध्य बनेका छन् । यस्ता तथ्य अधिकारकर्मीहरु स“ंग लुकेका छैनन् । उनि अभिभावकहरु जो कि आफै पनि पाउनु् पर्ने मानव अधिकारको आधारभूत सुविधाबाट पनि बञ्चित छन् । त्यस्ता अभिभावकहरुबाट कसरी बालअधिकारको पालना हुन सक्छ र ? कसरी बालअधिकारको रक्ष्ाँ गर्न सक्छन र ? जग कमजोर त घर  कमजोर नेपालका ४५ प्रतिशत घरपरिवार यस्ता छन् जसले आफना सन्तान पा“च छ वर्षका भए पछि उनलाई स्कुल पठाउनु भन्दा श्रम गर्न पठाउन बाध्य छन् । तर यो उनिहरुको रहर होइन बाध्यता हो । दोष उनिहरुको होईन दोष व्यवस्थाको हो । जहा“का बालबालिकालाई कठोर श्रम नगरी कन दुई छाक मोटो अनाज भाग्यमा ह“ुदैन तिनले पौष्टिक आधार कहा“बाट पाउने ? जहा“का बालबालिकाले आठ दश वर्षको उमेर सम्म नया“ कपडा देख्दैनन , तिनीहरुले कहा“बाट पाउनु श्रतु अनुसार कपडा ? बालअधिकारका कुरा गर्ने संघ सस्थाहरुलाई थाहा हुनुपर्छ नेपालको सतही यथार्थ । बास्तवमा भन्ने हो भने बालअधिकारका विषयमा भाषण गर्ने नेता वा संघ सस्था पनि बालअधिकार प्रति त्यति इमान्दार छैनन् । नेपालमा बालअधिकारको विषय पनि केही व्यक्ति तथा केही संघ सस्थाहरुका लागि पैसा  कमाउने माध्यम बनेको छ । नेपालमा बालबालिका तथा उनका अभिभावकहरुको दुरदसा विदेशमा देखाएर बातानुकुलित कोठाहरुमा बसेर पैसाको खेती गर्ने माध्यम बनेको छ । त्यसै कारणले गर्दा यस समस्याको निराकणमा भन्दा प्रचारमा ध्यान दिने गरिन्छ । धनी वर्गका सन्तानले उतारेर फालेका कपडा सडक बालबालिकाहरुलाई बा“ंडने , अस्पतालमा दुईचार किलो दुध मिठाई बा“ड्ने र नाम र दाम कमाउने माध्यम बनेको छ नेपालको बालअधिकारको विषय भन्दा कति पनि अनुचित हु“दैन । समस्याको जरो पहिल्यायर जरा मै प्रहार गर्नुपर्छ । हा“गा विगा“को कटाई गरेर पुग्दैन । काटेका हा“गा फेरि पलाउ“छन । हा“गा कटने प्रयास अपूर्ण प्रयास हो । नेपालको आर्थिक अवस्थामा सुधार आउनु पर्छ । प्रति व्यक्ति आय वृद्धि हुनुपर्छ । नेपालको गरिबी हटनु पर्छ । त्यसपछि मात्रै बालअधिकारका कुरा गर्न सुहाउ“छ । नेपालको अवस्था कस्तो छ भने, बालबालिकाले श्रम गरेर आफना अभिभावकलाई पाल्नु पर्ने अथवा सहयोगिको भूमिका नर्वाह गर्न पर्ने अवस्था छ । बालश्रमकै कारणले गर्दा कयौ बालबालिका यौन शोषण  बलात्कार, आदिका शिकार बनेका छन । बालबालिकाले श्रम गर्ने थलो सुरक्ष्ँित छैनन । तर फेरि पनि श्रम गर्न बाध्य छन । फेरि कुरा गरिन्छ बालअधिकारका ? बालदिवस पारेर अस्पतालमा भर्ना भएका दुइ चार बालबालिकालाई दुईचार किलो दुध मिठाई बाडदैमा धनीका सन्तानले उतारेका कपडा सडक बालबालिकालाई बाडेर प्रचारमा आएर दातृ निकायलाई आकर्षित गर्दैमा समस्याको समाधान हुदैन । विदेशी दान दाताहरुलाई बोलायर पंचतारे होटरहरुमा चिया कफिको चुस्की सगै गरेका गोष्ठिहरुले समस्याको हल हुदैन । बालअधिकारको तालिम दिने नाउमा गोष्डि गरेर धन खर्च गरेर मात्रै भत्ता खाएर मात्रै समस्यको हल हुदैन । समस्याको जरो खोजिनु पर्छ । अन्यथा बालअधिकारका कुरा गरेर अभिभावकहरुको भावना संग खेलवाड गर्नु बेकार छ । यदी बालबालिका अभिभावक सक्षम र सवल छन भने बालअधिकार स्वत प्रभावित हुन जान्छ । किनकि आज २१ औ शताब्दि अभिभावकहरुलाई सम्झाउन पर्ने अवस्था छैन । तर उनी अभिभावकहरु जो आफै रोग शोक र भोकले पीडित छन उनीहरुले जानेर के गर्ने ? बुझेर के गर्ने ? नेपालको बालअधिकार हनन,बालश्रम,बालयौन उत्पिडन आदिमा नेपालको गरिबी जति जिम्मेवार छ उत्तिकै जिम्मेवार छ नेपालको व्यवस्था । बालबालिकालाई श्रम नगरे के गर्ने श्रम नगरी खानै पाइदैन ? पेट नभरी कन पढाई लेखाई पनि हुदैन । फेरी पेट भर्नका लागि श्रम गर्ने कि भविष्य बनाउन स्कुलमा गएर शिक्षित हुने ? जब सम्म मुल समस्यको समाधान हुदैन बालअधिकारको रक्षा पनि हुनै सक्दैन नेपालमा । नेपालको यो तितो सत्य हो ।
नेपालको बालअधिकार हननमा नेपालको दोष पूर्ण तथा असमान शिक्षा नीति पनि उत्तिकै जिम्मेवार छ । जब सम्म नेपालका अभिभावक आर्थिक रुपमा  सवल र सक्षम हुदैनन तव सम्म अवस्थमा सुधार आउदैन । जव सम्म दोषपूर्ण तथा असमान शिक्षा नीतिलाई समान शिक्षा नीतिमा परिवर्तन गरिदैन तव सम्म समस्याको समाधान हुदैन । जस सम्म नेपालमा बालअधिकारको रक्ष्ाँ गर्न सक्ने शक्तिको उत्पानद हुदैन यो विषय अपूर्ण रहने छ । र केही व्यक्ति केही नेता तथ केही संस्थाहरुको कमाई खाने विषय बनिरहने छ ।

निजीकरणको बाटो हुदै शिखर सम्म पुग्न सकिन्छ

निजीकरणको बाटो हुदै शिखर सम्म पुग्न सकिन्छ

केशब काफले

भारतीय प्रधानमन्त्री पिवि नरसिंह रावले निजीकरण तथा आर्थिक उदारी करणको निति लिंदा त्यस बेला उनको व्यापक निन्दा भएको थियो । तर कालान्तरमा उनको त्यो निति ठिक रहेछ भन्ने प्रमाणीत भयो । र उनि पछिका सबै शासकहरुले पनि त्यस नितिलाई निरन्तरता दिंदै गएर आज भारतको उन्नतीको मार्गमा निरन्तर अग्रसर भएको छ । तर नेपालमा भने निजिकरणको नाम मात्रैले कर्मचारी तन्त्रमा खैला बैला मच्चाउने गर्दछ । विश्का प्राय विकशित तथा विकासील देशहरुले निजिकरणमा विशेष उदारता देखाएका छन । त्यस्ता देशहरुलाइ आशा अनुरुप लाभ पनि भएको छ । त्यस्ता देशहरुलाई पूर्ण ज्ञान भैसकेको छ कि निजीकरण नै देश विकास तथा आर्थिक उन्नतीको सहज तथा उपयुक्त बाटो हो । निजिकरण देशमा निजिकरण पश्चात राजश्वमा भारी वृद्धि भएको कुरा स्वीकारछन त्यहाका अर्थविदहरुले । नेपालमा भने सरकारका स्वामीत्वमा रहेका ठूला ठूला प्रतिष्ठानहरु या त बन्दभएका छन याफेरी भारी घाटामा मृत प्राय अवस्थामा रहेका छन । सरकार द्धारा सञ्चालीत कयौ प्रतिष्ठानहरु भारी घाटामा चल्ने गरेका छन । नेपाल सरकारले पनि विश्व व्यापि मान्यता अपनाउंदै निजिकरणलाइ पूर्ण मान्ता दिएको भए आज नेपाल पनि माथिल्लो ठाउमा देखिने थियो । अर्थिक उदार नितिका साथमा व्यापक निजिकरणको बाटो नलिए सम्म नेपालको अवस्थामा सुधार आउंदैन यो धु्रव सत्य हो । सरकारका स्वामीत्वमा रहेका घाटा मुलक प्रतिष्ठानहरु तत्काल निजी क्षेत्रलाई सुम्पीनु पर्छ । सरकार संग लगानी गर्ने पुंजि छैन, जुन प्रतिष्ठानहरुमा सरकारी लगानी लागको छ, तिनले त्यसै प्रतिष्ठानका कर्मचारी पाल्दा ठिक्कै भएको छ । कतिपय प्रतिष्ठानहरुले त आफनै कर्मचारीहरु पनि पाल्न सकिरहेका छैनन । फेरी पनि नेपाल सरकारको प्रतिष्ठान भनेर लेखिरहनुको के अर्थ छ त ? सरकारले आर्थिक उदारीकरणको निति अवलम्बन गरेर निजिकरण तर्फ ध्यान दिनै पर्छ । नेपालका औद्यँेगिक घरानाहरु ंसंग पूजिको कमी भए विदेशी लगानी कर्ताहरुलाई आकर्षित गर्नुपर्छ । उनिहरुलाइ उद्यँेग धन्दा सञ्चालन गर्न उचित वातावरण तयार गरिदीनु पर्छ । यदि लगानी कर्तालाइ लगानीको उचित वातावरण र शान्ति सुरक्ष्ाँको ग्यारेण्टी हुन्छ भने, नेपालको उन्नतीमा समय लाग्दैन ।
ठोस निति र इच्छा शक्ति बिना प्रगति हुनै सक्तैन । केही बुद्धि जिवीहरुको भनाईमा निजिकरण पुजिवादको बाटो हो । तर त्यो पूर्ण सत्य होईन । यहा प्रश्न पूजिवादको होइन प्रश्न देश विकासको हो । प्रश्न उन्नतीको हो । प्रश्न रोजगार वा स्वरोजगारको हो । निजीकरण र वैदेशीक लगानी मात्रै रोजगारीका अवसर दिन सक्छ । सरकार तथा सरकारी कर्मचारीका भरमा त आगामी दशकौ वर्ष सम्म पनि अवस्था यस्तै रही रहन्छ । सरकारका स्वामीत्वमा रहेका प्रतिष्ठानहरु र त्यहाका कर्मचारीहरुले कति सम्मभ लुट मच्चाएका छन भन्नी प्रमाण खोज्न अन्त कही जाने पर्दैन , र निजीकरणले कति छिटो प्रगती हुन्छ  भन्ने प्रमाण खोज्न पनि टाढा जानु पर्दैन । एउटै समयमा स्थापना भएका सरकारी स्कुल,सरकारी क्याम्पस,अस्पतालहरु र निजि क्षेत्रका स्कुल क्यामपस, अस्पतालहरुको अवस्था हेरे पुग्छ । निजी क्ष्ँेत्र कहा पुगेका छन, र सरकारी क्ष्ँेत्र कहा छन ? निजी क्ष्ँेत्रहरुले तिनै प्रतिष्ठानका आम्दानीले आफना प्रतिष्ठानहरुलाई शिखरमा पु¥याएका छन । तर सरकारी प्रतिष्ठानहरुले भने बित्ता भर उन्नती गर्न सकेका छैनन । विश्का विकसीत तथा विकाससील देशहरुले निजीकरणको माध्यमबाटै प्रगति गरीरहेका छन । वैदेशीक लगानी र व्यापक निजीकरण नभए सम्म प्रचुर रोजगारीको सृजना हुनै सक्दैन । नेपालमा वैदेशीक लगानी भित्राउन कुनै कठीन समस्या होइन , नेपालको हावा पानी यहाको प्राकृतीक छटा तथा सस्तो श्रमबजार सबैलै वैदेशीक लगानी कर्तालाई आकर्षित गर्दछन । त्यस कारण नेपालमा पनि वर्षेनी घाटा देखाएर आफूहरुले बोनस बांड्ने सरकारी प्रतिष्ठानहरुलाइ कर्मचारीहरुको विरोधको प्रवाह नगरीकन तत्काल निजी क्ष्ँेत्रलाई  सुम्पीनु पर्दछ । अन्यथा धेरै अबेर भैसक्ने छ । आफना प्रतिष्ठानहरुलाई सधै घाटामा रहन बाध्य पार्ने सरकारी कर्मचारीहरुको बोझा आखिरी कहिले सम्म निर्धन तथा बेरोजगार जनतालाई बोकाई रहने ? सरकारका स्वामीत्वमा रहेका घाटा मुलक प्रतिष्ठानहरु कित तुरुन्त बन्द गरिनुपर्दछ, कि त निजी क्ष्ँेत्रलाई सुम्पीनु पर्दछ । आइपरेको प्रण संकट देखेर उडन पर्नेमा आखा चिम्लने परेवाको जस्तो कार्यले देशमा परिवर्तन आउनै सक्दैन । जती क्रान्ति सम्पन्न भए पनि क्रान्तिको उद्देश्य प्राप्त हुदैन । देश विकास र नया रोजगारको सृजना गर्नको लागि ओद्यँेगिक क्रान्ति हुुनुपर्दछ । औद्योगीक क्रान्तिका लागि सरल निजिकरणको निति अपनाउनु पर्दछ । आज नेपाल विश्वमा सर्वाधिक श्रम निर्यात गर्ने देशको रुपमा चिनिन्छ । यदी नेपाललाई श्रम निर्यात होइन की श्रम आयात गर्ने देशमा परिणत गर्नु छ भने, माध्यम निजिकरण र वैदेशीक लगानी मात्रै हो । अन्यथा देश सधै भरी युवा तथा श्रम शक्ति निर्यातक बनिरहेने छ ।
यस पंक्तिकारको निजि विचारमा त स्कुल देखी अस्पताल सरक देखी सडक तेल देखी जेल सम्मको पनि निजी करण हुनुपर्दछ । सरकारी कर्मचारी र सरकारी बाटो को माध्यमबाट त शिखर त के एक ठिस्कुलो पनि चढन सकिंदैन । किन की सरकारका कर्मचारीले देश हितमा भन्दा समाहितमा भन्दा निजि हित मा ध्यान दिने गर्दछन । निजी हित नै उनिहरुको राष्ट्रसेवा हो । ‘सरकारी काम कमाउनु पर्छ दाम ’ सरकारी काम कहिले जाला घामजाला त सरकारको आउला त परिवारको यो विषेशता हो सरकारी कर्मचारीहरुको । के यस्ता विषेशताका साथ शिखर चढन सकिन्छ त ? आयल निगम तथा आन्य त्यस्तै भ्रष्टचारका नमुना बनीरहेका प्रतिष्ठानहरु जसले प्रतिवर्ष करोडौ रुपयाको घाटा देखाउंदै मूल्य वृद्धि गरेर गरिब जनताको ढाड सेक्ने गरेका छन । त्यस्ता प्रतिष्ठानहरु पनि पूर्ण निजीकरणको नितिका साथ निजी क्ष्ँेत्रलाई सुम्मीपुन पर्दछ । प्रतिष्ठान बोझामा बोनस गोजामा गर्ने गरेर शिखर चढींदैन । निजी क्ष्ँेत्रको बजारु मुल्य पतिसप्रधा नै उपभोक्ता बीच स्थीर मूल्यको आधार हो । उदार आर्थीक निति निजी उद्यमीलाइ प्रत्सान निजीकरण तथा वैदेशीक लगानीको बाटो हुंदै शिखर चढन सकिन्छ । र तब मात्रै स्वीजरल्याण्को सपना साकार हुन सक्छ । नेपाल सरकारले अभिलम्ब निजीकरण तर्फ ध्यान पु¥याउनु पर्छ अन्यथा अबेर भैसक्ने छ ।

डलरको खेती स्वदेशमै गर्न सकिन्छ तर........

डलरको खेती स्वदेशमै गर्न सकिन्छ तर........

केशब काफ्ले

डलर अन्तराष्ट्रिय व्यापारीक मुद्रा पनि हो । विश्वमा जुन देश संग जति धेरै यस मुद्रँको भण्डारण हुन्छ,त्यस देशको अर्थ व्यवस्था त्यति नै बलीयो रहेको बुझिन्छ । तर यो डलर माटो मुनी आलु पिडालु झै फल्दैन । आ“प कटहर झैं रुखमा झुण्डीर पनि फल्दैन । फेरी पनि डलको खेती हुन्छ र खेती गर्नु पर्छ । उत्पादन गर्नु भनेको खेती गर्नु जस्तै हो । जस्तै किसानले बालीको उत्पादन गर्छ । धान उत्पादन, गहु“ उत्पादन, तोरी उत्पादन अर्को तर्फ उद्यमीहरुले यान्त्रिक उपकरणको उत्पादन गर्छन । जस्तै सियो देखि लिएर विमानको उत्पादन विद्युतको उत्पादन, अबप्रश्न उठन सक्छ कि के हामी नेपालीहरुले पनि डलरको खेती गर्न सक्छौं त ? के हामी संग डलरको खेती योग्य भुमी छ त ? उत्तर हो अवश्य पनि यदी ईमान्दारीता पूर्वक लागि पर्ने हो भने देखि भर पुर मात्रामा डलरको उत्पादन गर्न सकिने उब्जाउ भुमी तयार मात्रामा छ  । तर डलरको खेती गर्नका लागि उब्जाउ भुमीमा विजारोपण गर्न सक्ने मर्द व्यक्तिको भने अझै जन्म भएको रहेन छ नेपालमा यही दुख लाग्दो विषय  बनेको छ । डलरको खेती गरेर माथी उल्लेख गरिएका वस्तु जस्तै गरी सिधै डलरको उत्पादन गर्न सकिदैन । तर उल्लेखित बस्तुहरुको भर पुर उत्पादन गरेर उत्पादीत वस्तुलाई डलरको रुपमा रुपान्तरीत गर्न गाह्रो साह्रो पर्दैन । उत्पादीत वस्तुको जती धेरै मात्रामा निर्यात गर्न सकिन्छ , उति नै धेरै डलर भित्राउन सकिन्छ ।यसरी हुन्छ स्वदेश मै डलरको खेती । अरबीयन देशहरुमा डलरका कुवा छन भने हाम्रो देशमा डलरका नदीहरु छन । तर हाम्रँे देशले यस प्रकृतिको बरदानलाई वैज्ञानीक विधिद्धारा डलरको रुपमा रुपान्तरण गर्न सकिरहेको छैन । अरबीयन देशहरुले कुवालाई डलरमा रुपान्तरण गर्न सक्छन ,तर हामीहरुले बगिरहेको नदीलाई डलर उत्पादन गर्ने श्रोतको रुपमा रुपान्तरण गर्न सकेका छैनौं । हाम्रँे देश नेपालले यदी पानीको मात्रै खेती गरेर पानीलाई विद्युतमा रुपान्तरण गर्न सके त्यसैका माध्यम बाट करोडौं डलर भित्राउन सकिन्छ । यद्यपि डलर भित्राउने अन्य क्ष्ँेत्र पनि छन, नेपाल संग डलरको उत्पादन गर्न सक्ने श्रोत हुदा हुदै पनि नेपालका जनता रोग,सोक र भोकले पिडित छन । हामीसंग ८३ हजार मेघावाट विद्युत उत्पादन गर्न पूग्ने जलश्रोत छ भन्दै भाषण गर्ने नेताहरुको निद अझै खुल्न सकेको छैन । आजको मिति सम्म आईपुग्दा नेपालमा कुल उत्पादन क्षमताको १ प्रतिशत सम्म पनि विद्युत उत्पादन हुन सकेको छैन । के यो देशका लागि लाजु मुर्न अवस्था होईन र ? गोठ भरी लैना भैंसी बाधेर दुध दुहुने बाल्टीको अभावमा दुध खान नपाएको जस्तै छ नेपालमा अवस्था । घर भित्र बास्मती चामलको भण्डार हुदा हुदै पनि पकाएर खाने भा“डाको अभावमा भोकै बस्न पर्ने अवस्था जस्तै छ नेपालमा । यदी नेपालमा कुल क्ष्ँमताको २० प्रतिशत मात्रै विद्युत उत्पादन गर्न सकिन्छ भने पनि १६ हजार ६ सय मेघावाट विद्युतको उत्पादन हुन्छ । र नेपालमा वर्तमान समयमा १५ सय मेघावाट विद्युत भए  फालाफाल पुग्छ । बा“किको १५ हजार १ सय मेघावाट विद्युत अन्य देशलाई निर्यात गर्न सकिन्छ । यो कुरा मात्रै २० प्रतिशत विद्युत उत्पादन को हो । क्षमता अनुसार पूर्ण उत्पादन गर्न सके के के गर्न सकिएला ? अन्दाज गर्न गाह्रो छैन ।
नेपालले भारत संग वर्षेनि करोडौंको विद्युत आयात गर्दै आएको छ । आपसी सहयोग र समझदारीका कारणले मात्रै भारतले विद्युत दिने गरेको छ । भारतमा विद्युत फालाफाल भएर होईन । भारत आफै पनि विद्युत अपुगको विडाबाट पिडित छ । भारतका कयौ राज्यहरुमा अहिले पनि ४ देखि ८ घण्टा सम्मको विद्युत कटौती हुदै आएको छ । यो अवस्था अहिलेको हो । र्गिर्म बढनु सगै विद्युत कटौती बढदै जान्छ । नेपालले विद्युत उत्पादन गर्न सकेका खण्डमा भारत मात्रै होईन कि अन्य सार्क राष्ट्रहरुलाइ पनि विद्युत निर्यात गर्न सकिन्छ । आफुलाई अति आवश्यक पर्ने वस्तु सुन,चादी,डलर जे भन्यो त्यही दिएर पनि नकिनी साध्य हुदैन । यसरी हुन सक्छ नेपालमा डलरको खेती । तर त्यस्तो अवस्थालाई अझै कति दशक पर्खिनु पर्ने हो यो अझै पनि भविष्यमै लुकेको विषय हो । विद्युतको उत्पादनले औद्योगिक उत्पादन बढछ । कृषि उत्पादन बढछ, उत्पादीत वस्तुको निर्यात हुन्छ, नेपालमा उत्पादीत बस्तुहरुको विदेशमा रामै्र माग छ । विदेशी लगानि कर्ताहरु आकर्षित हुन्छन । यस प्रकार डलरको वर्षा हुन सक्छ नेपालमा । तर अर्चन यही तरमा लुकेको छ । हालैमा नेपाल सरकारले पेट्रोलीयम पदार्थको मूल्य वृद्धि गरेको छ । हाम्रँे देशमा पेट्रोलीयम पदार्थ पाईदैन । नेपालमा पेट्रोलीयम पदार्थ छ अथवा छैन भन्ने पनि खोजी हुन सकेको छैन । वर्षेनि अरबौं रुपयाको पेट्रोलीयम पदार्थको आयात गर्न पर्दछ । अब पेट्रोलीयम पदार्थको सहज र उपयुक्त विकल्प विद्युत बाहेक अरु के नै हुन सक्छ र ? जसको सम्भावना नेपालमा प्रचुर मात्रामा छ । र यदी देशका नेतामा ईमान्दारी र ईच्छा शक्ति हुन्छ भने, हाम्रँे देशमा डलरको आदृष्य रुपमा बगिरहेका नदी नालालाई डलरमा रुपान्तरण गर्न साह्रै कठिन छैन ।
देशको उत्पादन शक्तिमा वृद्धि गर्नका लागि विद्युतीय उर्जा अनिवार्य सर्त हो । जसको प्रयाप्त विकल्प नेपालमा प्राप्त छ । तर नेपालले आफु संग उपलब्ध श्रोतको वैज्ञानिक विधिद्धारा शक्तिको रुपमा परिवर्तन गर्न सकिरहेको छैन । देशको बेरोजगारीलाइ पनि विद्युतको सरलीकरणले निम्न गर्दै लान्छ यसमा कुनै शंका छैन ।
नेपाल सरकार तथा राजनितिक दलका नेताहरुले इमान्दारीता पूर्वक उर्जा क्षेत्रलाई प्राथमीकता दिएका खण्डमा कार्य असम्भव छैन । जहा“तक लगानीको प्रश्न छ , एक वर्षको मात्रै बैदेशीक सहयोग आखा चिम्लेर विद्युत उत्पादनमा लगानी गर्ने हो भने त्यसैले मात्रै ५ यस मेघावाट विद्युत उत्पादन गर्न सकिन्छ । संसारले जोरलाई मान्छ कमजोरलाई मान्दैन । पाकिस्तानका तत्कालीन राष्ट्रपति जुल्फिकार अलि भुट्टो ले भनेका थिए कि हामीलाई चाहे २,४ वर्ष घासको राटी खाएर बस्न परोस त्यो मन्जुर छ, तर भारत भएर कमजोर भएर बस्न मन्जुर छैन । आज पाकिस्तान अर्थ व्यवस्थामा भारत भन्दा केही कमजोर रहे पनि सैनिक तथा सामरीक दृष्टीले भारतको बराबरीमा उभिएको छ । भारतका तत्कालीन प्रधानमन्त्री लालबहादुर शास्त्रिले जय जवान जय किसान नाराका साथ भारतलाई उन्नतीको बाटो देखाएका थिए । आखिरी नेपालमा कहिले जन्म लिन्छन त लालबहादुर शास्त्रि  र जुल्फिकार अलि भुट्टो जस्ता नेताले ।

 नेपालमा हुदै गरेको चिकित्सा प्रगतिको लाभ

 निर्धन वर्गले पाउने कि नपाउने ?

केशब काफ्ले

 नेपालममा बितेको १ दशकमा चिकित्साको क्षेत्रका उल्लेखनिय प्रगति भएको छ । आज नेपालमा नेपाली चिकित्सकहरु द्धारा नै जटिल प्रकारका शल्यक्रियाहरु सफलता पूर्वक सम्पन्न गरिएका समाचारहरु प्रचारमा आउने गरेका छन । नेपालका प्राय ठूला शहरहरुमा आधुनीक उपकरण युक्त सुविधा सम्पन्न चिकित्सालयहरु खुल्ने क्रम पनि जारी छ । हिजोको तुलनामा आज नेपालले चिकित्सका क्षेत्रमा ठूलै फडको मारेको छ । तर चिकित्सा क्ष्ँेत्रमा यसरी उल्लेखनिय प्रगति भएता पनि यसको दायरा भने सिमित रहेको छ । चिकित्सालयहरु सर्वसुलभ हुदैजा“दा चिकित्सा भने सर्वसुलभ हुन सकेको छैन । यसरी शहरदर शहर खुल्दै गरेका निजि चिकित्सालयहरु सम्म गरिब सर्वसाधारहणहरुको पहु“च हु“दैन । चिकित्सालयहरु सर्वसुलभ हुदैजादा चिकिसा भने सिमित वर्गमा सिमित हुदै गएको अवस्थालाई कसैले नकार्न सक्दैन । नेपालले चिकित्सा क्ष्ँेत्रमा गरेको उल्लेखनिय प्रगतिको लाभ उच्च धनाठय वर्गमा मात्रै सिमित छ भन्दा अनर्थ नहोला । नेपालमा निजि क्ष्ँेत्रबाट खुल्दै गरेका चिकित्सालयहरु उच्च धनाठय वर्गलाई लक्ष्ति गरेर धन कमाउने उद्देश्यका साथ खोलीएका छन । भाषण वाजी र प्रचार प्रसारमा आफुहरुलाई ुसेवा मुखि बताउने चिकित्सालयहरु सरकारलाई थोरै कर तिर्ने, ठूला व्यापारीक प्रतिष्ठानहरु हुन भन्दा कति पनि फरक पर्दैन । नेपाल सरकारको स्वामित्वमा रहेका चिकित्सालहरु नै सेवा मुखि छैनन । चिकित्सालयमा कार्यरत चिकित्सक कर्मचारीहरु सेवा मुखि छैनन । फेरी निजि क्षेत्रबाट जनताले के आशा गर्नु ? नेपालले चिकित्सा क्ष्ँेत्रमा जति उन्नती प्रगति गरेपनि निम्न वर्गले त्यस प्रगतिको लाभ पाएका छैनन । यो एउट कटु सत्य हो । यदी कुनै निर्धन व्यक्तिले उपचार नपाएर मनुृ पर्छ भने नेपालमा हुदै गरेको चिकित्सा प्रगतिको के अर्थरहन्छ त ? यदी कुनै गरिब लाई कुनै जटिल रोग लागेमा उसले मृत्युको कामना गर्र्दै मृत्युको बाटो हेरे हुने अवस्था छ हाम्रो नेपालमा जटील रोगका त कुरै पर गए । यहा त चिकित्सकको भाषामा साधारण भनिएको रोगहरुको उपचारका पनि पहुच हुदैन निर्धन व्यक्तिको । निजि चिकित्सालयहरुका त कुरै नगरौं सरकारको स्वामित्वमा रहेका तथा चिकित्सा सुविधा उपलब्ध रहेका चिकित्सालयहरुमा पनि गरिबको दाल गल्दैन  । तिनि चिकित्सालयहरुमा पनि पहुंचका आधारमा मात्रै उपचार हुने गर्दछ । पद तथा पहुचको बलमा गरिबको हक सरासर मारिएको आखाले देख्न पाईन्छ । नेपालका चिकित्सक तथा चिकित्सालयहरु कति सम्म समवेदना हिन छन भने , उनिहरुले लासको पनि व्यापार गर्नबाट पछि पर्र्दैनन । यका तिरको दुखाई एकातिको सेकाई , एकातिरको आधी एकातिरको झोलुंगो भनेझैं रोगको पहिचान नै नगरी कन वर्षेै सम्म महंगो दबाई खुवाई० रहेर अवस्था गम्भीर भएपछि मात्रै अनेत्र पठाई दिने चिकित्साल र चिकित्सकहरुको कमी छैन नेपालमा । शिक्ष्ाँ तथा स्वास्थ्य सबैले पाउनुपर्छ भन्ने विश्वव्यापि मान्यताको उपहास हुने गरेको छ नेपालमा । नेपालको स्वास्थ्य सेवा पद ,पहुंच र पैसाको दायरा भित्र खुम्चीएको छ । कौवालाई वेल पाकेर के को हर्ष हुनु फोर्न सक्दैन । नेपालमा चिकित्ुसाको क्रान्ति नै भएपनि के को हर्ष हुनु उपचार पाईदैन ।
वर्षेनि करोडौं करोड कमाउने गरेका निजि चिकित्सालयहरुले वर्षमा एक नजा पनि गरिबको उपचार निशुल्क अथवा सहुलीयतमा गदैनन । सरकारको स्वामीत्वमा रहेका चिकित्सालयहरुको ध्यान जनतालाई सेवामुखि स्वास्थ्य प्रदान गनुृमा भन्दा भ्रष्टचार अनियमितता गर्नुमा गएको हुन्छ । गरिबकालागि भनेर सरकारले विनियोजित गरेको व्यवस्थाको लाभ पनि पद र पहुंचको बलमा उच्च वर्गले नै लिएके हुन्छ । अब गरिबले कहाबाट ल्याउने पहुच कसको पदको उपयोग गर्नु ? पहुच भए त गरिब गरिबनै हुदैन नि ? फेरी देश भित्र हुने गरेको यस चिकित्सा प्रगतिको के अर्थ छ त ? नेपालका चिकित्सालयहरु तथा चिकित्सकहरुको दृष्टीमा गरीब वर्गको जिवनको कुनै मूल्य छैन । उनका लागि धन सम्पत्ति नै सर्वोपरी रहेको हुन्छ । नेपालका चिकित्सकहरुमा मानवीय समवेदना पाईदैन । उनिहरुका लागि रोग लागेर चिकित्सालयहरुमा पुग्ने व्यक्ति मानौ सुनको अण्डा दिने कुखुरा जस्तै हो । यो नेपालको चिकित्सा क्ष्ँेत्रको तितो सत्य हो । मानविय जिवनको मूल्य गरिबको पनि उत्तिकै हुन्छ । जिउने अधिकार पनि उत्तिकै हुन्छ । तर चिकित्सक र चिकित्सालयहरु खोलेर बसेका सञ्चालकहरुका दृष्टिमा जिउने  अधिकार उच्च धनाठय वर्गलाई मात्रै छ । यस्तो अवस्था आखिर कहिले सम्म ? गरिबको पहुं्रच चिकित्सालय सम्म पुगेर हुदैन । चिकित्सा सम्म पहुंच  हुनुपर्दछ । औषधि उपचार सम्म पहुच हुनु पर्छ । तर आज नेपालका निर्धन व्यक्तिलाई रोग लागेको ज्ञान हुदा हुदै पनि उपचार गर्न गराउन नसकेर मृत्यु वरण गर्न पर्ने अवस्था बाकी नै छ । विष खाएर मर्नु पासो लागेर मर्नुृ,आत्म हत्या हो भने , रोगको उपचार गर्न गराउन नसकेर जानजानै मर्न पर्नि अवस्थालाई कुन हत्याको श्रेणीमा राख्न पर्छ ? कुन अपराधको श्रेणीमा राख्न पर्छ ? प्रश्न छ सरकार तथा चिकित्सा जगत संग ।
यही समाजको एउटा अंगले चिकित्सा रुपि व्यापार गरेर करोडौं करोड काउने र यही समाजको अर्को अंगले उपचार नपाएर मर्नु के यही हो मानवता ? के यही हो मानव अधिकार ? नेपालको चिकित्सा जगतको वास्तवीकता भुक्त भोगि व्यक्तिलाई थाहा हुने गरेको छ । कुनै पनि चिकित्सालयहरुमा निम्न वर्गको सहज पहुंच भएको र उपचार भएको पाइदैन । शिक्षा तथा स्वास्थ्य सर्वसुलभ हुनुपर्दछ , औषधि उपचार नपाएर कोही नमरुन, शिक्षा भन्दा पनि अझै स्वास्थ्यलाई प्राथमीकता दिईयोस देशमा संविधान निर्माणको कार्य जारी छ । बन्दै गरेको संविधानमा सवै तहका जनताले आवश्यक स्वस्थ्य सुविधा पाउने व्यवस्था गरियोस । गरिब जनताको ह्दयमा पनि चिकित्सकहरुको मान यथावत रहोस । चिकित्सक तथा चिकित्सालय प्रति गरिबका ह्दयमा घृणा उत्पन्न हुने अवस्था नआवस । देशका नेताहरु तथा चिकित्सा क्षेत्रका सम्पूर्ण पेशा कर्मीहरुको ध्यान यस तर्फ पुगोस ।

kamal kafle

यस्तै छु माफ गर

मैले देखेको नजिक र तिमीले देखेको टाढा

भोले बाबाको प्रसाद ग्रहण नगरदैमा नास्तिक

फूलको कोमल्ता ढुङ्गामा खोज्नु

अनी गल्ती भो भन्दै माफि माग्नु

यस्तै बसेको छ हाम्रो सस्कार



आवश्यक्ता

न तिमीलाई मेरो छ

न मलाई तिम्रो

बिचमा के पर्छ पर्छ

श्वास रहुन्जेल

न तोड्न सक्छु

न सुमधुर जोड्न जानेको छु



तिम्रो हँ मा हँ लगाउदा

मेरो स्वाविमान गुम्छ

आलोचना गर्दा तिमीलाई ठेस पुग्छ

त्यसैले मौन छु

तिमी शंखा गर्छौ

यस्तै छु माफ गर

जे देख्छु,जे सुन्छु अनी जे भोग्छु

त्यो फ्याटै भनी दिन्छु



आफ्नो लागि त आँफै काफी छु नि

तिमी पनि छौ र त

सोच्न वाध्य छु

पटक पटक गल्ती दोहोराउँदै

त्यसैले माफि मागी रहन्छु

कि सत्य बोल्न देऊ

कि सँगत छोड

अधुरो भावना

अधुरो भावना

 

 

 

 

लक्ष्मी थापॉ मुुस्कान’

 

मन्दीर हेरेर पुजा नगर देवता सबैको एउटै हुन्छ । 
मान्छे हेरेर घृणा नगर मुटु सबैको एउटै हुन्छ ।।
पहाडको हावा स्वच्छ हुन्छ भनेर शहरमा बस्नेलाई के था ।
गरिबको भुपडी स्वच्छ र शान्त हुन्छ भनेर महलमा बस्ते धनीलाई के था ।।

फुल भई फुल्न चाहेपछि असिनाको चोट पनि सहन सक्नुपर्छ ।
गुल्मी
प्रेम गरेर धोका दिए पछि विष खुवाएर मार्न सक्नु पनि पर्छ  ।।
प्रेम के हो नसोध मलाई प्रेममा पागल हुनेलाई सोध ।
चोखो माया के हो नसोध मलाई प्रेममा रमाउनेलाई सोध

लेखेकि छु म तिमीलाई यो मनको अधुरो भावना ।
दिएकी छु म तिमीलाइ सफलताको शुभकामना ।।

किन हामी आज पनि पराधिन छौं ?

किन हामी आज पनि पराधिन छौं ?

केशब काफ्ले

‘पर अधिन सपनेहु सुखनाही अर्थात् अर्काको अधिनमा रहेको व्यक्तिले सपनामा पनि सुख पाउ“दैन’ यो भनाई एक जना प्रसिद्ध भारतीय विद्वानको हो । गुलामीका विभिन्न रुपहरु हुन्छन । ति रुपहरु मध्ये आर्थिक गुलामी पनि पर्न जान्छ । हामी नेपाली जनताले मानौं या नमानौं, तर यो एउटा तितो सत्य हो कि हामी नेपाली आज पनि पराधिन छौं । गुलामीको सिक्रिबाट मुक्त भएका छैनौं हामी नेपाली । तत्कालीन बेलायती साम्राज्यका बेलामा गुलाम हुन परेको भएदेखि नेपाल र नेपाली जनता सम्भव त बेलायतको मात्रै गुलाम हुने थियौं होला ।
तर त्यति बेला गुलामीबाट मुक्त रहनुको मुल्य आज पुरै विश्वको गुलामी गरेर चुक्ता गर्नुपरेको छ, नेपालीलाई । ‘सत्य तितो हुन्छ’ भन्छन् । प्रस्तुत विषय पनि कसै कसैलाई तितो लाग्न सक्छ तर तितो औषधि खानका डरले रोग उजागर नगर्नु र उपचार नगर्नु आफैमा आत्म घात गर्नु जस्तो हो । नेपाली जनताहरुले चाहे तत्कालीन बेलायती साम्राज्यबाद गुलामी गर्नु परेन । तर वास्तवमा गुलामीबाट हामी नेपाली जनता आज पनि मुक्त भएका छैनौं  । हामी नेपाली आज पनि पराधिन नै छौं पर अधिनताको रुप फेरीए पनि अधिनता एथावतै छ । अर्थात आर्थिक अधिनता । हामी आर्थिक रुपमा पुरै विश्वका गुलाम बनेका छौं ।
देलान र खाउ“ला भन्ने अवस्था बा“की नै छ हामी नेपालीहरुको । यथार्थमा हामी नेपाली आज पनि पूर्ण रुपमा परधीन छौं भन्दा अनर्थ नहोला । हाम्रो देशको वार्षिक बजेट वैदेशीक सहयोगमा मात्रै तयार हुने गरेको तितो सत्यलाई कसैले नकार्न सक्दैन । अब विचार गरेर हेरौं त जुन देशको वार्षिक बजेट वैदेशिक सहयोगमा मात्रै निर्भर हुन्छ त्यहा“का जनताको जिवन स्तर कस्तो होला ? हामी आर्थिक रुपमा पुरै विश्वका भनौ अथवा विश्वका धनी राष्ट्रहरुका भनौ तर गुलाम बनेका छौं । राजतन्त्र देखि गणतन्त्र नेपाल सम्म आईपुग्दा विपि देखि शुशिल सम्म आईपुग्दा कसैले पनि कुनै नेताले पनि यस आर्थिक दासता आर्थिक पराधिनताबाट मुक्तिको बाटो खोजी गरेको पाईदैन । आखिर नेपालीहरुले कहिलेसम्म अरुसंग मागेर खाने हो ? आखिर कहिले सम्म दुनियाको गुलामी गरेर  खानी हो ? आखिर कहिले सम्म छिमेकीको भरमा आफनो घरको चुल्हो बाल्ने हो ? बास्तवमा हाम्रा देशका नेताहरुले आफ संगै जनतालाई पनि मागी खाने बनाएका छन भन्दा फरक पर्दैन । आखिर नेपालले कहिले सम्म विदेशी सहयोग रुपी भिखको आधारमा आफनो अर्थ व्यवस्था चलाउने हो ? कहिले सम्म विदेशी सहयोगको भरमा आफनो बजेट बनाई रहने हो ? हामी नेपाली आर्थिक दास्ताको सिक्रीमा बांधिएका छौं र नेपालका नेताहरुले यस आर्थिक पराधिनताबाट जनतालाई मुक्त गराउन चाहदैनन ।
यसमा उनीहरुको आफनो स्वार्थ लुकेको हुने गर्छ । सत्ता परिवर्तनसंगै कसका पालामा विदेशमा गएर धेरै झोली थापियो, कुन कुन नेता विदेशमा गएर धेरै माग्न सफल भयो भन्ने कुरामा चर्चा हुने गर्दछ । नेताहरुको चासो आन्तरिक निर्भतरता भन्दा वैदेशिक सहयोग भित्राउन मा रहने गर्दछ । वास्तवमा नेताले नेपाललाई स्वावलम्बी,आत्मनिर्भर, आर्थिक निर्भरता हुन दिन चाहदैनन । विदेशी सहयोगलाई हिनामिना गर्ने अनि आफना महल ठड्याउने गर्न बानि परेको नेताको ध्यान आफनो देशको आर्थिक विकास तर्पm जादैन । देशमा रोजगार नपाएर जिवन यापन गर्नका लागि विदेश जानु पर्ने अवस्था पनि गुलामी कै प्रतिक त हो नि ? आखिर यस आर्थिक दासताबाट मुक्तिको प्रयास किन गरिंदैन ? कसको जवाफ देहिता छ यसमा ? यो गम्भीर समस्या हो । यस समस्याको बाटो खोजिनु पर्छ । यस आर्थिक गुलामीबाट मुक्तिको मार्ग खोजिनु पर्छ । जबसम्म मागेर खाने बानी छोडिंदैन तब सम्म गरेर खाने बानी बस्दैन । जबसम्म एउटा बाटो छोडिंदैन तब सम्म अर्को बाटो खोजिदैन । त्यस कारण अब मागी खाने बाटो छोडेर आफै गरी खाने बाटो खोज्न तर्फ तत्काल लाग्नुपर्छ । अन्यथा यस आर्थिक पराधिनताबाट हामी नेपाली जनताको मुक्ति कहिल्यै हुदैन र जबसम्म आर्थिक दास्ताबाट मुक्ति हुदैन तबसम्म नेपाली जनताको जिवन स्तरमा कुनै परिवर्तन आउदैन । अब आर्थिक निर्भरताको बाटो खोजिनु पर्छ । आफनो देशको अर्थ व्यवस्था आफै धान्न सक्ने हुनुपर्छ ।
कृषिको क्षेत्रमा क्रान्ति गरेर कृषिमा आत्म निर्भर हुन सके आर्थिक उन्नति गर्न समय लाग्दैन । त्यसकारण सर्वप्रथम कृषि क्रान्ति गर्न जरुरी देखिन्छ । कृषि क्रान्ति औद्योगिक क्रान्ति फेरि आर्थिक क्रान्ति तर उल्लेखित क्रान्ति गर्नका लागि सर्वप्रथम उर्जा क्रान्ति हुन आवश्यक छ । सम्बन्धित मन्त्रालयका मन्त्रीहरुमा ईच्छा शक्ति भए आर्थिक क्रान्तिमा समय लाग्दैन । नेपालका नेताहरुले विदेशमा गएर नेपालको दीनता प्रकट गरेर भिख मागिरहनु भन्दा आफनै देशको श्रँेत तथा साधनको उचित प्रकारले दोहन गरेर आत्म निर्भर हुनु तर्फ लाग्नु पर्दछ ।

एमालेको आसन्न महाधिबेशनबाट गुटबन्दी अन्त्य होस्

केशब काफ्ले

नेपालमा योग्य व्यक्ति तथा क्षमतावान व्यक्तिले अवसर पाउ“दैनन् भन्ने विषय खासै नया“ होइन । अनेक प्रकारका संघर्ष गरेर आफुभित्र योग्यता र

क्ष्ँमताको विकास गरेर पनि क्षमता र योग्यताको उपयोग गर्ने अवसर र स्थान नपाएर जीवनदेखि नै हार खाई ओंठ मुख सुकाएर भौतारिंदै हिंडेका धेरैजना हामीले देखेका छौं । आफुसं“ग योग्यता र क्षमता हु“दा हु“दै पनि आफ्नो देशमा कुनै अवसर नपाएर विदेश तर्फ लाग्न बाध्य भएका युवायुवतीको संख्या ठूलै छ । यो नेपाल देश हो । यहा““ योग्यताको कदर ह“ुदैन । यहा““ योग्यताले मात्रै काम चल्दैन । यहा““ क्ष्ँमता र योग्यताको कुनै काम आउ“दैन । यहा““ योग्य व्यक्तिले अवसर पाउ“दैन । यहा“ अवसर पाउनको लागि योग्यता होइन की सोर्ष चाहिन्छ, फोर्स चाहिन्छ । दाम चाहिन्छ, गुट चाहिन्छ सोर्ष÷फोर्स या धन खर्च गर्न सके यहा“ अवसर पाउनको लागि योग्यता चाहिंदैन । योग्यताले काम पाइ“दैन । यो नेपालको शासन व्यवस्थादेखि सामाजिक व्यवस्थासम्म गहिरो जरो गाडेको असाद्धे रोग हो । यस रोगको कुनै औषधि पाइ“दैन । उपचार छैन । नेपालमा फैलिएको यस असाद्धे रोगले नेपालको राजनीति पनि अछुतो छैन । राजनीतिक पार्टीभित्र पनि यो रोग फैलिएर जरो गाडि सकेको रोग हो यो । के पञ्चायती व्यवस्था, के लोकतान्त्रिक व्यवस्था, के गणतान्त्रिक व्यवस्था कुनै फरक पर्दैन ।
राजनीतिक पार्टी भित्र पनि योग्य व्यक्तिले अवसर पाउ“दैनन् । जनतालाई केही गरेर देखाउने अवसर पाउ“दैनन् । योग्य व्यक्तिको राजनीतिक पार्टी भित्र पनि कदर हु“दैन । जनताको पिर मर्का बुझ्ने नेताको पार्टीले कदर गर्दैन । सिडिओ पिट्ने, एलडिओ चुट्ने, राहदानी बेच्ने, देशको भारी बोकेको बाकस फोर्ने जस्ताले बरु अवसर पाए भने आश्चर्य मान्नु नपर्ला  ।  देशलाई विद्युत् पीडा, पानी पीडा, ईन्धन पीडा, सडक पीडाबाट मुक्त पार्छु भन्ने व्यक्तिले अवसर पाए भने आश्चर्य मान्नु पर्छ । राजनीतिक पार्टी भित्र हुने गरेका चरम गुटबाजिका कारण योग्य तथा क्ष्ँमतावान् नेताले पनि अवसर पाउंदा रहेनछन् भन्ने प्रभाणित भैसकेको छ ।
आफ्नो छोटो कार्यकालमै जनमानसमा आफ्नो नाम अंकित गर्न सफल भएका गुल्मी क्ष्ँेत्र नं ३ का जनताका नेता तथा सबै विद्युत् पीडितका नेता अहिले ओझेलमा परेका छन् भन्दा अनर्थ नहोला । गुल्मी जिल्लाको क्ष्ँेत्र नंं ३ का जनताले जुन उद्देश्य पूर्तिका लागि योग्य व्यक्तिको चयन गरेका थिए  तिनी क्षमतावान ईच्छा शक्तिका धनी गोकर्ण विष्ट अहिले ओझेलमा परेको सबैले महशुस गरेका छन् । उनलाई के कति कारण ले ओझेलमा पारियो त्यो कारण जनताले जान्न चाहेका छन् । मलाई लाग्छ–अहिलेको सरकारमा विष्टलाई पठाइनु पर्दथ्यो । उनलाई ऊर्जा मन्त्रालयको जिम्मेवारी दि“दा के फरक पर्दथ्यो र ?  जनताले जुन आशा र उद्देश्य पुर्तिका लागि व्यक्ति चयन गरेका थिए त्यही व्यक्तिलाई अवसर नदिनु भनेको सरासर जनतासं“ग बेइमानी गर्नु हो । सरासर जनमतको अपमान हो । यसलाई नेपाली राजनीतिको विडम्बना पनि भन्न सकिन्छ । यस पंक्तिकारले पूर्व उर्जा मन्त्री विष्टलाई व्यक्तिगत रुपमा चिनेको छैन । नेपालका ९८ प्रतिशत जनताले पनि उनलाई चिनेका छैनन् । तर उनको नाम नेपालमा ९८ प्रतिशत जनतालाई आज पनि याद छ । यो कसरी सम्भव भयो ? भन्ने विषय यहा““ उल्लेख गर्नु नपर्ला । ९८ प्रतिशत जनताको मनमष्तिस्कमा आफ्नो छाप बसाल्न सफल भएका नेतालाई पुनः अवसर नदिएर जनतासं“ग बेइमानी गरिएको छ भन्ने मेरो व्यक्तिगत धारणा छ । यहा“ प्रश्न उठेको छ कि एमालेले गोकर्ण विष्टलाई मन्त्री पदमा सिफारीस किन गरेन ? प्रश्न यो होइन कि राधा ज्ञवालीलाई उर्जा मन्त्री किन दिईयो ? ज्ञवाली पक्कै पनि मन्त्रीका लागि योग्य व्यक्ति हुनुहुन्छ । नेतृ ज्ञवालीलाई मन्त्री बनाइएको प्रति मेरो आपत्ति होइन । मैले भन्न खोजेको त गोकर्ण विष्टलाई मन्त्री बनाएर उहा“ले सुरु गरेका कामलाई निरन्तरता दिएको भए हुन्थ्यो भन्ने हो । विष्टस“गै विद्युत् पीडित जनताले ठुलै आशा राखेका छन्, हुन सक्छ कि भोलिका दिनमा राधा ज्ञवालीले गोकर्ण विष्टले भन्दा पनि राम्रो गरेर देखाउनु होला । अहिले नै उहा“माथि शंका गर्ने ठाउ“ छैन । उहा“को इच्छा शक्ति योग्यता र कर्मठता हेर्न बा“की नै छ । तर गोकर्ण विष्टले त आफ्नो योग्यता र क्षमता जनता सामु सिद्ध गरिसकेका थिए । सा“च्चै भन्दा आज विद्युत्को पीडा भोगिरहेका जनताले उनलाई याद गरिरहेका छन् । एमाले सरकारमा जा“दा उर्जा मन्त्रालय विष्टलाई दिने कुरामा धेरै नेपाली आशावादी थिए । तर विडम्बना त्यस्तो भएन ।
नेपालको सबै क्ष्ँेत्र अस्तव्यस्त छन् । गोकर्ण विष्ट जस्ता ईच्छा शक्तिका धनी व्यक्तिलाई जुनै मन्त्रालय दिएको भए पनि जनताले राहतको अनुभुति अवश्य गर्ने थिए होलान् । यदी गोकर्ण विष्टले आफै मन्त्री पद लिन नचाहेको भने पनि यो विष्टको जनताप्रति विश्वासघात हो । यदी त्यस्तो होइन र एमालेले उनलाई फेरि अवसर नदिएको हो भने यो एमालेको जनताप्रति विश्वासघात हो । राजनीतिक पार्टीको आन्तरिक संघर्ष तथा गुटबाजिको सजाय जनतालाई दिनु भनेको जनद्रोह हो । जनताले चाहदा चाहदै पनि गोकर्ण विष्ट ओझेलमा परेका छन् । उनी के कति कारणले ओझेलमा परेका हुन् यो जन्न चाहिरेका छन् जनताले । किनकि उनले जनहित र राष्ट्रहितको केही कार्य गरेर देखाएका थिए । गुटबाजिकै कारणले गर्दा विष्ट ओझेमा परेका हुन् भने एमालेका नेताहरुले देशका जनतास“ंग ठूलै धोका गरेका छन् ।
जनद्रोही कार्य गर्ने पार्टीको हविगत कस्तो हुन्छ भनेर हेर्न धेरै टाढा जाुन पर्दैन । योग्य व्यक्तिहरुले अवसर नपाउने बिमारीले गर्दा नै आजसम्म नेपाल पुच्छारमै रहेको छ । देश र देशबासिहरुका लागि केही गर्छु भन्ने व्यक्तिले अवसर नपाउनु भनेको दुःखको कुरा हो । एमाले पार्टी भित्र चरम गुटबाजिकै कारण एउटा योग्य व्यक्तिलाई अवसर नदिएको हो भने जनताले एमालेलाई क्षमा गर्ने छैनन् । यो कुरा पार्टीले राम्रैस“ंग मनन् गरे हुन्छ । आखिरी के बाध्यता थियो ? आखिरी कस्को दबाब थियो ? आन्तरिक दबाब हो की, बाहिरी दबाब हो ? किन र कुन कारणले गर्दा योग्य व्यक्तिले अवसर पाएनन् ? यसको जवाफ दिनैपर्छ, एमाले पार्टीले । बाहिरी दबाब पनि हुन सक्छ किन कि लोडसेडिड्डबाट केही व्यक्ति वा समुहलाई फाईदा पनि हुने गर्दछ । तर जे होस् गोकर्ण विष्टलाई मन्त्री पद नदिएकोमा जनता निरास छन् । उनलाई जुनै मन्त्रालय दिएको भए पनि त्यसमा सुधार हुने थियो । र त्यस मन्त्रालय अन्तगर्तमा पर्ने कार्यमा जनताले राहत पाउने थिए । अपेक्ष्ाँ गरौं कि एमाले पार्टीले जनचाहनाको कदर गर्ने छ, भुल सुधार गर्ने छ, योग्यताको कदर गर्ने छ, योग्य व्यक्ति वा नेतालाई अवसर दिने छ, जनताद्वारा अनुमोदित व्यक्तिलाई अवसर दिने छ ।

युवाहरुलाई नैतिक शिक्षा सिकाउ“दै प्रहरी

युवाहरुलाई नैतिक शिक्षा सिकाउ“दै प्रहरी

कमल काफ्ले

बुटवल, फागुन २२ । नया“मिल बस्ने नवीन गौतम हतार हतार गर्दै प्रहरीको आ“खा छलेर हिंड्दै थिए । उनी हतार हतार एक पसलभित्र छिरेर भने ‘बल्ल बंचियो प्रहरीले भेटाएको भए कपाल नै काटिदिन्थ्यो यार‘ उनले भने । उनको कपाल लामो थियो, त्यो लामो कपाल प्रहरीले समातेर  काटीदिने डरमा उनी प्रहरीको आ“खा छलेर हिंड्दै थिए ।
विगत केही दिन देखि रुपन्देहमा प्रहरीले अपराध निणन्त्रण गर्नको लागि भन्दै युवाहरुलाई नैतिक शिक्षा सिकाउने अभियान सुरु गरेको छ । प्रहरीले उक्त अभियान अन्तर्गत मुन्द्रा लगाउने, लामो कपाल पाल्ने, अस्वभाविक रुपमा हिडडुल गर्ने, सार्वजनिक स्थानहरुमा चुरोट तान्दै हिड्नेहरुलाई लक्ष्ँित गरी उक्त अभियान सुरु गरेको हो ।
प्रहरीले केही समयदेखि गरेको विशेष अध्ययनका आधारमा यस्तै प्रकृति र प्रवृत्तिका युवाहरुबाटै आपराधिक गतिविधि भएको ठहर गर्दै पहिलो चरणमा नैतिक शिक्षाको अभियान थालेको बताएको छ । यो अभियान अन्तर्गत पहिलोपटक सामान्य रुपमा सोधपुछ गर्ने, अनुशासनमा रहन आग्रह गर्ने, सुध्रिनका लागि समय दिने र त्यसो गर्दा पनि नमानेमा निगरानी राख्दै कानुनी कारबाहीको प्रकृया चलाउने प्रहरीको तयारी छ । यसै आधारमा युवाहरुलाई प्रहरीले निगरानीमा रखेर सोधपुछ सुरु गरेको छ ।
प्रहरीको यो अभियान अहिले जिल्लाका केही स्थानहरुमा चलाएको छ । भने जिल्लाव्यापी बनाउने तयारी गरेको छ । प्रहरीले त्यस्ता युवाहरुलाई देख्ने बित्तिकै नियन्त्रणमा लिएर सोधपुछ गर्ने र कपाल समेत काटिदिने गरेको छ ।
कपाल पाल्नु एक सौखकको विषय हो । जोसुकै युवाले यदि कपाल पाल्छ भने उसले आफ्नो सौखले पालेको हुन्छ नकि कुनै अपराधिक क्रियाकलापमा संलग्न हुनको लागि, टाटु बनाउने मानिसले आफ्नो सौखको लागि आफ्नो रहरले बनाएको हुन्छ, तर ति सबै मानिसहरु अपराधिक क्रियाकलापमै लागेका छन् भन्न चाहीं मिल्दैन । पुष्पलाल पार्कमा भेटिएका एक युवाले प्रतिक्रिया दिए ।
हुन त पछिल्लो समयमा धेरैजसो कपाल पालेका, धुम्रपान गर्ने, मुन्द्रा लगाउनेहरु नै यस्तो क्रियाकलापमा लागेको पाइएको रुपन्देहीका प्रहरी प्रमुख विक्रम सिंह थापाले बताए । उनले लामो अध्ययनपछि यस्तो निश्कर्षमा प्रहरी पुगेको बताए । परिवारलाई पनि आफ्ना सन्तानको निगरानी राख्न आग्रह गरिएको उनले बताए ।
लागुपदार्थको लत परेका र सोका लागि खर्चको जोहो गर्न पनि अपराधमा सरिक भएका धेरै घटना पाइएको प्रहरीको भनाइ छ । एसपी थापाका अनुसार विषेश गरेर कपाल पालेका युवाहरु गुण्डागर्दीमा लाग्ने, लागुपदार्थ ओसारपसार गर्ने, मानिसहरुलाई धम्क्याउने गरेको पाइएको छ । तर सबै कपाल पाल्ने टाटु बनाउने र मुन्द्रा लगाने व्यक्ति अपराधिक क्रियाकलापमा नलागेको र त्यस्ता व्यक्ति तथा युवाहरुलाई नियन्त्रणमा लिएर सोधपुछ गरी परिवार तथा आफन्तजनहरुको जिम्मा लगाइएको पनि उनले बताए ।
कुनै पनि पेशाअनुसार कपाल पालेको र मुन्द्रा लगाएको भए डराउनु नपर्ने र अन्य युवाहरु पनि प्रहरीको यस अभियानबाट नडराउनको लागि उनले अनुरोध गरेका छन् । ‘हामीले सोधपुछको दौरानमा कुनै पनि अपराधिक क्रियाकलापमा संलग्न रहेकालाई मात्रै नियन्त्रण्मा लिएर कार्वाही गर्छौं’ उनले भने –हाम्रो अभियान कसैलाई दुःख दिन हैन, बरु समाज सुधार गर्न र अनुशासित बनाउन हो ।’
यदि आफ्नो हुलिया बदलेर पनि कुनै अपराधिक क्रियाकलापमा लागेको छैन भने उसलाई सम्झाएर परिवारको जिम्मा लगाउने समेत उनले बताए । प्रहरीले बिना उद्देश्य कपाल पाल्नेलाई परिवारको उपस्थितीमा कपाल कटाईएको र सम्झाएर परिवारको जिम्मा लगाइएको बताएको छ ।
देशमा शान्तिसुरक्षाको दृष्टिकोणले यो अभियान थालिएको हो । यो अभियानले अपराधिक क्रियाकलाप नियन्त्रण गर्न पनि धेरै हदसम्म सहयोग मिल्ने पनि उनले बताए । 
अपराधिक क्रियाकलाप नियन्त्रण गर्नको लागि प्रहरीको यस अभियानलाई निकै राम्रो भएको बताउंछिन् बुटवल बहुमुखी क्याम्पसमा अध्ययनरत पुष्पा शर्मा । प्रहरीको यो अभियान निकै राम्रो छ । यसले यस्ता अपराधिक क्रियाकलाई धेरै नियन्त्रण गर्छ उनले भनिन् ।  त्यस्तै स्थानीयहरुले पनि प्रहरीको यो अभियानलाई निकै राम्रो प्रतिक्रिया दिएका छन् ।
मंगलापुरमा पनि
ईलाका प्रहरी कार्यालय मंगलापुरले समाजमा रहेका बिकृति र बिसंगति नियन्त्रणका लागि समाज सुधार अभियानको थालनी गरेको छ । अभियान अन्तर्गत कार्यालयले लामो कपाल पाल्ने, ट्यापे, मुन्द्रे र सार्बजनिक स्थनमा धुम्रपान तथा मध्यपान गर्नेहरुलाई सडकमै कारबाही सुरु गरेको छ ।
सो क्षेत्रको मणिग्राम, मंगलापुर, सेमरा बजार, कान्छीबजार, भलावरी लगायतका क्षेत्रबाट दुई दर्जन भन्दा बढी त्यस हुलियाका युवाहरुलाई नियन्त्रणमा लिएर कार्बाही गरेको प्रहरीले जनाएको छ । लामो कपाल भएकाहरुको कपाल काटिएको, मुन्द्रा लगाउनेको मुन्द्रा झि

किएको र सार्बजनिक स्थानमा धुम्रपान तथा मध्यपान गर्नेहरुलाई अब धुम्रपान तथा मध्यपान नगर्न चेतावनी दिइएको कार्यालयका प्रमुख प्रहरी नायब निरीक्षक टोपबहादुर रानाले बताए ।
अभियान अन्तर्गत प्रहरीले मंगलापुर चोकमा सचेतनामूलक कार्यक्रम गरेको छ । कार्यक्रम मार्फत् समाजमा रहेका बिकृती र बिसंगती नियन्त्रणका लागि सबै आ–आफ्नो स्थानबाट लाग्न आग्रह गरिएको थियो ।

अजिंगर र गोहीको जबरजस्त युद्ध

सञ्चार क्ष्ेत्रको भुमिका सबै जनताप्रति समान हुनुपर्दछ

सञ्चार क्ष्ेत्रको भुमिका सबै जनताप्रति समान हुनुपर्दछ

केशब काफ्ले

यही माघ महिनाको ४ गते दिउ“सोपख काठमाडांैबाट पोखरा हु“दै जुम्लाका लागि उडेको विमान अर्घाखा“ची जिल्लामा दुर्घटनाग्रस्त भयो । दुर्घटनामा चालकदलका ३ सदस्य सहित १८ जनाको मृत्यु भयो । मृतकका परिवारजनसहित सबै देशबासीहरुका लागि एउटा दुःखद समाचार थियो यो । यस घटनालाई देशको सञ्चार क्षेत्रले निकै महत्वका साथ हप्ता दश दिनसम्म पनि प्रमुखता दियो । यो उचित पनि हो । देशको शासनसत्ता सञ्चालनमा चौंथो अंगको रुपमा मान्यता पाएको संचारक्ष्ँेत्रको जिम्मेवारी पनि बन्छ यो । तर कहिं न कहिं यस्तो मान्यता र जिम्मेवारी पाएको संचारक्ष्ँेत्रले देशका जनताहरुप्रति भेदभाव गरेको आभास पाइन्छ । वर्गअनुसार अनुसरण गरेको पाइन्छ । संचार क्षेत्र कहिं न कहिं पू“जीपति वर्गप्रति अधिक समर्पित भएको देखिन्छ । गम्भीर प्रकारका सडक दुर्घटना हु“दा त्यति सक्रिय नदेखिने संचार क्ष्ँेत्र विमान दुर्घटना ह“ुदा निकै सक्रिय रहेको पाइन्छ । यस्तो लाग्छ मानौ विमान दुर्घटनामा परेर मृत्यु हुनेहरुको जीवन अति मूल्यवान हुन्छ । यस्तो लाग्छ मानौं सडक दुर्घटनामा परेर मर्नेहरुको कुनै मूल्य नै हु“दैन । मानौ सडक दुर्घटनामा परेर मर्नेहरु किरा मकरा जस्तै हुन् । मानौ संचार क्षेत्रको सडक मर्नेहरु प्रति कुनै जिम्मेवारी बन्दैन । विमान दुर्घटना भएर ८÷१० जनाको मृत्यु हु“दा देशको संचारमाध्ययममा जस्तो हलचल मच्चिन्छ, त्यस्तो हलचल सडक दुर्घटनामा परेर ३०÷३५ जनाको मृत्यु हु“दा पनि मच्चिदैन । यस्तो लाग्छ मानौं विमानमा यात्रा गर्ने अथवा गर्न सक्ने मात्रै विशेष हुन् ।
विमान दुर्घटना हु“दा नेपालको हवाई मार्गप्रति सुरक्षाको विषयलाई गम्भीरतापूर्वक उठाउने संचार माध्यम सडक मार्गको सुरक्षँप्रति त्यति गम्भीर किन देखिदैनन् रु विमान उच्च पू“जीपतिको सम्पत्ती त्यसमा यात्रा गर्ने यात्रुहरु उच्च धनाढ्य वर्गका के त्यसै कारणले गर्दा संचार क्षेत्र उनीहरुप्रति अधिक समर्पित देखिएको हो त रु देशको जुनकुनै क्षेत्रमा जुनसुकै कम्पनीको विमान दुुर्घटना भएर ४÷६ जनाको मृत्यु भयँे भने देशका सम्पूर्ण संचारक्ष्ँेत्रमा प्रमुुख समाचार बन्न पुग्छन् । हप्ता १० दिन सम्म पनि त्यसबारे ठूला ठूला लेख, विचार, सुझाव सुरक्षाबारे चिन्ता आदि जस्ता विषयले विषेश त छापा संचार भरिएका हुन्छन् । तर त्यही छापा संचारले देशको कुनै क्ष्ँेत्रमा बस दुर्घटना भएर ३०÷३५ जनाको मृत्यु हु“दा ठूला छापा संचारले एउटा कुनामा संक्ष्ँिप्त समाचार छापेर औपचारिकताको मात्रै पुर्ति गर्दछन् ।
मानव जीवन सबैको मूल्यवान हुन्छ । विना अर्थको जीवन कसैको हु“दैन । सबैको जीवन अर्थपूर्ण हुन्छ । गरिब के धनी के रु आ–आफ्नो क्षेत्र तथा आ–आफ्ना परिवारका लागि सबैको जीवन उत्तिकै महत्वपूर्ण हुन्छ । धनीको मृत्यु हु“दा उनका आफन्तको मुटु दुख्ने तथा गरिबको मृत्यु हु“दा उनका आफन्तको मुटु नदुख्ने हुन्छ र रु के गरिबको आफ्नो परिवारप्रति माया ह“ुदैन र रु के गरिबको आफ्ना परिवारप्रति कुनै जिम्मेवारी हु“दैन र रु के गरिबका लालाबाला हु“दैनन् र रु फेरि देशको शासनव्यवस्थाको चौथो अंगको रुपमा स्थापित संचार क्षेत्रले यिनी दुई वर्गलाई छुट्याएर व्यवहार गर्नुको के अर्थ हो त रु मानवीय दृष्टिकोणले धनी गरिब जो मरे पनि उनका परिवारजनलाई बराबरको पीडा हुन्छ । जहा“तक लालाबाला, घरपरिवार आदिको विचल्लीको कुरा हो त्यसमा गरिब परिवार झनै अधिक पीडित हुन्छ । फेरि पनि विमान दुर्घटनालाई महत्व दिने देशका साना ठूला कुनै संचार माध्यमहरुले पनि सडक दुर्घटनालँई त्यति महत्व दिदैनन् । के यो तल्लो वर्गप्रति संचारक्षेत्रको अन्याय होइन र रु
आजकल देशका सम्पूर्ण नागरिकहरुले शासन प्रशासनमा भन्दा पनि संचारक्षेत्रमा भरोसा गर्ने गर्दछन् । जनताले संचारक्षेत्रलाई आफ्नो भरोसाको साथीको रुपमा स्वीकार गरेका छन् । त्यस्तो अवस्थामा संचारक्षेत्रद्वारा वर्ग विशेषप्रति अधिक साहानुभुति देखाउनु कत्तिको उचित कुरा हो त रु संचार क्षेत्रको सबै जनताप्रति बराबर उत्तरदायित्व हुनुपर्नेमा उच्च धनाढ्य वर्गप्रति अधिक उदार हुनु र गरिब वर्गप्रति उदास हुनु राम्रो संकेत पक्कै पनि होइन । निश्चित रुपमा देशका ठूला संचार माध्यमहरुमा देशका पू“जीपतिहरुको पू“जीको पनि लगानी लागेको होला । लगानी लाग्नु पनि पर्दछ । पू“जीपतिले नै पू“जीको लगानी गर्न सक्छन् । पू“जीपतिहरुले संचारक्षेत्रमा लगानी नलगाए संचार क्षेत्रको उन्नती पनि हुन सक्दैन ।
गरिब वर्गले त लगानी लगाउन सक्दैन तर त्यसैलाई आधार बनाएर संचार क्षेत्रको फाइदा गरिब वर्गले नपाउनु भनेको दुःखको कुरा हो । सडक दुर्घटनामा मृत्यु हुनेहरु पनि मानव नै हुन् । विमान दुर्घटनालाई अत्यधिक महत्व दिने संचार क्षेत्रले सडक दुर्घटनालाई हल्का रुपमा लिनुले वर्ग विभाजनको आभास दिन्छ । देशभित्रका प्रत्येक घटना परिघटनाहरुमा संचार क्ष्ँेत्रको अति नै महत्व छ । देशभित्र कतिपय व्यक्ति समुदाय आदिले न्याय नपाउ“दा संचार क्षेत्रलाई गुहारेको पाइन्छ । संचार क्षेत्रको दवावकै कारण कतिपय अन्यायमा परेकाले न्याय पाएको उदाहरण प्रशस्त पाइन्छ । संचार क्षेत्र आज एउटा समाचार दिने माध्यम मात्रै रहेन संचार क्षेत्रको भुमिका आज व्यापक भएको छ । त्यसकारण यस क्षेत्रले देशको कुनै पनि वर्गसं“ग भेद्भाव देखाउनु हु“दैन । देशका सबै वर्गप्रति समान व्यवहार देखाउनु पर्दछ संचार क्षेत्रले । यस पंक्तिकारको उद्देश्य विमान यात्रुहरुस“ंग दुराभाव राख्नु कदापि होइन ।
दुर्घटनामा परेर अकालमा मानव जीवन गुमाउनु भनेको सबैका लागि दुःखको कुरा हो । सुरक्षाकै कुरा गर्ने हो भने पनि नेपालको हवाई मार्ग भन्दा पनि सडक मार्ग कहिं अधिक असुरक्षित छन् । जर्जर सडक, पुराना यातायातका साधन, चालकको असावधानी, मौसमको प्रतिकुलता भौगोलिक अवस्था आदि । यस्तै समस्या हवाई मार्गमा पनि छन् । त्यसकारण सडक दुर्घटनालाई पनि संचार क्षेत्रले गम्भीरतापूर्वक लिएर प्रमुखता दिनुपर्दछ । हवाई दुर्घटनाले १० दिनसम्म प्रमुखता पाउ“दा सडक दुर्घटनाले एकै दिन पनि प्रमुखता नपाउनु दुःखको विषय हो ।

शुसिल कोईराला एउटा कमजोर शाशक शिद्ध हुनेछन

शुसिल कोईराला एउटा कमजोर शाशक शिद्ध हुनेछन

केशब काफले

लामो समयको शंका उपशंका पछि नेपालले फेरीबाट जननिर्वाचीत प्रधानमन्त्री पाएको छ । यो हामी सबै देशबासीहरुका लागि एउटा खुसीको कुरा पनि हो  । तर देशका ३७ आंै तथा कोइराला परिवारका ४ औ प्रधानमन्त्री जननिर्वाचित हुदा हुदै पनि पूर्ण जनचाहाना अनुरुपका पक्कै पनि होईनन । शुशिल कोईलालाको सादा जिवन उच्च विचार शैलिलाई तथा अविवाहित जिवनलाई निक्कै महत्व दिईएको छ । तर सादा जिवन उच्च विचार सबै ठाउमा उपयुक्त र प्रभावि हुन सक्दैन । कमसेकम राजनीतिमा त प्रभावि हुनै सक्दैन । राजनीति भनेको आजका दिनमा समाज सेवा पक्कै पनि होईन । साद जिवन उच्च विचारको व्यक्ति समाज सेवाको क्ष्ँेत्रमा अधिक प्रभावशाली हुन्छ छ । राजनीतिमा त मिश्रीत जिवनशैलि उपयुक्त हुन्छ । अझै राजनीति पनि नेपालको । सादा जिवन उच्च विचार ईमान्दारीतालाई सफलताको सा“चो मान्नु गलत हो । सादा जिवन उच्च विचार आफनो निजी जिन्दगिमा एउटा आदर्श हुन सक्छ,तर राजनीतिमा अलि फरक शैलि पनि हुनुपर्दछ । उपाधि मात्रैले व्यक्ति सक्षम हुदैन । व्यक्ति कार्य कुशल पनि हुनुपर्दछ उपाधिले मात्रै हुने भए देखि डा बाबुराम भट्टराईले संविधान निर्माण गराईसक्ने थिए खोईत ? बाबुराम  भट्टराई , पुष्पकमल प्रचण्ड,झलनाथ खनालहरु जस्ताले नसकेको कार्य शुशिल कोईरालाले सफल गर्लान भन्नेमा धेरैलाई शंका छ । शुशिल कोईरालाको कमजोर कार्यक्षमता माथी उनकै पार्टीका अन्य नेता तथा कार्यकर्ताले
 पनि प्रश्न उठाएको पाइन्छ । उपाधि आफनौ ठाउमा हुन्छ जिवन शैलि आफनै ठाउमा हुनछ । तर कार्यकुशलताको एउटा विषेश स्थान र प्रभाव हुनछ । शुशिल कोईरालाको सादा जिवन उच्च विचारको जिवन शैलिले नेपालको वर्तमान अवस्था र समस्यामा प्रभावित रुपले पाईला चाल्छ भन्ने विषयमा शंका गर्नै पछर्् । यदी शुशिल कोइरालाले आफनो कार्यकालमा देशलाई संविधान दिन नसके उनि पनि  एक कमजोर शाशक शिद्ध हुनेछन । सबै ठाउमा सादा जिवन उच्च विचार प्रभावी हुन सक्दैन । समय अनुसार देश काल र परिस्थिती अनुसार आफु स्वएमले त्वारीत तथा कठोर निर्णय पनि गर्न सक्नुपर्दछ । तर त्यस्त निर्णायक क्षमतका धनी पक्कै पनि छैनन शुशिल कोईराला ।
नेपालको वर्तमान अवस्थालाई हेर्दा सादा जिवन उच्च विचारको व्यक्तिले खासै महत्वको भुमीका खेल्न सक्छ भन्नेमा शंका छ । सादा जिवन उच्च विचार भन्दा पनि कार्य कुशल स्वविवेकी तथा निर्णय भुमीका खेल्न सक्ने कार्यकारी प्रमुखको आवश्यकता छ आज नेपाललाई । राजनीतिक पार्टीहरु संग आआफनै बाध्यताहरु होलान तर आपना पार्टीगत बाध्यता हरु भन्दा पनि देश जुन बाध्यात्मक परिस्थितीमा छ त्यस तर्फ ध्यान केन्द्रीत गरेर मात्रै अघि बढन जरुरी देखिन्छ । शुशिल कोईराला कांग्रेसका नेता हुन र कांग्रेस त्यो पार्टी हो जसले व्यक्तिगत सत्ता सुखका लागि आफनै पार्टीको बहुमतको सरकारलाई पनि अल्पमतमा पारेर प्रधानमन्त्रीको कुर्चिमा बसेको पद च्यत गर्छ  । स्मरण रहोस कि गिरिजा प्रसाद कोईरालाले आफु प्रधानमन्त्री हुन नपाएको झोकमा कृष्ण प्रसाद भट्टराईलाई पद च्युत गरेका थिए । हुन त गुट बाजि सबै दलको पुरानै बिमारी हो । यसले के पनि सिद्ध हुन्छ भने कांग्रेस पार्टी तथा कोईराला परिवार सत्ता सुखका लागि कुनै हद सम्म पनि जान सक्छ ।  अहिले आएर त्यही कांग्रेसका सभापति शुशिल कोईराला प्रधानमन्त्री  बनेका छन । अहिलेको सत्ताँ समिकरणमा देशको दोश्रो ठूलो पार्टी एमाले निक्कै लचक देखियो । लचक मात्रै नभएर कमजोर पनि देखियो । यस्ता कमजोरीले एमालेको राजनीतिक भविष्यमा पनि नोक्सान हुने छ । अवसर गुमाउनु भनेको ठूलो भुल हो । देश कठिन दौर बाट गुजरी रहेको अवस्थामा एमालेको भुमीका ससक्त हुनुपर्ने थियो । तर उसलाई पनि गुट बाजिको बिमारीले ग्रस्त पार्दा त्यसको प्रत्यक्ष असर राष्ट्रिय समस्या समाधानमा परेको छ । एमाले पार्टीले देशको कार्यकारी प्रमुखको पद प्राप्त गर्नुमा भन्दा पनि आफनो उर्जा राष्ट्रपति को किचलोमा बर्बाद गरेको पाईयो । तर त्यसैमा पनि उसलाई पूर्ण सफलता पाएन । राष्ट्रपति कांग्रेसकै हुने भए पछि एमालेले प्रधानमन्त्रीको पद आफना लागि माग गर्नुपर्ने थियो । एमालेको यो
ठूलो कमजोरी हो । देशको वर्तमान अवस्थामा कोईरालाको भन्दा केपि ओलीको भुमीका प्रभावकारी रहने कुरा निश्चित छ । मुख्य कुरा पद होईन । मुख्य कुरा देशको संविधान हो । संविधान निर्माण लगायत देशका अन्य जल्दा बल्दा समस्या समाधानका लागि सुशिल कोइराला उपयुक्त पात्र हुन्छन भन्नेमा शंका गर्नुपर्दछ । कांग्रेसले पनि त्यस तर्फ ध्यान दिनुपर्ने थियो । शुशिल कोईराला संग त्यस्तो सुझबुझ र नेतृत्व कौशल छैन । कुनै पार्टीको प्रमुख हुनुमा र देशको शाशक प्रमुख हुनुमा  धेरै फरक छ । कुनै पार्टीको ईतिहास हेरेर मात्रै हुदैन । सादा जिवन उच्च विचार अविवाहीत पक्ष्ँ माात्र हेरेर पनि हुदैन । अमुक पार्टीले काल खण्डमा देशलाई अमुख अमुख योगदान दिएको थियो भनेर मात्रै देशको वर्तमान समस्याको समाधान हुदैन । वर्तमान समयको समस्यालाई मध्यनजर राखेर व्यक्ति चयन हुनुपर्ने थियो । राष्ट्रपति कांग्रेसकै हुनेभएपछि एमालेले प्रधानमन्त्रीको पद आफुले लिनुपर्ने थियो । र अहिलेको अवस्थामा एमाले पार्र्टीका संसदीय दलका नेता केपि ओली उपयुक्त कार्यकारी प्रमुख हुन सक्थे । तर उसले राष्ट्रपति जस्तो रबर स्टम्प पदमा उर्जा खर्च ग¥यो । वर्तमान समयमा केपि ओली नै उपयुक्त प्रधानमन्त्री हुने थिए । तर यस बारे एमालेले अड्डी लिन सकेन हुन सक्छ एमालेको आन्तरीक कारणले होला तर राष्ट्रहीत सर्वोपरि हुन पर्दछ । ( कुनै पार्टीको इतिहास व्यक्तिको निजि जिवन शैलिले देशको वर्तमान समस्याको समाधान गर्न सक्दैन । ठीक समयमा ठोस निर्णय गर्न नसक्ने व्यक्तिले देशलाई नया दिशा दिन सक्दैन । बौद्धिक क्षमता कम भएको र निर्णायक भुमीका खेल्न नसक्ने व्यक्तिले उपयुक्त निर्णय गर्न सक्दैन । कोइरालाको सुस्त निति र गति लेपनि राष्ट्रिय हित गर्छ भन्नेमा शंका गर्ने ठाउ छ । नेपालका राजनीतिक पार्टीहरुमा गुटगत राजनीतिले गर्दा उच्च क्षमता भएका व्यक्तिले अवसर पाउदैनन । एमाले भित्र पनि चरम गुटबाजि छ । हुन सक्छ कि त्यही गुटबाजिका कारणले गर्दा एमाले पार्टीलाई धेरै लचकता देखाउनु प¥यो । राष्ट्रिय राजनीति तथा देश विकासका कार्यहरुमा राष्ट्रपतिको खासै निर्णयक भुमीका रहंदैन फेरी पनि एमाले राष्ट्रपतिको विषयमा अल्झीरहयो । नेपालको अहिलेको प्रमुख समस्या जनमुखी संविधान निर्माण गर्नुनै हो । संविधान निर्माण जस्तो अति महत्वपूर्ण कार्य काईराला जस्तो फिका व्यक्ति तत्व भएको व्यक्तिको अगुवाईमा सम्पन्न हुन्छ भन्नेमा धेरैले शंका गरेका छन । समग्र रुपमा विचारगर्दा दलहरु फेरी पनि संविधान निर्माणमा भन्दा पनि पदिय भागवण्डा मै अल्झीएको देखिन्छ । दलहरुमा संविधान निर्माण प्रति त्यो गंभिरता देखिंदैन जस्तो कि देखाउनुपर्ने हो ।
यीनि सबै विषयमा छलफल गर्दा सभाको तेश्रँे ठूलो दल एमाओवादीलाइ नजर अन्दाज गर्ने गल्ती गर्नु हुदैन । जे होस शुशिल कोइरालाको जिवन शैलि केलाएर हेर्दा उनि देशका लागि प्रभावकारी शाशक होलान जस्तो देखिंदैन । दलहरुको गुटबाजि र सत्ता संघर्षका कारणले गर्दा फेरी पनि देशले संविधान पाएन भने यो देशका लागि ठूलो दुर्भाग्य हुने
छ ।
एउटा विडम्बना के छ भने नेपालको राजनितिमा अविवाहित व्यक्तिलाई माहान त्यागिको रुपमा महिमा मण्डीत गर्ने चलन छ । तर अविवाहीत बस्नु नै सबै भन्दा ठूलो देश भक्ति हो भन्न सकिदैन । अविवाहित व्यक्तिलाई गैर जिम्मेवार पनि भन्न मिल्छ अविवाहीत व्यक्तिलाई जिम्मेदारीको ज्ञान हुदैन ।  अविवाहीत व्यक्ति संघर्षशिल हुुंदैन उसलाई कर्तव्यबोध र जिम्मेवारीको ज्ञान पनि हुदैन । अविवाहित व्यक्ति जिवनको यथार्थ संग पूर्ण परिचित पनि हुदैन । अविवाहित हुनुनै देश भक्तिको भराकाष्टा पक्कै पनि होईन । अविवाहित व्यक्तिलाई जिम्मेवारीबाट भागेको पनि भन्न सकिन्छ । जिम्मेवारी नबेहोरेको व्यक्ति संग जवाफ देहिता पनि हुदैन । अविवाहित बस्नु व्यक्तिको निजी पक्ष्ँ हो । राष्ट्रहित कै लागि अविवाहीत बसेको हो भने देखि कारण खुल्ला हुनुपर्दछ । संसारका सर्वाधीक व्यक्तिहरु विवाहित नै छन । शुशिल कोईरालालाई कुनै पनि लाभको पद प्रति निर्लिप्त भएको प्रचार पनि निक्कै गरिन्छ । तर यदी त्यसतै हो भने अहिले उनि किन निर्लिप्त हुन सकेनन । नेपालको राजनीतिमा पटक पटक कोइराला परिवारको पुनरावृद्धिले राष्ट्रिय राजनीतिमा बंश वादी परम्परालाई प्रसय दिएको कुरालाई पनि नकार्न मिल्दैन । सादा जिवन उच्च विचारका धनी श्री कोईरालाई यदी असफल भए ्भने उनको राजनीतिक जिवनमा पनि समय भन्दा पहिल्यै केपि भट्टराईको जस्तै राजनीतिक जिवनमा पूर्ण विराम लाग्न सक्छ । यस अर्थमा यति बेला नेपाललाई कुनै सुस्त शाशकको भन्दा पनि चुस्त दुरुस्त निर्णायक क्षमताको धनी शाशकको जरुरत छ ।

प्रिय तिमीलाई जन्मदिनको शुभकामना

कमल काफ्ले

तिमी हा“स्दा चम्किरहे, झिलिमिली ताराहरु
वरिपरि रसाइरहे, अमृतका धाराहरु
सधै“भरी फुलिरह्यो सुखद भावना,प्रिय तिमीलाई जन्मदिनको शुभकामना

 तिमी हि“ड्दा खुलिरह्यो,अहा बसन्त बहार
मेरो मनमा उर्लिरह्यो, तिम्रै स्नेह अपार
जुगजुग स्वास्थ्य र संपदाको चाहना, प्रिय तिमीलाई जन्मदिनको शुभकामना

खुसीका क्षणहरु,तिमीलाई अर्पण्ँ
तिम्रो मायाको आभाश नै, जीवनको दर्शन
भगवानस“ग तिम्रो दीर्घायुको प्रार्थना, प्रिय तिमीलाई जन्मदिनको शुभकामना

वास्तविक धर्मका लागि सहयोग कि नाम कमाउनका लागि

वास्तविक धर्मका लागि सहयोग कि नाम कमाउनका लागि

कमल काफ्ले

भगवान को हो ? कसको नाम हो भगवान ? के तपाईहरुलाई थाहा छ ? भगवान को हो ? तपाईहरुले देख्नु भएको छ भगवानलाई ? पक्कै पनि देख्नु भएको छैन । न त मैले, न तपाईहरुले न त कुनै महान धर्म गुरुले नै भगवानलाई देखेका छन् । कसैले पनि भगवानलाई देखेका छैनन । यो त मनले मान्ने कुरा हो । एउटा चलि आएको विश्वास हो । संसारलाई टिकाई राख्ने एउटा धार हो । सार हो । मनको विश्वास हो । आस्था हो । परम्परा हो । रीतिरिवाज हो ।
के मन्दिरको एउटा मूर्तिको रुप दिएको ढु·ामा वास्तविक भगवान भेटिएला त ? के तपाईले भेटनु भएको छ कुनै मूर्तिमा भगवान ? पक्कै पनि भेटनु भएको छैन । तपाईले मन्दिरमा हरेक दिन ५—५ रुपिया“को दरले पैसा चढाउनु हुन्छ होला । के त्यो चढाएको पैसाले तपाईको मनमा सान्ति मिल्छ कि आज मैले भगवानलाई ५ रुपिया“ चढाएं भनेर ? मलाई त मिल्दैन । किन भने म भन्छु कि त्यो ढु·ामा भगवान भेटिदैनन । आखिरमा कहा“ भेटिन्छन त भगवान ?
भगवान हरेक मानिस भित्र हुन्छ । तपाईलाई विश्वास लाग्दैन होला तर तपाईले हरेक दिन मन्दिरमा चढाएको पैसा एक दिन कुनै खान नपाएको मनिसलाई दिएर हेर्नुहोस तपाईको मनले के भन्छ ? पक्कै पनि तपाईको मन खुशीले गदगद् भएको हुन्छ । ओहो आज मैले कुनै गरिवलाई सहयोग गरें कमसेकम त्यस व्यक्तिले खान पायो । कति दिन देखिको भोको हुदो हो भोकले तडपिरहेको हुदो हो आज मैले धेरै दिन नसके पनि मैले दिएको पैसाले केही खाने कुरा त अवश्य आउला र उसले किनेर खाला तपाईको मनले यती शान्तिको अनुभुति गर्छ कि तपाईले अरु बेला त्यस्तो अनुभुति गर्न सक्नु हुन्न जति बेला तपाईले कुनै गरिवलाई खाना खुवाउनु हुन्छ, कुनै असाहयको,दिन दुखीको, गरिबको अपा·को सहयोग गर्नुहुन्छ ।
हाम्रो नेपाली समाजमा अर्थात हिन्दु धर्ममा ढु·ालाई पूजा गर्ने, दूध खान दिने, प्रसाद खान दिने, पैसा चढाउने, निर्दोष जनावरको बली दिने परम्परा छ । के तपाईले कहिले पनि ढुं·ाले यो सबै कुरा खाएको देख्नु भएको छ । पक्कै पनि देख्नु भएको छैन । फेरी किन ढु·ामा दुध चढाउने, पैसा चढाउने, विचरा निर्दोष जनावरको बली दिने ?
कुरा केही दिन अघिको हो । पाल्पा जिल्लामा रहेको राम्दीघाट जहा“ हिन्दु धर्मावलम्बीहरुले मृत शरीर को दाहसंस्कार गर्ने गर्छन । उक्त ठाउ“मा रहेको मन्दिरमा हामीहरुले दूध पनि चढाउने गर्दछौं । उक्त ठाउ“मा केही महिलाहरु ले दूध चढाउनको लागि लाइनमा बसीरहेका थिए । कसैको भा“डोमा १ मानो दूध थियो भने कसैको भा“डोमा २ मानो म पनि त्यही गएर हेर्दै थिएं कि यो दूध पक्कै पनि भित्र मन्दिरमा चढाएर कसैलाई दिईनछ होला ? भनेर तर त्यसो नभएर त्यहा“ चढाएको सबै दुध बाहिर एउटा सानो कुलो बाट बगिरहेको थियो । त्यही मन्दिरको बाहिर एउटा बुढो मानिस खानको लागि प्रार्थना गर्दै थियो । तर त्यस बुढो मानिसलाई खाना दिने त्यहा“ कोही थिएनन । सबैले आफूले  बोेकेर ल्याएको त्यो दूध त्यस ढु·ामाथि पोख्न मै व्यस्त देखिन्थे । फलफुल पनि त्यही ढु·ालाई चढाउ“ंदै थिए ।
तर त्यो ढु·ाले भने त्यो दूध पिउं्रदै पिउंदैन, फलफुल खा“दै खा“दैन मैले मनमनमा भनेको थिए कि यत्रो दूध छ फलफुलहरु छ त्यो ढु·ाले किन नखाएको होला ? मलाई रिस उठ्यो र मैले आफूले ल्याएको सबै फलफुलहरु त्यहा“ माग्न बसेको बुढालाई दिए । ढुङगालाई भने नमाग्दा पनि जबरजस्ती दिने तर त्यहा“ बसेको त्यो बुढो व्यक्ति जसले बिहानदेखि कराई राखेको छ । त्यसलाई भने नदिने ? मैले जब त्यो फलफुल त्यो बुढालाई दिए बुढो रु“दै खान थाल्यो र भन्यो जय हो राम जि कि । त्यस बेला सम्म मलाई मनमा केही भएको थिएन तर जब मैले त्यो बुढालाई त्यो फलफुल दिए तब मेरो मनमा एक अनौठो शान्ति छायो । आनन्दको अनुभुति भयो, आफैमा हर्षले गदगद भयो त्यसको खुशी देखेर आ“खामा आ“सु आयो तर ति खुशी रुपी आ“शु भने मैले पुच्छन सकिन, केही भन्न सकिन केही बोल्न सकिन, मात्र एक आनन्द मेरो मनमा छायो जुन आज सम्म पनि मैले अनुभव गर्न सकेको थिइन ।
हाम्रो समाजमा केही त्यसता व्यक्तिहरु पनि छन जो कि धर्मको नाममा कुनै मन्दिरलाई करोडौंको दान गर्छन । मलाइ लाग्छ उनिहरुले त्यो पैसा, अथवा मन्दिरको नाममा सहयोग धर्म कमाउनको लागि होईन आफनो नाम कमाउनको लागि गरेका हुन । कि मन्दिर बनेपछि मन्दिरको भित्तामा ठूला ठूला अक्षरमा आफनो नाम लेखियोस, तर त्यसमा क्षणिक आनन्दको अनुभुती अवश्य हुन्छ स्थायी आनन्दको अनुभुति भने ह“ुदैन । यदी त्यो पैसा घर नभएको कुनै गरिब, दीन दुखीलाई घर बनाई दिएको भए अथवा कुनै असायह व्यक्तिलाई सहारा दिएको भए, कुनै अपा·लाई सहयोग गरेको भए  अवश्य पनि मनले स्थाई आनन्दको अनुभति गर्ने थियो ।
आज कल हाम्रो समाजमा एउटा अति नराम्रो अति नराम्रो पराम्परा देखिएको छ कि मनिसले छोरा पाउको लागि भगवानलाई भाकल गर्छन कि हे भगवान मलाई एउटा छोरा दिनुहोस म तपाईलाई एउटा पाठो चढाई दिन्छु । जब सा“च्ची नै उसको छोरा जन्मन्छ तब उसले आफनो घरमा आफनो छोरा जस्तै गरी पालेको भर्खर जन्मेको १ हप्ताको पाठो होस उसले विचरा त्यो निर्दोष जनावरलाई आफनै आमाको अगाडिबाट लगेर भगवानलाई भन्दै त्यो निर्जिव, अचल, ढु·ामाथी रगत चुहाउंछ र भन्छ हे भगवान मैले तपाईलाई भनेको कुरा दिए । के यो परम्परा परम्परा ठीक हो ? के यसले भगवान खुशी हुन्छन होला त ?
अब आफै सोच्नुहोस कि कुनै व्यक्तिले तपाईको छोरालाई लगेर त्यस्तै गरी काटेर त्यो ढु·ामा रगत चढाईदियो भने तपाई के गर्नु हुन्छ ? विचरा त्यो पाठोको आमाको मन पनि त त्यस्तै गरी रोएको होला ? के यस बारेमा सोंच्नु भएको छ ? भगवानलाई भाकल गर्ने बेलमा हे भगवान मलाई एउटा छोरो दिनुहोस मैले १० जना गरिब, असाहय,अपा·लाई सहयोग गर्ने छु भनेर त्यसमा भगवान खुशी हुन्थे होला । हुनलाई यो हाम्रो चलिआएको चलन रीतिरिवाज परम्परा हो यो मान्नु पर्छ ।
यसलाई छोडनु हु“दैन किन भने यसैमा संसार अडिएको छ । तर धर्मका नाममा देखिएका यस्ता कुविचारहरुलाई तपाई हामीले नै हटाउन पर्छ, छोडदै जानु पर्छ र कसैको भलाईमा नै सहयोगमा नै धर्म हुन्छ भन्ने विचारलाई अगाडि सार्नु पर्छ ।
आफूस“ंग भएको  सर्वस्व मन्दिरमा रहेको त्यो ढु·लाई सुम्पिनु पनि धर्म होईन । जो आफनोे क्र्तव्य च्युत भएर कुमार्गमा भट्कि रहेका छन् तिनीहरुलाई माथि उठाउ“नु,बाटो देखाउ“नु, गरिब असाहय,दीन दुखीहरुलाई सहयोग सेवा गर्नु नै वास्तविक धर्म हो । धर्म कुनै व्यक्ति विशेÈ, जाति विशेÈ वा समप्रदाय विशेÈको प्यवा तत्व हैन जसमा जो सुकै पनि अवलम्बन गर्न सक्छ,्र तर त्यसको मर्मलाई बुझेपछि पाइने आनन्दको महत्व भिन्दै हुन्छ ।

स्वस्थानी ब्रत कथा आस्था र निन्दा

स्वस्थानी ब्रत कथा आस्था र निन्दा

केशब काफ्ले

संसारभरिका हिन्दु धर्मावलम्वीहरुका लागि धार्मिक दृष्टिले महत्वपूर्ण मानिएको माघ महिनाको अन्त्य हुनासाथै स्वस्थानी ब्रतकथाको पनि समापन हु“दैछ । स्वस्थानी ब्रतको आरम्भ भएपछि ब्रतकथाको उद्देश्य प्रति देशका छापा सञ्चार माध्यममा बुद्धिजिवी महिला वर्गहरुले निकै टिकाटिप्णी तथा विचारहरु प्रवाहित गरिरहेका छन् । उनीहरुद्वारा यस ब्रतकथाप्रति र यसको वाचन श्रवणप्रति बारम्बार प्रश्न उठाइएको छ । यस ब्रतकथाप्रति विरोधी भावनाले मुखर हुने लेखकहरुमा महिला वर्गको वर्चश्व देखिन्छ । तर यहा“निर के कुरा प्रष्ट पार्न जरुरी छ भने स्वस्थानी ब्रतकथाप्रति महिलाजगत जति आस्तिक छ त्यति आस्तिक पुरुष हिजो पनि थिएन, आज पनि छैन, भोलि पनि हु“दैन । यसबारे यस पंक्तिकारले चुनौती दिन चाहन्छ । यो स्वस्थानी ब्रतकथाको आयु महिलाहरुकै आस्थाका कारणले गर्दा लम्बिदै गइरहेको छ भन्नेबारे पनि कसैको दुईराय हु“दैन ।

यसको परम्परालाई महिलाहरुले नै अघि तान्दैछन् । यहा“सम्म कि पुरुष वर्गमा खासगरी सहरिया पुरुषहरुलाई त स्वस्थानी कथा कहिलेदेखि आरम्भ हुने र कहिले समापन हुने भन्नेबारे पनि खासै चासो रहंदैन । पुरुषहरु आफ्नै काममा व्यस्त रहेका हुन्छन् । जबकी महिला वर्गमा यसबारे पूर्ण उत्सुकताका साथ सम्पूर्ण लेखाजोखा तयार रहन्छ । अझै आश्चर्यको कुरा त के छ भने पूर्ण रुपमा शिक्षित मानिएका तथा आधुनिक युगका अगुवा ठानिएका महिलाहरु पनि स्वस्थानीको वर्तकथा श्रवण गर्नमा व्रत राख्नमा लालायित रहेको पाइन्छ  । स्वस्थानी व्रतकथाको दौरान घरघरमा कथा वाचन र कथा श्रवण गर्नेहरुमा महिलाहरुकै अधिकता पाइन्छ । कहिं कहिं त कथा वाचक र श्रोता पूर्ण रुपमा महिलाहरु नै पाइन्छ । यस ब्रतकथाप्रति प्रश्न उठाउ“दै विभिन्न खाले टिका टिप्णी गर्ने लेखक लेखिकाहरुको विषेश त लेखिकाहरुको तर्क छ कि गुनासो छ कि यस कथामा पुरुषलाई प्रधानता दिइएको छ । स्वस्थानी व्रतकथा पुरुष प्रधान छ, यद्यपि गुनासा अरु पनि छन् । तर मुखर विरोध पूरुष प्रधानतालाई नै गरेको पाइन्छ । ध्यान दिनुस्, यो ब्रत गर्ने कथा सुन्ने सुनाउने एउटी अर्कि महिलालाई यो ब्रत राख्न कथा सुन्न प्रेरित गर्ने सबै महिला नै हुन् ।
अब मेरो प्रश्न छ महिला लेखिका ज्युहरुसं“ग कि यस पुरुष प्रधान परम्परालाई महिलाहरुले किन बोकेर हिंडेका छन् त ? के पुरुषहरुले यो ब्रत राख्न महिलाहरुलाई बाध्य गरेका छन् ? कथाप्रति निकै आस्तिक पनि महिला ब्रत राख्ने पनि महिला, ब्रतको अनुसरण गर्ने पनि महिला, आफुले ब्रत राख्ने, कथा सुन्ने तर छिमेकी अर्कि महिलाले ब्रत राखिन कथा सुनिन कथा सुन्न आईन भनेर निन्दा गर्ने पनि महिला । पुरुषहरुलाई समेत ब्रत राख्न प्रेरित गर्ने कथा वाचन गर्न पुरुषलाई बाध्य पार्ने पनि महिला तर विरोधको निसानामा पुरुष र पुरुषप्रधानता कथा यस्तो किन ? के पुरुष समाजले महिलाहरुलाई यो ब्रत गर्न या कथा सुन्न बाध्य पारेको छ र ? महिलाले ब्रत राख्दा पुरुषको नियमित खानपानमा व्यवधान पर्न गएर ब्रत नगर भनेर भन्दा घरमा तनाव सृजना भएका घटनाहरु बरु सुन्न पाइन्छ । तर कुनै पुरुषले ब्रत नराखेको निहुमा महिलासं“ग झगडा गरेको पाईदैन । फेरि पुरुष प्रधान भनेर स्वस्थानी कथाको निन्दा वा विरोध गर्नुको के अर्थ हो त ? तीजमा ब्रत राखेर शिव लिंगमा जलार्पण गर्न दिनभरी लाम बस्न पुरुषले बाध्य पारेको भनेर सुन्न पाईदैन ।
स्वस्थानी व्रत गर्न पुरुषले विवस गरेको पनि पाईदैन । आफै ब्रत राख्ने आफै कथा सुन्ने, फेरि पुरुषलाई किन दोषि मानिदै छ त ? आजको जागरुक समाजमा कुनै पनि पुरुषले महिलाहरुलाई कुनै ईश्वर देवता आदिको आराधना गर्न, ब्रत बस्न, कथा सून्न बाध्य गर्न सक्दैन र उनीहरु महिलाले चाहेका खण्डमा महिलाहरुलाई पुरुषले त्यस्ता अनुष्ठान ब्रत आदि गर्नबाट रोक्नपनि सक्दैन । यस विषयमा पुरुष विचरा आफै विवस हुन्छ । महिलाहरुकै खुशिका लागि मात्रै मन्दिर जाने, महिलाहरुकै खुशीका लागि ब्रत राख्ने, महिलाहरुकै खुशीका लागि कथा वाचन गर्ने, महिलाहरुकै लागि कथा श्रवण गर्ने, पुरुषहरु सयमा ९० जना पर्दछन् यस समाजमा । आमाले भनेको मानेर आमाको मन राख्नहोस् वा श्रीमतीको मान गर्नुहोस् । आफ्नो ईच्छा होस् या नहोस्, तर महिलाहरुको खुशीका लागि पुरुषहरु धार्मिक कार्यमा अग्रसर हुनुपर्दछ । धर्मिक विषयमा सधै महिला अघि अघि र पुरुष पछि पछि हुने गर्दछन् । फेरि शास्त्रको के दोष छ ? पुस्तकको के दोष छ ? के आजका महिलाहरुले शास्त्रको अनुसरण गरेका छन् र ? या गर्न बाध्य गरिएको छ र ? या फेरि त्यस्तो गर्न सम्भव हुन्छ र ? कथा हो कथा । इतिहास हो । इतिहास पढ्दैमा सुन्दैमा कुनै अपराध हुन्छ र ? प्रश्न छ विरोधीहरुस“ंग । स्वस्थानीको कथा जसले जतिपटक बाचन गरे पनि जति पटक श्रवण गरेपनि त्यस अनुरुप आचरण हुनै सक्दैन आजको युगमा । एक प्रतिशत पनि भएको छैन । हुनपरेको पनि छैन । काल्पनिक उपन्यास पढ्न हुने काल्पनिक धाराबाहिक हेर्न हुने पाठ्य पुस्तकहरुमा समेत इतिहास पढ्नै पर्ने बाध्यता हुने तर स्वस्थानी ब्रत कथालाई पढ्दा पुरुष प्रधानतालाई प्रश्रय दिइएको आरोप लागिरहनु कतिको उचित छ त ? लेखक लेखिका महोदय ज्युहरु ? गीताको आचरण कस्ले गरेको छ र आज ? रामायणको अनुसरण कसले गरेको छ र आज ? पतीलाई परमेश्वर मानेको छ र आज ? कसले पो पत्नी वियोगमा पागलपन देखाउ“छ र आज ? फेरि एकसय प्रश्नको एउटै उत्तर यो हो कि यस स्वस्थानी ब्रत कथा को परम्परालाई यस पुरुष प्रधान इतिहासलाई महिलाहरुले नै निरन्तरता दिएका छन् । यस्तो किन ? महिलाहरुले यस परम्परालाई निरन्तरता दिईरहुन् भन्ने चाहना पुरुषमा छैन त्यसकारण पुस्तकको कथालाई आधार बनाएर पुरुष वर्गलाई लक्षित गरेर गाली गरिरहनुको कुनै अर्थ देखिदैन ।
पुराणको कथा बाचन र श्रवण गर्दैमा पुरुष प्रधानता हुने कुरै ह“ुदैन र कथामा लेखे जस्तै आचरण गर्न पर्छ भन्ने पनि  छैन । त्यस्तो आचरण गरिसाध्य पनि छैन । ईच्छा नारी जगतको हो यस विषयमा कुनै करकाप त छैन नि ? तर्क गर्ने धेरै ठाउ“ छन् । कथा कि पात्र जालन्धर पत्नी व्रिन्दालाई पीडित र बलात्कृत दर्साएर विरोध गर्नुभन्दा उसलाई महान त्यागी बलीदानी दर्शाउन पनि मिल्छ । जसको त्याग र बलिदानले अन्य हजारौं नारी बलात्कृत हुनबाट जोगिन्छन् । यद्यपि समय अनुसार हाम्रँ धार्मिक अनुष्ठानहरुमा परिवर्तन हुन आवश्यक छ । कतिपय बुद्धिजिवीहरुले समाजका धर्मभिरुहरुलाई बेवकुफ बनाएर आफुले धन कमाउने माध्यम पनि बनाएका छन् । जे होस् कथालाई  नै रहन दिए उत्तम हुनेछ । इतिहास पनि कथा जस्तै हो । स्वस्थानीलाई पनि इतिहास पढेझंै पढ्नुस् र त्यही ठाउ“मा छोडिदिनुस् । इतिहासको पनि हामीले पालना गर्दैनौ स्वस्थानीको पालना गर्नुपर्छ भन्ने पनि केही छैन, ईच्छा आफ्नो आफ्नो यसमा पुरुषको कुनै दबाब छैन । पुरुषको विरोधको पनि कुनै अर्थ छैन ।

भिडियो सेन्टरमा प्रहरीको विशेष निगरानी

भिडियो सेन्टरमा प्रहरीको विशेष निगरानी

कमल काफ्ले

बुटवल, माघ १८ । प्रतिलिपी ऐन विपरित गीत तथा चलचित्रहरु डाउनलोड तथा कपी गरेर बिक्रीवितरण हुन थालेपछि यस क्षेत्रका मोबाईल तथा भिडियो सेन्टरहरुमा प्रहरीले निगरानी बढाएको छ । प्रचलित ऐनअनुसार सम्बन्धित निकाय वा व्यक्तिको सहमतिविना कुनै पनि गीत, भिडियो तथा चलचित्रको कपी गरेर बिक्रीवितरण गर्न पाइ“दैन ।
केही दिन अघि ईलाका प्रहरी कार्यालय बुटवल र वडा प्रहरी कार्यालय रामनगरले बुटवलका विभिन्न मोबाईल पसलमा खानतलासी गर्दा प्रतिलिपी ऐन विपरित गीतहरु डाउनलोड गरी बिक्रीवितरण गरेको पाइएको थियो । यसपछि प्रहरीले सवै मोबाईल पसलहरुमा कडा निगरानी गर्न थालेको हो । प्रहरीले प्रलिलिपी ऐन विपरीत काम गर्नेहरुलाई कारवाही प्रक्रिया अघि बढाइएको वडा प्रहरी कार्यालय रामनगरका निरीक्षक राजेन्द्र श्रेष्ठले जानकारी दिए । प्रहरीले त्यस्ता मोबाइल पसलबाट कम्प्युटरका सिपियु समेत बरामद गरेको छ । प्रहरीले दिएको जानकारी अनुसार उक्त सिपियु काठमाडौं पठाइएको छ । प्रलिलिपी ऐन विपरीति कार्य गर्नेलाई १० हजार जरिवाना, ६ महिना कैद हुने व्यवस्था छ । प्रचलित ऐनमा कुनै पनि गीत तथा भिडियो व्यवसायिक प्रयोजनका लागि अनुमतिविना डाउनलोड वा कपी गर्न पाइ“दैन ।
तर व्यक्तिगत रुपमा प्रयोग गर्न भने डाउनलोड गर्न पाइन्छ । कलाकारहरुले मूल्य चुकाएर गीत तथा भिडियो तयार गर्छन् तर यसरी बनाइएका गीत तथा फिल्महरु डाउनलोड गरेर त्यसलाई कपि गरी अनधिकृत रुपमा बेचविखन गर्दा कलाकार मर्कामा पर्ने भएकाले प्रहरीले कपी गर्ने प्रवृत्तिलाई हटाउन लागेको हो । 

यस्तो छ हाम्रो महान देशको दसा

केशव काफ्ले

मेरो नेपाल महान छ यहा“ अनेक महानता पाइन्छ । यहा
शिक्ष्ँकहरुमा कर्तव्यबोध पाइदैन, विद्यार्थीहरुमा अनुशासन पाइदैन यहा“ श्रमको सम्मान पाइदैन श्रम अनुसार ज्याला पाइदैन ठूलो कुरा श्रमको थलो पाइदैन । यहा“ योग्यताले जागिर पाइदैन ठूलो कुरा पह“ुच भय योग्यता चाहिदैन । एक थरीका सरीरमा कपडा पाइदैन ठूलो कुरा सरीर ढाक भन्न पाइदैन । सहरभरी धेरै घर छन तर कोठा पाइदैन कोठा पाए पनि पानी पाइदैन ठूलो कुरा कोठामा बोल्नै पाइदैन । शहरभरी मान्छे मात्रै तर कोही साथी पाइदैन । देशका नेताहरुलाई नदी खोला चाहिदैन तर जनताले पानी खान पाइदैन । यातायातका साधनमा बस्ने सिट पाइदैन यस्तो नगर भन्न पाइदैन ठूलो कुरा विद्यार्थी छुट पाइदैन । यो महान देश हो तर यहा“ मानवता पाइदैन ।  आहा हामी गुलाम भएनौ तर त्यहा विकास पाइदैन राष्ट्रसेवकहरुमा राष्ट्रियता पाइदैन । रष्ट्रियता भएकाले जागिर पाइदैन । त्यो शान्ति क्ष्ँेत्र हो ठूलो कुरा शान्ति पाइदैन । यहा“ मर्न पाइदैन यहा“ जिउन पाइदैन ।
यहा“ अनियमितता रोक्न पाइदैन ठूलो कुरा अनुगमन गर्न पाइदैन । यहा“ ५० वर्ष पुराना गाडी फाल्न पाइदैन पुराना सिलिन्डर फाल्न पाइदैन ठूलो कुरा इन्धननै पाइदैन । यहा“ खाद्य वस्तुमा गुणस्तर पाइदैन सुन चा“दीमा सुद्धता पाइदैन होटर रेष्टुरेण्टमा सफाई पाइदैन ठूलो कुरा यहा“ अनुगमन गर्न पाइदैन । यहा“ न्याय निसाफ पाइदैन कमजोरको पक्षमा बोल्ने वक्ता पाइदैन । यो महान संस्कृति बोकेको देश हो तर यहा“ मातृ भाषा पाइदैन यो महान सस्कारी नारीको देश हो तर नारीको सिउदोमा सिन्दुर पाइदैन हातमा चुरा पाइदैन ठूलो कुरा नारी हुनको नारीको पहिचान पाइदैन ।
शरीरमा कपडा, निधारमा टीका पाइदैन । यो बहुनवादी देश हो तर घाटीमा जनै पाइदैन, गायत्री मन्त्र पाइदैन । यहा“ छुवाछुत मुक्त समाज छ तर अन्तरजातीय विवाह गर्न पाइदैन । यो कृषि प्रधान देश हो तर यहा“ अन्न पाइदैन नेता अभिनेत ,अभिनेत्रीहरुका आ“खामा लज्जा पाइदैन परिवारस“ंग बसेर टिभी हेर्न पाइदैन ठूलो कुरा यो महान देश हो । यहा“ कुनै गरिबले गास पाइदैन कपास पाइदैन उपचार पाइदैन ठूलो कुरा कसैस“ग भन्न पाइदैन । यहा“ कसैको आ“खामा समी पाइदैन कसैको हृदयमा दया पाइदैन यहा“ राम्रो मिठो बोली पाइदैन । यहा“ अस्पतालमा डा.पाइदैन कार्यालयहरुमा कर्मचारी पाइदैनन ठूलो कुरा समयमा सेवा पाइदैन । यो छुवाछुत मुक्त देश हो तर मन्दिरमा जान पाइदैन धारामा जान पाइदैन दलित वर्गमा आत्मबल पाइदैन । राजनीतिक नेतामा योग्यता पाइदैन अयोग्य नेताको शोर्ष नभै जागिर पाइदैन । अन्तिममा मन्दिरमा इश्वर पाइदैन । पत्थरमा देवता पाइदैन । मन्दिरमा इश्वर खोज्नु र पत्थरमा देवता खोज्नु गोरु दुहुन खोज्नु जस्तै हो  ।